Spelen met onze eigen toekomst

Daarom is de nakende VN-top over duurzame ontwikkeling in het Zuid-Afrikaanse Johannesburg zo belangrijk. Het wordt de grootste VN-conferentie ooit, en dat mag ook wel. Het gaat tenslotte over het voortbestaan van onze planeet. Al ziet het er voorlopig niet naar uit dat die planeet en haar bewoners er veel beter van zullen worden …

“Nu voorzien in wat wij nodig hebben zonder daarmee de behoeften van de komende generaties in gevaar te brengen.” Zo makkelijk is het – duurzaam ontwikkelen. Maar zo eenvoudig de omschrijving van het begrip is, zo moeilijk is de praktische realisatie ervan. Nochtans is het niet meer dan logisch dat wij ervoor zorgen dat onze ontwikkeling de kansen van toekomstige generaties niet in de weg staat. Niettemin heeft het een hele poos geduurd vooraleer de mensheid tot dat besef is gekomen. Het begrip ‘duurzame ontwikkeling’ stamt immers pas uit de jaren tachtig van de vorige eeuw. De term dook voor het eerst op in 1987, in het rapport Our Common Future van Gro Harlem Brundtland, de toenmalige Noorse eerste minister en voorzitter van de de VN-Commissie voor Milieu en Ontwikkeling. Dat rapport leidde in 1992 uiteindelijk tot de legendarische UNCED-top over duurzame ontwikkeling in het Braziliaanse Rio de Janeiro.

Agenda 21
Die top in Rio baarde een ambitieus beleidsdocument: Agenda 21. Het Kyoto-protocol, dat door het beperken van de uitstoot van broeikasgassen de verdere opwarming van onze planeet moet tegengaan, is er één van de resultaten van. Een steengoed protocol, maar in de praktijk wordt het door groten als de VS, Japan en Australië resoluut verworpen. En wie het wel heeft ondertekend – zoals België – schiet doorgaans schromelijk tekort in het naleven van de afspraken.
Ande-re belangrijke doelstellingen van Rio werden ook niet gehaald. De biodiversiteit gaat wereldwijd verder achteruit – ook in Vlaanderen. De armoede is niet gereduceerd, integendeel. Het aantal arme landen is de voorbije tien jaar alleen maar toegenomen, de schuldenlast is fors gestegen en de grondstoffenprijzen zijn gekelderd.

Heilige geest
Waarom werd er zo weinig gerealiseerd van wat tien jaar geleden in Rio werd afgesproken? Geert Fremout van VODO (Vlaams Overleg Duurzame Ontwikke-ling) ziet alvast een verklaring in het tijdstip. ”UNCED in Rio werd in 1992 georganiseerd. Aan het eind van de Koude Oorlog heerste er een klimaat van euforie, en dat was in Rio heel erg voelbaar. Het leek wel alsof de heilige geest daar heel even was neergedaald. Zo werd bij elk hoofdstuk een budget gevoegd. Zo hoort het ook, alleen bleken de bedragen achteraf absoluut niet haalbaar. Bovendien is de invulling van de Rio-doelstellingen doorkruist door de oprichting van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) in 1995. En die beoogt zo ongeveer het tegenovergestelde van duurzame ontwikkeling. De regelgeving van de Bretton Woods-instellingen (IMF, Wereldbank, WTO, …) is overigens veel beter afdwingbaar dan de doelstellingen inzake milieu, mensenrechten en ontwikkeling”, voegt Fremout er aan toe.

Voetafduk
“Er wordt steeds meer gesproken over de zogenaamde type 2-uitkomsten”, zegt Fremout. “Dat zijn vrijwillige partnerschappen tussen overheden en de privé-sector. De NGO’s vrezen dat die type 2-overeenkomsten PR-stunts en mediashows worden en de type 1-overeenkomsten (politieke verklaringen, actieplannen, …) in de schaduw gaan stellen. Tijdens de laatste voorbereidende conferentie in Bali heeft de Europese Unie, mede onder impuls van het Belgische standpunt, zich een sterke voorstander getoond van de koppeling van beide systemen.”
Op andere vlakken heeft Europa een veel minder forse rol gespeeld. Een van de prioriteiten van VODO en de andere NGO’s is het principe van de ‘gemeen-schappelijke, maar ge-differentieerde verantwoordelijkheden’. Daarmee bedoelen ze dat de rijke landen hun ecologische voetafdruk drastisch moeten verkleinen. En daar heeft de EU in Bali absoluut geen punt van gemaakt.
Die relatief zwakke rol van de EU heeft volgens Bart Bode, die namens Broederlijk Delen in Bali was, veel te maken met de zwakte van het Spaanse EU-voorzitterschap. Maar ook de verdeeldheid over onder meer de Europese landbouwsubsidies en de subsidies aan de vissers speelt de Unie parten. Als puntje bij paaltje komt, primeren dus ook voor de EU de eigen, nationale belangen boven nieuwe afspraken op mondiaal niveau.

Bali: maat voor niks
De vierde voorbereidingsconferentie (PrepCom IV in het jargon) voor de top in Johannesburg, die begin juni plaatsvond op het Indonesische eiland Bali, werd dus een maat voor niets. Een botsing tussen de ontwikkelingslanden en de industrielanden over extra ontwikkelingsgeld en een betere toegang van producten uit arme landen tot de westerse markten heeft de besprekingen gedwarsboomd.
Dat de VS en zijn directe bondgenoten van de JUSCANZ (Japan, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland) van bij het begin zouden dwarsliggen, lag voor de hand. Vooral Australië volgt blindelings de VS, de andere landen durven hier en daar een eigen accent te leggen. Voor de internationale milieuorganisatie Greenpeace volstond dit door de VS gedirigeerde circus ruimschoots om tijdens de Balitop een grote vlag boven te halen met de tekst: “US, Canada and Australia: axis of environmental evil”.
De Amerikaanse houding op de recente WTO-top in Doha (november 2001) en de inter-nationale conferentie ‘Financing for Development’ in het Mexicaanse Monterrey (maart 2002) sprak boekdelen. Na 11 september moesten we inderdaad niet hopen dat in die negatieve, kort- (en stomp)-zinnige visie enige verandering zou komen. Integendeel.

Ook G77 verantwoordelijk
Geert Fremout en Bart Bode pleiten ook de Groep van 77 (G77, de groep die de meeste ontwikkelingslanden omvat) niet vrij van elke schuld. De G77 opereerde tijdens de onderhandelingen wel als één geheel, maar is onderling toch verdeeld over een aantal cruciale dossiers zoals energie – waar de belangen van de olie-exporterende OPEC-leden indruisen tegen een aantal Afrikaanse landen en kleine eilandstaten die hernieuwbare energievormen willen promoten.
De NGO’s hebben volgens Geert Fremout wel goed werk geleverd in Bali. De noordelijke en zuidelijke NGO’s hebben er voorbeeldig samen aan de kar getrokken. Vooral het Third World Network heeft een belangrijke rol gespeeld. Ook in Europa spelen de NGO’s een cruciale rol.
Het zwakke Spaanse EU-voorzitterschap heeft ook te maken met de relatieve zwakte van de Spaanse NGO’s om te wegen op de politieke besluitvorming. In Denemarken, de nieuwe Europese voorzitter vanaf 1 juli, staan de NGO’s op dat vlak een heel stuk sterker. En dat biedt toch enige hoop op sterkere Europese standpunten in Johannesburg. Dat zal wel nodig zijn nu in Denemarken een (on)behoorlijk conservatieve regering aan de macht is.

100 knelpunten
De top in Johannesburg start dus onder een slecht gesternte. De politieke verklaring van de wereldleiders kent voorlopig alleen enkele oriënterende principes. Het actieplan van de regeringen telt nog meer dan 100 onopgeloste knelpunten. Belgisch staatssecretaris voor Energie en Duurzame Ontwikkeling Olivier Deleuze (Ecolo) beaamt dat het actieplan momenteel geen enkele doelstelling of deadline bevat die een meerwaarde biedt. Voorlopig dus geen opwaardering van hernieuwbare energie, geen plan om een halt toe te roepen aan het verlies van natuurlijke rijkdommen, geen maatregelen tegen het voortdurend slinken van de biodiversiteit … “Bali was een ontgoocheling”, oordeelt Deleuze.


Voor veel meer informatie over duurzame ontwikkeling en de VN-top in Johannesburg kunt u terecht op de webstek van VODO, het Vlaams Overleg voor Duurzame Ontwikkeling: www.vodo.be