Servische ultranationalisten vallen uiteen

“Het doek is gevallen over onze partij… wat voorheen de SRS (Servische Radicale Partij, nvdr) was, bestaat niet meer… het leven van de partij die ik de voorbije jaren hielp op te bouwen, is voorbij.” De woorden van Tomislav Nikolic, de leider van de SRS, betekenen een politieke aardverschuiving in Servië.
Eerder dit jaar verloor Nikolic de presidentsverkiezingen van Boris Tadic met een erg nipt verschil, maar dat is niet de reden voor de breuk. Nikolic werd uit de SRS gezet op orders van Vojislav Seselj, een andere oprichter van de partij die momenteel terechtstaat voor oorlogsmisdaden voor het Internationaal Oorlogstribunaal in Den Haag (ICTY). Seselj is al vijf jaar in hechtenis maar speelt via te telefoon nog een actieve rol binnen de partij.
Seselj eiste het vertrek van Nikolic omdat die aangekondigd had dat de SRS zou stemmen voor het Stabilisatie- en Associatie-overeenkomst van Servië met de Europese Unie, een eerste stap in de een toetreding van het land tot de Europese Unie. Hij noemde de aankondiging van Nikolic “hoogverraad” en een “onvergeeflijke daad van ontrouw”. De Europese Unie en de Verenigde Staten blijven “de grootste vijanden van Servië”, zei hij, omdat ze “Kosovo weggetrokken hebben van Servië”.
Nikolic wil een nieuwe partij oprichten, maar heeft er nog geen naam voor. “Dat is nog niet beslist, maar de partij zal openstaan voor Europese integratie… en een evenwichtige politiek tussen de EU en Rusland”, zei een bron binnen de partij die niet bij naam genoemd wil worden. “Ook het behoud van Kosovo zal een van onze doelstellingen zijn.”

Nieuwe tijdsgeest

Waarnemers benadrukken het belang van de gebeurtenissen. “De breuk tussen Nikolic en Seselj is niet minder dan historisch”, zegt professor Zarko Korac van de Universiteit van Belgrado. “Na achttien jaar nationalisme van de harde lijn zien we de oorlogspolitiek eindelijk van het toneel verdwijnen. Deze maatschappij is klaar om met het recente verleden af te rekenen.”
Samen met de voormalige leider Slobodan Milosevic gaf de SRS van Seselj de isolationistische politiek van de jaren negentig vorm. Volgens de SRS verdedigden de Serviërs in Kroatië en Bosnië zichzelf enkel tegen katholieke of islamitische “vijanden”. De partij hield vol dat er geen oorlogsmisdaden begaan waren tegen Kroaten of moslims, een denkbeeld dat sterk aanwezig blijft bij veel Serviërs. Maar sinds de overgang naar een markteconomie in 2000 zijn de meeste inwoners vooral bezig met de verbetering van hun levensstandaard en een betere opleiding.
“De tijden zijn veranderd sinds de jaren negentig, en Nikolic heeft dat goed begrepen”, zegt analiste Slavisa Orlovic. “Hij heeft zijn partij naar het centrum opgeschoven, met de focus op sociale thema’s als werkgelegenheid en armoede, eerder dan militant nationalisme.”
Ook binnen verschillende lokale afdelingen van de partij is de breuk totaal, waardoor het ultranationalistische blok in Servië de facto uiteengevallen is. In sommige provinciale steden zijn de aanhangers van de twee boegbeelden zelfs op de vuist gegaan. De aanhangers van Seselj gaan ervan uit dat hij een korte straf zal krijgen van het oorlogstribunaal in Den Haag en binnen enkele jaren terug zal keren naar de Servische politiek.