Samenwerking VS-soennieten vergevorderd - analyse

Afgelopen week bleek duidelijk dat de regering van president George W. Bush probeert om de band met de soennieten te verstevigen. De Amerikaanse ambassadeur Zalmay Khalilzad dreigde in een interview in de Washington Post dat de VS de militaire steun aan de Iraakse regering kunnen intrekken als de sjiitische leiders hun invloed op de belangrijkste ministeries niet beperken.

In de nieuwe Iraakse regering moeten die posten naar kandidaten gaan die niet sektarisch zijn, zei hij in het interview. Khalilzad had al eerder geëist dat het ministerie van Binnenlandse Zaken een niet-sektarische kandidaat zou benoemen, maar die eis ging niet vergezeld van een dreiging met sancties. Ook op het ministerie van Defensie willen de Amerikanen geen hardliner.

Het Amerikaanse dreigement heeft vooral betrekking op de financiering van eenheden die dogmatisch sjiitisch worden geacht. Als het dreigement wordt uitgevoerd, dan heeft het gevolgen voor een groot deel van de legereenheden en de elitetroepen van de politie.

De bekendmaking van Khalilzad kwam vlak na een onthulling van Newsweek dat de VS sinds kort op hoog niveau onderhandelen met soennitische opstandelingenleiders. De gesprekken zouden plaatsvinden op een Amerikaanse basis in de provincie Anbar en in Jordanië en Syrië.

Tot vorig jaar waren onderhandelingen met de opstandelingen nog niet aan de orde, maar de Amerikanen zijn duidelijk een nieuwe koers ingeslagen. De lokale opstandelingen vormen een deel van de oplossing, zei de Amerikaanse militaire woordvoerder Rick Lynch onlangs. In een bredere context kan de toenadering tot de soennieten worden gezien als een manier om de Iraanse invloed in Irak te beperken.

De Amerikaanse zorg over de pro-Iraanse houding van militante sjiitische partijen is toegenomen vanwege het voortdurende conflict over het Iraanse atoomprogramma. Een westerse diplomaat verklaarde tegenover persbureau Associated Press dat de VS enkele nieuwe bondgenoten nodig hebben die zich niet tegen hen keren als de spanningen met Iran oplopen.

De Amerikaanse positie en die van soennitische politici tegenover de nieuwe regering zijn inmiddels volledig op elkaar afgestemd. Op 28 januari kondigden soennitische groeperingen en seculiere partijen aan om als nieuw politiek blok de gesprekken aan te gaan met de sjiieten en Koerden over de vorming van de nieuwe regering.

Sinds de zomer van 2004 zoekt de regering-Bush al naar manieren om de invloed van de pro-Iraanse sjiitische factie te beperken. Dat gebeurde vooral door pogingen om paramilitaire groeperingen en de geheime politie vrij te houden van militante sjiieten. Die opzet slaagde nauwelijks, omdat tot voor kort de strijd tegen de soennitische opstandelingen prioriteit had.

Sjiitische leiders ervaren de nieuwe politieke lijn als een samenzwering van Washington met hun soennitische vijanden. Redha Taki, een functionaris van het partijkantoor van de Hoge Raad voor de Islamitische Revolutie in Irak (SCIRI) die de regerende sjiitische coalitie aanvoert, zei onlangs tegen de Christian Science Monitor dat de Verenigde Staten slechts onderdeel zijn van een veel bredere coalitie die er belang bij heeft de macht van de sjiieten te ondermijnen. Tot die coalitie zouden ook Groot-Brittannië, de Iraakse soennieten en de Arabische Liga horen.

Hun gezamenlijke doel is een tegenkracht vormen tegen het islamitisch-revolutionaire regime in Iran, waar de militante sjiieten in Irak goede relaties mee hebben. Sjiitische leiders denken dat de VS uiteindelijk weer een Baathistische regering willen installeren in Bagdad. Taki verklaarde tegenover de Monitor dat de SCIRI om de huidige regering aan de macht te houden, geweld niet schuwt. De SCIRI zal volgens hem niet toestaan dat de Baathistische dictators en terroristen weer aan de macht komen.

Het is afwachten hoe ver de Amerikaanse regering gaat in de politieke samenwerking met de soennieten. Vooralsnog lijkt het er op dat de regering de prioriteiten in Irak geherdefinieerd heeft op grond van de ontwikkelingen in Iran. Een logisch gevolg van de huidige lijn zou een staakt-het-vuren met de soennitische opstandelingen zijn. Dat zou die laatsten niet alleen de mogelijkheid geven om de strijd met Al-Qaeda aan te gaan, maar dat zou ook het machtsevenwicht tussen sjiieten en soennieten in Irak veranderen.

Een verandering in de machtsbalans kan echter nieuwe krachten losmaken. Als de sjiieten aan macht inboeten, dan bestaat de kans dat anti-Amerikaanse sentimenten in die groep die tot nu toe om pragmatische politieke redenen onder de oppervlakte bleven, zich heviger manifesteren. Als de sjiieten hun positie bedreigd zien de hulp zoeken van bondgenoot Iran, dan kan de ergste crisis voor het Amerikaanse beleid nog komen. (JS/PD)