Ruslands nucleaire invloedssfeer

Door die ligging zou de centrale uitermate geschikt zijn voor de export van elektriciteit naar de omringende landen. De vraag is alleen of die zitten te wachten op kernenergie uit Rusland.

Rosatom en Greenpeace

‘De kerncentrale van Ignalina in Litouwen is in december 2009 gesloten, maar die mensen moeten toch stroom hebben. Ook in Polen, Wit-Rusland, Zweden en Duitsland’, zegt Sergey Novikov van het Russische staatsbedrijf Rosatom.
‘Dus natuurlijk is er een markt voor onze energie. In onze plannen heeft de centrale twee reactoren met elk een vermogen van ongeveer 1200 MegaWatt. Eén daarvan bouwen we sowieso. Maar vanuit een zakelijk perspectief is het natuurlijk voordeliger om ze allebei in een keer te bouwen. Dat doen we alleen als buitenlandse investeerders zich melden.’ Rosatom heeft 49% van de aandelen in de Centrale aangeboden op de Europese markt.
‘Dat argument ken ik inmiddels wel. De Russen doen net alsof overal het licht uit is nu er een kerncentrale is gesloten in Litouwen. Feit is dat dat land makkelijk zonder kan.’ Zegt Jan Haverkamp, nucleair deskundige van Greenpeace international. Volgens Haverkamp is kernenergie op dit moment überhaupt een weinig lukratieve onderneming. 

Dubbele kosten

Een nieuwe kerncentrale op het Finse eiland Olkiluoto kijkt aan tegen een dubbele bouwtijd en bijna dubbele kosten door overtredingen van de veiligheidsvoorschriften. En in oktober vorig jaar trokken investeerders zich massaal terug uit de bouw van een Kerncentrale in Belene, Bulgarije. Die laatste was ook een Rosatom-project. De uiteindelijke bouwprijs van de centrale in Belene bedroeg 10 miljard Euro. Voor een centrale van 2000 megawatt bleek dat te duur.
‘Dat komt neer op een elektriciteitsprijs van twee keer de marktwaarde,’ zegt Jan Haverkamp. Bovendien was de centrale gepland in een aardbevingsgebied, hetgeen het vertrouwen in het project ook niet bevorderde. Voor de centrale in Kaliningrad heeft zich nog geen enkele westerse investeerder gemeld.

Invloedssfeer

‘Het probleem met Rosatom is dat de Russen niet zo zeer geïnteresseerd zijn in winst, maar vooral investeren op prestige,’ zegt Jan Haverkamp. ‘Wanneer Rosatom zulke veel te dure projecten probeert uit te voeren weet je dat het ze niet om het geld te doen is. Rusland probeert een zo groot mogelijk aandeel te krijgen in de energievoorziening van haar oude invloedssfeer, maar ook van West Europa.’
Het plan van de centrale in Belene stamt nog uit de jaren 80. In die tijd waarschuwden zelfs Russische geologen voor Belene, maar de Bulgaren wilden laten zien dat ze goede volgelingen van Rusland waren. ‘Rusland probeert dergelijke plannen uit haar oude glorietijd voortdurend nieuw leven in te blazen,’ zegt Haverkamp.
Bij Rosatom zelf denken ze daar anders over. ‘Wij zijn misschien een staatsbedrijf, maar we opereren op de energiemarkt als ieder ander bedrijf’, zegt Sergey Novikov van Rosatom. ‘Het probleem is dat wij als Russen de hele tijd te maken hebben met het idee dat wij als apparatsjiks van het Kremlin onze invloedssfeer komen veiligstellen.’
Volgens Novikov zijn het juist de Europeanen die er een politiek verhaal van maken. ‘Dat is niet leuk, maar het is de realiteit van deze discussie. Als het gewoon over de cijfers ging zouden we veel makkelijker onze produkten kunnen verkopen. Want het is natuurlijk evident dat er in Europa een grote markt is voor kernenergie.’

E.On en Ecodefense

‘Zo kan ik ook een kerncentrale verkopen,’ zegt Vladimir Slyviak, nucleair deskundige van de Russische milieuorganisatie Ecodefense. ‘Bij ons in Kaliningrad heeft Rosatom geen last van de strenge Europese regels. Maar ze kan wel lekker profiteren van de Europese markt.’
De centrale van Kaliningrad heeft een gepland vermogen van 2400 megawatt en kost ongeveer 9 miljard Euro. Iets voordeliger dus. ‘Zoveel stroom heeft de regio Kaliningrad absoluut niet nodig. Ze bouwen deze centrale voor de export. Jullie Europeanen krijgen de stroom, wij de risico’s en het afval. Dat is pure dumping’, zegt Slyviak verontwaardigd.
Rosatom beweert dat ze het afval van de centrale in Kaliningrad wil opwerken, maar vooralsnog is er geen verrijkingsfabriek voorhanden. Daarom is Slyviak bang dat het afval op het terrein van de centrale zal worden opgeslagen. ‘Kerncentrales hebben de gewoonte om duurder uit te vallen. Dan kan de opslag van Europees kernafval nog wel eens een lucratieve bijverdienste worden om de kosten te drukken.’

De prijs van een MegaWatt

We belden eens met Energiemaatschappij E.On om te vragen wat zij van de Baltische centrale vinden. Het Duitse bedrijf is een van de grootste energieleveranciers op de Europese markt, en daarnaast ook actief in Rusland.
‘E.On doet niet aan kernenergie in Rusland, dus we kunnen hier niets over zeggen,’zegt Tatiana Dreyer van E.On resoluut. Dreyer wil verder ook niet vertellen waarom E.On niet geïnteresseerd is in Russische kernenergie. In ieder geval gaat dat niet puur om het economische plaatje: ‘Je kunt niet zomaar een prijskaartje aan een megawatt hangen. Zeker voor grensoverschrijdende projecten als deze is dat praktisch onmogelijk,’ verzekert Dreyer. Wel laat ze weten dat de Russische tak van E.On de capaciteit van haar kolencentrales kan uitbreiden voor 2 tot 3 miljard euro voor 1000 megawatt.
Op de vraag of westerse bedrijven hun kernafval in Kaliningrad zouden dumpen wordt Dreyer een beetje zenuwachtig. ‘Sorry, maar hier wil ik echt helemaal niets over zeggen.’ Navraag bij Ecodefense leert waarom. E.On is mede-eigenaar van de Duitse afdeling van het opwerkingsbedrijf Urenco. Urenco exporteerde tot vorig jaar verarmd uranium naar Rusland. In de periode 1996-2009 dumpte Urenco 100.000 ton verarmd uranium in Rusland.
‘Dat houdt een bedrijf als E.On graag stil,’ Zegt Vladimir Slyviak. ‘Net als het feit dat E.On mede eigenaar is van de kerncentrale van Soznovy Bor bij Sint Petersburg. Dat is nog een oude reactor van het type dat destijds in Czernobyl de lucht in vloog. Daar worden ze in het Westen ook liever niet aan herinnerd.’