Rio gaat sloppenwijken ontruimen

In een eerste fase wil burgemeester Eduardo Paes vierduizend families uit acht favela’s laten verhuizen. Ook bewoners die dat niet willen, worden geëvacueerd, desnoods met de hulp van de ordediensten, kondigt Paes aan.
De favelabewoners vinden het plan te drastisch. In Morro dos Prazeres, een van de acht favela’s, moeten volgens de Civiele Bescherming duizend woningen ontruimd worden. De Vereniging van Buurtbewoners verzekert echter dat er zich slechts honderd woningen in zones met grondverschuivingen bevinden.
Het debat over de favela’s is de voorbij weken aangewakkerd als gevolg van de felle regens begin april. Toen deden zich grondverschuivingen voor in en rond Rio de Janeiro. Volgens officiële cijfers kwamen daarbij 256 mensen om. Duizenden mensen werden dakloos.

Dictatuur

Volgens burgemeester Paes betekent het evacuatieplan “het einde van de demagogie”. Maar historicus Mario Brum, gespecialiseerd in favela’s, ziet in het plan “de terugkeer van een spookbeeld uit de somberste periodes van onze geschiedenis”. Hij herinnert eraan dat de ontruiming van favela’s haar hoogtepunt kende tijdens de dictatuur (1964-1985), toen 175.000 mensen met harde hand werden geëvacueerd.
Die praktijk duurde tot het midden van de jaren zeventig. Daarbij werden nieuwe wijken gebouwd, zoals Cidade de Deus (“Stad van God”), bekend geworden dankzij de gelijknamige film van Fernando Meirelles. Het plan om de inwoners van de favela’s naar die nieuwe complexen over te brengen, mislukte doordat de mensen de woon- en transportkosten niet konden betalen. Velen keerden terug naar hun oorspronkelijke woning, zegt Brum.

Tragedie

Ook volgens socioloog Paulo Magalhães lost de verhuizing de problemen niet op. “De belangrijkste structurele oorzaak is de ongelijkheid in de inkomens van de Brazilianen.” Daarbij komt de “afwezigheid van een woonbeleid voor de armsten”. De expert bekritiseert de “penalisering” van de armen, alsof zij verantwoordelijk voor hun eigen tragedie. 
Sociale organisaties plaatsen vraagtekens bij het gebrek aan overleg met de mogelijke begunstigden van het plan. “De regering komt met dit pakket oplossingen aanzetten bij mensen die nog steeds lijden onder de tragedie en er nog niet in geslaagd zijn zich te organiseren”, zegt Mónica Francisco, gemeenschapsleider in de favela Morro do Borel. Niemand vraagt hen bijvoorbeeld waar ze naartoe willen, en of ze transportproblemen zullen hebben op hun nieuwe adres, zegt ze.
Het zwaarste probleem, zegt Francisco, is dat de mensen in een soort ballingschap gaan. Ze worden verplicht hun roots en “de nabijheid van hun emotionele banden” achter te laten.
Een van de grote problemen bij vorige programma’s was dat men nieuwe wijken ver van “de economisch dynamische zones” bouwde, zegt socioloog Magalhães. Daarom wordt eerst 1 miljard real (ruim 400 miljoen euro) geïnvesteerd in de aanleg van infrastructuur zoals drinkwaterleidingen, riolering en toegangswegen, zegt Marilene Ramos van het ministerie van Leefmilieu van de deelstaat Rio de Janeiro. Pas als dat er allemaal is, wordt met de bouw van de woningen gestart, zegt ze.
Volgens Magalhães zijn andere oplossingen mogelijk, zoals de onteigening van tienduizend leegstaande woningen in het centrum van de stad. Rio kan de Olympische Spelen van 2016 aangrijpen om bepaalde stadsdelen nieuw leven in te blazen met de bouw van wooncomplexen en die nadien aan de armste inwoners ter beschikking te stellen, suggereert hij.