Rijke landen weigeren biopiraten aan te pakken

Fabrikanten van geneesmiddelen, cosmetica en voedingswaren verdienen veel geld met producten die afgeleid zijn van traditionele natuurmiddeltjes of eeuwenoude landbouwgewassen. In de biodiversiteitconventie die regeringsvertegenwoordigers van 150 landen in 1992 in Rio de Janeiro opstelden, staat dat dergelijke opbrengsten eerlijk moeten verdeeld worden. Traditionele boerengemeenschappen en woudbewoners moeten er ook beter van worden. Dat is een manier om de verscheidenheid aan dieren en planten op aarde te beschermen, want de grootste genetische rijkdom wordt aangetroffen in ongerepte natuurgebieden of achtergebleven landbouwstreken waar monoculturen nog niet hebben toegeslagen.

Maar 14 jaar later is er nog altijd geen eensgezindheid over hoe die afspraak in de praktijk moet worden gebracht. Op de biodiversiteitconferentie die al twee weken bezig is in het Braziliaanse Curitiba, breken vertegenwoordigers van de ontwikkelingslanden een lans voor een bindend internationaal regime om de rechten van plaatselijke gemeenschappen op genetisch materiaal van planten en dieren uit hun omgeving te beschermen.

Maar de rijke landen tonen zich niet toeschietelijk. We zijn ontevreden met het trage tempo van de onderhandelingen, zegt Marthinus Van Schalkwyk, de Zuid-Afrikaanse minister van Milieu. De G77 - een blok van 132 ontwikkelingslanden - en China hechten volgens Van Schalkwyk veel belang aan een internationaal regime om de opbrengsten uit genetische rijkdommen beter te verdelen. Die landen beschouwen zich als de hoeders van een aanzienlijk deel van de biologische rijkdom van de aarde.

De G77 beschuldigt multinationale ondernemingen van biopiraterij. Farmareuzen en bedrijven uit de voedingsnijverheid nemen patenten op producten met extracten van bekende geneeskrachtige planten of op traditionele landbouwgewassen. Ze vragen daarvoor de toestemming niet van de landen waar die planten gevonden worden of de plaatselijke gemeenschappen die de voedselgewassen door generaties lang kruisen veredelde. Van vergoedingen is al helemaal geen sprake.

Biopiraterij is geen zeldzaamheid, zegt de Indiase milieuminister Namo
Narain Meena, en daarom is India voorstander van een snelle wettelijke regeling van de toegang tot genetisch materiaal en over de verdeling van de opbrengsten ervan. India vindt dat ook de landen waar bedrijven gevestigd zijn die voordeel halen uit genetisch materiaal dat ze in andere landen vinden, betrokken moeten worden bij een dergelijke regeling.

Milieugroepen zien intussen de ideeën in de biodiversiteitconventie als een tegengewicht tegen de standpunten van de Wereldhandelsorganisatie (WHO) over patenten op landbouwproducten en levende organismen. De WHO houdt geen rekening met de rechten van de houders van traditionele kennis - bijvoorbeeld de boerengemeenschappen die verschillende rijstvariëteiten hebben geteeld. Deelnemers aan de conferentie, en met name Japan en sommige lidstaten van de Europese Unie, overwegen om de WHO voortaan waarnemers van de biodiversiteitconventie te doen uitnodigen bij vergaderingen over intellectuele eigendomsrechten.

Curitiba is de juiste plaats voor dergelijke overwegingen. Naast honderden vertegenwoordigers van bedrijven en niet-gouvernementele organisaties hebben begin deze week ook meer dan 100 ministers van Milieu, Gezondheid, Voedsel en Landbouw hun opwachting gemaakt.

Maar er lijkt geen compromis in te zitten tussen Noord en Zuid. De Afrikaanse Milieuminister Van Schalkwyk legt zich daar al bij neer. De conferentie moet een duidelijke boodschap meegeven, vindt hij. Ze moet verklaren dat de onderhandelingen verder gaan.

Waarnemers gaan ervan uit dat de discussie over een eerlijke verdeling van de opbrengst van genetisch materiaal weer aan bod zal komen op de volgende biodiversiteitconferentie in 2008 in Duitsland.

De ontwikkelingslanden vragen in Curitiba ook meer hulp uit het noorden om de vermindering van de natuurlijke rijkdom op aarde tegen te gaan. In de conventie staat dat wereldgemeenschap erin moet slagen het verlies aan biodiversiteit tegen 2010 significant terug te dringen. Veel ontwikkelingslanden hebben te kampen met ontbossing, erosie en verwoestijning, processen die veel planten en dieren in het gedrang brengen. Om het tij te keren, is er volgens hen veel geld nodig. (PD/MM)