Oeganda rolt rode loper uit voor internationale zaadreuzen

De Oegandese regering keurde het omstreden wetsontwerp, de Plant Variety Protection Bill, begin vorig jaar goed. Het biedt commerciële producenten van zaaizaad een grotere wettelijke bescherming. In de eerste versies van die tekst was er een evenwicht tussen de rechten van boeren en van commerciële zaadproducenten. Maar na tussenkomst van president Yoweri Museveni werden de garanties voor de kleine boeren uit het ontwerp geschrapt. Volgens de president blijven de Oegandese boeren zitten op genetisch materiaal waar veel meer mee kan worden gedaan.  

Kleine boeren willen zelf zaad blijven winnen uit de gewassen die ze verbouwen en willen dat zaaigoed ook kunnen ruilen met hun collega’s. Dat doen ze al sinds mensenheugenis, en voor arme boeren is het een manier om het hoofd boven water te houden. Grote zaadproducenten streven naar een monopolie op de verspreiding van de door hen veredelde gewassen. Dan verkopen ze meer en kunnen ze de prijzen opdrijven.

Volgens een regeringsbron die anoniem wil blijven, lobbyden internationale zaadproducenten intensief om het wetsontwerp in hun voordeel te doen aanpassen.

Hybride hype

De zaadgiganten doen er alles aan om de Oegandese markt in handen te krijgen. De Nationale Organisatie voor Landbouwkundig Onderzoek (NARO), een openbare instelling die vroeger traditionele zaden produceerde voor de Oegandese boeren, wordt nu betaald door de commerciële bedrijven om moderne hybride gewassen te ontwikkelen. Uit die gewassen kan geen zaaigoed worden gewonnen, wat de gebruikers afhankelijk maakt van de leveranciers.

Donoren investeren fors in die gewassen, die meer opbrengen en beter bestand zijn tegen plagen. Begin 2007 stelden de Rockefeller Foundation en de Bill and Melinda Gates Foundation 150 miljoen dollar ter beschikking aan Oeganda en zijn buurlanden in het kader van een project dat een ‘Groene Revolutie’ mogelijk moet maken in Afrika. Het geld gaat naar verder wetenschappelijk onderzoek rond hybride gewassen, de aanvoer van kunstmest, de verbetering van het waterbeheer en naar campagnes om de nieuwe zaden ingang te doen vinden.

De donoren hebben veel oog voor de belangen van de commerciële zaadproducenten. Het Uganda Agricultural Productivity Enhancement Program (APEP), een programma van de Amerikaanse Ontwikkelingssamenwerking, drong volgens de anonieme regeringsbron bijvoorbeeld altijd aan op een strengere bescherming van intellectuele eigendomsrechten.

De veldwerkers die de Oegandese boeren moeten bijstaan om de landbouwopbrengst op te drijven, zijn zich ervan bewust dat er ook nadelen verbonden zijn aan de nieuwe gewassen. “Hybride kolen zijn na drie maanden al volgroeid”, zegt Tukundane Cuthbert. “Onze traditionele soort heeft zes maanden nodig. In één jaar kan je er dus minder oogsten mee binnenhalen. Maar van de hybride soorten moet je wel elk jaar nieuwe zaden kopen. Arme boeren hebben het vaak moeilijk om daarvoor het nodige geld bijeen te krijgen. Een bijkomend probleem is dat we de technologie niet zelf in handen hebben. De regering zou daarvoor plaatselijke wetenschappers moeten klaarstomen.”

John Kisembo, een medewerker van de hulporganisatie Caritas in Uganda, is nog  sceptischer. “Wij promoten inheemse zaden. Ze zijn duurzamer. Je kan ze tientallen jaren blijven kweken en ze blijven kiemkrachtig. Onze traditionele soorten zijn ook beter bestand tegen ongunstige omstandigheden. We moeten er alleen voor zorgen dat boeren hun akkers oordeelkundiger gaan bewerken. Als dat gebeurt, leveren ook de traditionele soorten meer op.” Volgens Kisembo zijn de hybride gewassen duur omdat ze meer kunstmest en soms ook meer bestrijdingsmiddelen nodig hebben.