'Obama moet snel in gesprek met Iran'

Iraanse analisten die bekend zijn met de denkwijze van zowel Ahmadinejad als de Iraanse hoogste leider ayatollah Ali Khamenei, zeggen echter dat het een serieuze fout zou zijn als Obama pas actie onderneemt na de Iraanse verkiezingen.

Politiek redacteur Amir Mohebbian van de conservatieve krant Resalat en politiek analist Saeed Laylaz, een criticus van het economisch beleid van de regering, zeggen allebei dat Obama direct moet communiceren met Khamenei. De hoge geestelijke leider is volgens hen degene die uiteindelijk de beslissingen neemt als het gaat om de relaties met de Verenigde Staten.

“Mijn advies aan Obama’s team zou zijn: begin direct met onderhandelingen”, zegt Laylaz. “Als hij dat niet doet, maakt hij dezelfde fout die George W. Bush heeft gemaakt.” Laylaz, die ervan overtuigd is dat Iran banden met de VS nodig heeft om te komen tot economische stabiliteit, zegt dat Obama er goed aan zou doen het voorbeeld van de Russische president Vladimir Poetin (nu premier) te volgen. Hij stuurde in januari 2007 zijn nationale veiligheidsadviseur, Igor Ivanov, naar Teheran met een persoonlijke brief aan Khamenei. De grootayatollah stuurde daarop zijn persoonlijke gezant Ali Akbar Velyati, voormalig minister van Buitenlandse Zaken, naar Moskou voor een ontmoeting met Poetin.

Volgens Laylaz bestaat er “geen twijfel” aan de steun van Khamenei aan Ahmadinejads poging om de regering-Obama bij onderhandelingen te betrekken. De president kreeg “het groene licht” om een felicitatiebrief aan Obama te schrijven, na zijn verkiezingswinst.

Bruggen bouwen

Mohebbian, die in het verleden nauwe betrekkingen onderhield met Ahmadinejad maar nu een van zijn critici is, vindt ook dat de Amerikanen zich moeten richten op de hoogste leider Khamenei. Ahmadinejad zou onder druk komen te staan, in ieder geval van conservatieven, als hij onderhandelingen met de VS zou aangaan. Als “de leider” aangeeft dat hij die onderhandelingen wil, zal niemand dat besluit bekritiseren, zegt Mohebbian.

De conservatieve strateeg zegt dat een brief van Obama aan Ahmadinejad een goede eerste stap is op weg naar contact met “de leider”. “Obama zou Ahmadinejad kunnen bedanken voor zijn felicitaties en aangeven dat hij later met ideeën zal komen”, zegt Mohebbian. Een voorstel voor gesprekken kan Obama echter beter rechtstreeks naar Khamenei sturen, vind hij. In dat voorstel zou de president moeten aangeven dat hij de kloof uit het verleden wil overbruggen, en dat hij dat hij die brug samen wil bouwen.

Mohebbian noemt een dergelijke brief een “grote stap” op weg naar onderhandelingen, en een stap die uitzicht biedt op een aantal gebaren van Iran, zoals directe relaties tussen de Iraanse Majlis (wetgevende raad) en het Amerikaanse Congres.

Symboliek

Adviseurs van Ahmadinejad, politici en analisten waarschuwden in interviews echter allemaal voor het falen van een toenaderingspoging als Amerikaanse functionarissen niet gevoeliger worden voor de impact van de politieke symboliek in hun taalgebruik. Wat vooral meespeelt op dit gebied, is de Iraanse perceptie dat de VS Iran nog steeds zien als een inferieur land in een door de VS gedomineerde internationale machtshiërarchie. Na tientallen jaren Amerikaans beleid dat gebaseerd was op de aanname dat Iran gedwongen kan worden in te stemmen met de Amerikaanse eisen, wil Iran nu respect voor de Islamitische Republiek en een einde aan het openlijk vijandige beleid ten opzichte van Iran.

Een adviseur van Ahmadinejad, die instemde met een interview op voorwaarde van anonimiteit, benadrukt dat het belangrijk is dat Washington een “betere atmosfeer” creëert voor onderhandelingen. Zonder die verbetering, zouden Iraniërs “niet klaar” zijn voor onderhandelingen. “Je kunt niet zomaar een kamer binnenstappen en zeggen: laten we onderhandelen. Symboliek is erg belangrijk.”

Dr. Ali Reza Zaker, voorzitter van het Centre for Strategic Studies, een denktank die zich voor de Iraanse president bezighoudt met analyses van de internationale politiek, zegt dat respect voor Iran en gelijkwaardigheid de belangrijkste voorwaarden zijn voor onderhandelingen.

Een tweede voorwaarde is volgens hem de expliciete erkenning dat Iran ook legitieme belangen heeft. “Communicatie moet boven de nucleaire kwestie uitstijgen, er moet begrip uit blijken voor onze belangen”, zegt Zaker.

Vertrouwen

Mohammad Atrianfar, een hervormingsgezinde politicus en journalist en voormalig adviseur van oud-president Akbar Hashemi Rafsanjani, stelt dat Obama “de fouten van zijn voorganger moet corrigeren”, als een signaal voor Iran dat hij een ander beleid voorstaat. Obama zou er goed aan doen het besluit van Bush om Iran te rekenen tot de ‘As van het Kwaad’ terug te draaien. “Het Iraanse volk zal nooit accepteren dat het door de Amerikaanse president gebrandmerkt wordt als onderdeel van de As van het Kwaad”, zegt Atrianfar. Ook zouden de VS een beleid dat gericht is op een val van het Iraanse regime, achterwege moeten laten.

Mohammad Ali Abtahi, voormalig stafchef van de hervormingsgezinde president Mohammed Khatami en vice-president in Khatami’s regering, weigerde suggesties te doen over hoe Obama de Iraanse regering zou benaderen. “Ik ben zijn adviseur niet”, aldus Abtahi. Hij zei wel dat er nu “aan beide zijden te weinig vertrouwen is” voor onderhandelingen en dat gebouwd moet worden aan dat vertrouwen.