Neem de journalistiek ernstig, en maak haar diverser

Alvorens daar op in te gaan nog een woordje over de individuele journalist in dit alles. De crisis van de media is nog iets anders dan de crisis van de individuele journalist. Laat het duidelijk zijn dat de meeste journalisten een onvoorstelbare parate en algemene kennis hebben, (doorgaans) in staat om een dossier in korte tijd te doorgronden en daarboven ontzettend flexibel en gedreven. Toch dreigt ook daar gevaar. Buiten enkele journalisten die het geluk of de leeftijd hebben om zich te kunnen specialiseren is de algemene trend op de redacties die van all-round-journalisten die van alle markten thuis moeten zijn. Nochtans blijft het opbouwen van expertise belangrijk. Omwille van de tijdsdruk moet steeds meer geput worden uit parate kennis. Maar ook omdat het, hoe paradoxaal het ook lijkt gezien de trend tot all-round journalistiek, de marktwaarde van de individuele journalist verhoogt.
Gezien de tijdsdruk moet steeds meer geput worden uit parate kennis, eigen netwerken en expertise die eerder en elders opgebouwd werd. Hoewel de media misschien zelf niet graag investeren in de opbouw van de expertise, zijn ze wel gretig om journalisten met de nodige kennis en netwerken aan te trekken.
Terug naar het publiek, de lezer, kijker of luisteraar. Media staan onvoldoende stil bij wie ze willen bereiken. Op zijn minst wordt dat niet expliciet gemaakt. Hierdoor ontstaat er zoiets vaag als ‘de mensen’. Nochtans heeft dat een grote impact op hoe je de stukken brengt, maar ook op de selectie van de nieuwsstukken. Zijn het de jongeren? Stedelingen? Middenklasse? Door het vaag te houden, een soort grootste gemene deler, krijg je in de feite de weerspiegeling van de selectie en de stijl van de journalisten en de redacties. En daarvan weten we dat ze vandaag in Vlaanderen in overgrote meerderheid, om niet te zeggen allemaal, hooggeschoold zijn en deel uitmaken van de middenklassecultuur.
Een andere trend is de lezer/kijker die steeds meer wordt gereduceerd tot een consument van het nieuws. Mainstream media en kranten en nieuwsprogramma’s worden een soort veredelde Test-Aankoop of Peeters & Pichal, waar de consument een dienst verleend moet worden over de goederen en diensten waar hij/zij dagelijks mee te maken heeft. Berichtgeving over pakweg de spoorwegen beperkt zich dan tot de prijsverhoging van een ticket zonder enige duiding over de interne verhoudingen binnen de NMBS.
Media in een democratische rechtstaat hebben nochtans een fundamentele rol te spelen in het maatschappelijk debat en moeten de informatie aanreiken opdat de lezer/kijker zijn taak als burger ook kan opnemen. De lezer moet met andere woorden opnieuw als burger en niet enkel als consument gezien worden. Die taak is onlosmakelijk verbonden met de relatie van de media met het politiek bedrijf. En daarmee komen we op het volgende punt. Voor zover de media ooit als de ‘vierde macht’ beschouwd kon worden, is dat vandaag alleszins niet meer het geval. Deze waakhond-functie van de media komt danig in het gedrang.
Verschillende factoren liggen hier aan de basis. Ten eerste wordt het politiek bedrijf gereduceerd tot de ‘wetstraat’. De regering dicteert als het ware het nieuws. Politiek dat bestaat uit zowel een wetgevende macht, het parlement en een uitvoerende macht, en de regering, wordt beperkt tot ‘wetstraat-nieuws’ waarbij klakkeloos de agenda van de ministers wordt gevolgd. Wetsvoorstellen of discussies in het parlement en de verschillende parlementaire commissies komen nauwelijks aan bod, tenzij er een minister bij betrokken is. Nochtans dient de kern van een vertegenwoordigende democratie zich te bevinden in het parlement van volksvertegenwoordigers.  Waar is de berichtgeving over andere werkzaamheden van het parlement? Media dragen met andere woorden bij tot de uitholling van de parlementaire macht.
Een ander bedje waar de media ziek in zijn is de personalisering van het wetstraatnieuws. Niet alleen wordt politiek gereduceerd tot de wetstraat. De wetstraat wordt op haar beurt gereduceerd tot enkele bekende politici of tot die politici wier PR-dienst de redacties overstelpen met kant en klare persteksten. Alsof de andere kabinetten geen werk zouden verrichten. Om maar te zwijgen over het soort stukken dat steeds meer de plaats inneemt van politieke berichtgeving, de emo-journalistiek. Onvoorstelbaar hoeveel stukken gaan over de relaties, karaktertrekken, onhebbelijkheden van de politici, dan over hun ideeën en projecten. Maar zoals een chef wetstraat ooit zei ‘een van de belangrijkste drijfveren van politiek is toch net dat, het emotionele, de relaties en de ego’s van politici.’
Meryem Kanmaz werkte als journaliste bij De Standaard.