Mannen met baarden

Dat is vreemd, want het extreme fundamentalisme van de Taliban, de gewelddadige conflicten tussen soennieten en sjiieten, de jihadi-ideologie van de strijders in Kashmir: het zijn allemaal exportproducten van Pakistan. Stilaan groeit de internationale aandacht voor deze incubator-staat en dus komt het recente boek van Mohsin Hamid, De val van een fundamentalist, juist op tijd.
De auteur maakte naam met een dijk van een debuut. In Moth Smoke beschreef hij heel secuur en beklemmend accuraat de aantrekkingskracht van drugsgebruik op een onsuccesvolle jongenman in Lahore.
The reluctant fundamentalist haalt de literaire kracht van Moth Smoke niet, al brengt Hamid toch weer een meeslepend verhaal van een jonge man die niet kan ontsnappen aan de marginaliserende dynamiek van de geschiedenis. Het succesverhaal van hoofdpersonage Changez in de Verenigde Staten wordt doorkruisd door de gebeurtenissen van 11 september 2001 en vooral door de reacties daarop -zowel in de Amerikaanse samenleving als in zijn eigen psyche. Tegelijk looptzijn aarzelende romance met een rijke Amerikaanse stuk op haar trauma’s uit het verleden. Changez vertelt zijn verhaal in detail aan een nauwelijks omschreven Amerikaanse toerist in zijn thuisstad Lahore, in een toonaard die verschuift van nederig over assertief tot dreigend.
Een sleutelpassage in het boek is een gesprek dat Changez heeft in Chili, waar hij als analist een mediabedrijf moet doorlichten in het kader van een eventuele overname. Zijn gesprekspartner, de directeur van de uitgeverij, vergelijkt het werk van de Pakistaanse consultant voor een Amerikaans bedrijf met de rol van de janitsaren in het Ottomaanse rijk. ‘Dat waren door de Ottomanen geroofde christenjongens die gedrild werden tot soldaat in een moslimleger, in die tijd het machtigste leger ter wereld.
Ze waren meedogenloos en hondstrouw: ze hadden gevochten om hun eigen beschaving te vernietigen, dus ze konden nergens anders heen.’ Changez verwerpt uiteindelijk zijn janitsarenrol en verspeelt daardoor zijn kansen op rijkdom en toegang tot de wereld van de macht. Het wordt niet met zoveel woorden gezegd, maar uit het verhaal kan je opmaken dat Changez intussen in kringen van de militante politieke islam verkeert. De dreigende sfeer van de laatste bladzijden suggereert dat in elk geval. De naam van de hoofdpersoon krijgt daardoor zijn volle betekenis.
De val van een fundamentalist kan gelezen worden in dezelfde traditie als Salman Rushdies Shalimar de Clown: als literaire poging om het grote verhaal van de hedendaagse geopolitiek te brijpen door het prisma van een allerpersoonlijkste ervaring. De grote zwakte van deze fundamentalist zit in het procédé: een vertelling waarin de luisteraar volkomen anoniem en zonder eigen stem blijft. De Amerikaanse man fungeert eigenlijk alleen als een goedkoop bindelement, een doorzichtige manier om de ene gedachte aan de andere te knopen. (gg)
De val van een fundamentalist door Mohsin Hamid is uitgegeven door De Bezige Bij. 206 blzn. ISBN 978-90-234-2189-1