Het leven zoals het is: de opvangcrisis

Momenteel verblijven nog steeds meer dan 1100 asielzoekers in hotels, waar ze vaak in schrijnende omstandigheden moeten overleven.
Het opvangsysteem voor asielzoekers barst al enige tijden uit zijn voegen, getuige de vele kandidaat-zoekers die de nacht doorbrengen ‘op hotel’ in Brussel. ‘Zit het aantal asielaanvragen danig in de lift?’, is een mens dan geneigd om te denken. Of slepen de asielaanvragen gewoon veel langer aan? Niks van dit kan echt een verklaring bieden: de procedures nemen vandaag zeker niet meer tijd in beslag dan vroeger, en het aantal asielaanvragen stijgt wel lichtjes, maar ligt nog ver onder de toestroom van meer dan 42.000 aanvragen in het topjaar 2000.
De belangrijkste verklaring voor wat er zich vandaag afspeelt kan gevonden worden in een politieke beslissing uit 2007. De opvangwet die destijds werd aangenomen schafte de financiële hulp aan asielzoekers af en voorzag materiële hulp tijdens de procedure. Voldoende middelen om de materiële hulp te realiseren bleven echter uit.

Te hoge drempels

De nieuwe asielprocedure met de nieuw opgerichte Raad voor Vreemdelingenbetwistingen zou de asielaanvragen aan een veel sneller tempo verwerken, maar het resultaat blijft voorlopig onder verwachting. Erkende vluchtelingen stromen ook traag uit omdat de drempels op de private huurmarkt vaak (te) hoog blijken te liggen.
 Bovendien hebben ook heel wat gezinnen zonder papieren volgens de opvangwet en het Kinderrechtenverdrag recht op een plaats in de centra als ze het welzijn van hun kinderen onvoldoende kunnen garanderen. Velen wachten in de centra het antwoord op hun regularisatieaanvraag af, wat vaak bijzonder lang op zich laat wachten.

Operationele gebreken

Asielzoekers die pas aankomen in ons land zijn een heel kwetsbare groep. Heel wat mensen komen toe met posttraumatische stresssituaties, en hebben nood aan medische, psychologische en sociale begeleiding. Ons land is dan ook verplicht om, via nationale en Europese wetgeving, aan deze noden tegemoet te komen. Wanneer mensen in België aankomen en asiel aanvragen, krijgen zij een bijlage 26, dat hen automatisch toegang zou moeten verlenen tot een opvangcentrum van Fedasil. In een opvangcentrum van Fedasil hebben deze personen toegang tot medische, psychologische en juridische hulpverlening.
Ook voorziet men in asielcentra in animatie en onderwijs, en staan maatschappelijke werkers klaar om mensen wegwijs te maken. Een opvangcentrum beschikt daarbij over personeel die uitleg geven in de eigen taal, of ze kunnen helpen een tolk te vinden.
“In de hotels en in de geïmproviseerde opvangcentra heb je deze zaken allemaal niet”, vertelt Frank Vanbiervliet van Dokters van de Wereld. Dokters van de Wereld is één van deze NGO’s die zich momenteel inzetten om asielzoekers die in hotels en in de geïmproviseerde centra verblijven in de meest elementaire medische zorgen te voorzien.  “Fedasil  zorgt daar enkel nog voor huisvesting.  Zij besteden een budget van  30 euro per dag per persoon, enkel voor de kamer. Het zijn vooral twee-sterrenhotels, waar het minimum aan hygiëne wel aanwezig is, maar waar het voor de rest heel grauw is.”
Daarnaast verstrekt Fedasil 6 euro per dag per persoon aan maaltijdcheques voor deze mensen in de hotels. “Maar die mensen hebben geen toegang tot de keuken, enkel tot een microgolf. Zes euro is ruim onvoldoende voor een gezonde voeding,  als men weet dat ze niet zelf kunnen koken. Een echte kant en klare maaltijd kost drie tot vier euro. Daarmee heb je één keer gegeten. Dan blijft er nog twee tot drie euro over voor uw ontbijt en uw avondmaal. Dat stoot mij heftig tegen de borst. Mensen die meer dan duizenden kilometers hebben afgelegd en traumatische ervaringen hebben meegemaakt, die hebben toch wel recht op iets meer dan dit, vind ik”, aldus een verontwaardigde Frank Vanbiervliet.

Medische (kop)zorgen?

De meest elementaire medische zorgen in de hotels worden door NGO’s toegediend. Maar zij kennen tal van moeilijkheden om de asielzoekers effectief toegang te bieden tot de nodige zorgen, vanwege allerlei administratieve drempels. “Dagelijks merken wij dat zelfs dokters van wijkgezondheidscentra niet meer weten hoe zij patiënten aan medicijnen moeten helpen”, vertelt Frank Vanbiervliet. “Het liep allemaal goed, zolang Fedasil aan de behoefte voldeed”.
Fedasil kent immers, naast een medische, ook een administratieve cel, die normaalgezien de administratieve stappen in orde brengt wanneer je een dokter of een medicijn nodig hebt. “Maar nu willen ze zelfs déze verantwoordelijkheid niet meer opnemen. Vandaag hebben wij vier keer dezelfde aanvraag voor een medicijn gedaan, en we kregen keer op keer geen antwoord. Maar de betreffende persoon is langzaam maar zeker zieker aan het worden’, aldus Frank Vanbiervliet.
“En er zijn meerdere zaken waarmee we echt geen raad weten”, gaat Frank Vanbiervliet verder. “Gisteren ben ik een Georgische vrouw tegengekomen, die enkel Georgisch en Russisch spreekt. Ze is hoogzwanger en heeft af en toe abdominale pijn. Ze heeft nog nooit een dokter gezien, een echografie laten doen of haar bloeddruk laten meten.
De vrouw verblijft in een hotel in Diegem, met 180 andere personen. Ze heeft geen vervoersbewijs en verblijft op een halfuur rijden van het stadscentrum van Brussel. Ze kan geen openbaar vervoer nemen want ze heeft geen geld om dit te betalen. Om de zoveel dagen komen mensen van Fedasil langs, met één maaltijdcheque van zes euro per dag per persoon. De vrouw is hopeloos en weet echt niet meer wat gedaan. En deze situatie is actueel écht geen uitzonderlijke situatie”.

Ondermaatse juridische begeleiding

“In frankrijk hebben ze een studie gedaan. De nieuwkomers die een juridische begeleiding genoten, hadden een slaagkans voor hun asielprocedure van 60 à 70%. Bij nieuwkomers buiten de centra was deze slaagkans slechts 0,6%. Dit is een enorm verschil, en zou niet mogen, voor een commissie die uw verhaal hoort en die dan moet oordelen of je echt wel vluchteling bent. Ik ben er zeker van dat dat effect hier in België ook speelt”, stelt Frank Vanbiervliet.
Zolang dat mensen op hotels of hier zitten, is de asielprocedure bevroren.  “De mensen staan ontzettend veel angsten uit omdat ze niet weten wat er gaat gebeuren. De juridische hulpverlening die verleend wordt in de hotels kan niet garanderen dat er geen ongelukken gebeuren in de asielprocedure. Maar als je heel ingrijpende dingen hebt meegemaakt, als je legitieme redenen hebt om te vluchten, dan is dat voor heel veel mensen niet gemakkelijk dit zomaar op een duidelijke, coherente manier te gaan vertellen in een interview. Normaal gezien heb je wat tijd nodig in een veilige omgeving voordat je voor een commissie verschijnt die bepaalt of je wel een vluchteling bent. Interviews kunnen onder deze omstandigheden al gauw de mist ingaan omdat de persoon in kwestie niet voorbereid is”.
“Het commissariaat is ongelooflijk streng. Ze kunnen vragen hoe je bent gevlucht, en wanneer bepaalde zaken gebeurd zijn. Indien een bepaald persoon geen concrete antwoorden kan geven, of indien achteraf blijkt dat de persoon in kwestie zich vergist heeft van datum, besluit de commissie dat er inconsistenties voorkomen in uw verhaal. Resultaat: asielaanvraag geweigerd. Men kan daar echt niet zomaar onvoorbereid naartoe stappen. Er zijn mensen die pas vóór de commissie bepaalde zaken een eerste keer vertellen, zoals bijvoorbeeld dat feit dat zij meermaals verkracht zijn geweest. Dat brengt ongelooflijk veel emoties met zich mee, waar een commissie weinig of geen rekening mee houdt”.

Een druppel op een hete plaat

“Iedereen rondom ons, ook de andere organisaties, is moe aan het worden. Wij gaan door tot midden oktober, maar dan stoppen we ermee. Na ons komt er niets. We zijn een druppel op een hete plaat. We hebben andere projecten lopen, waarin we ons op lange termijn geëngageerd hebben. Voor ons was er een noodsituatie, dus zijn we erin gevlogen.  Maar deze noodsituatie blijft reeds maanden aanslepen. Waar is die urgentie nog? Ook het financiële plaatje loopt op voor ons.”
“Ik vraag me soms af of we door onze aanwezigheid een doorbraak in dat dossier hebben verhinderd”, denkt Frank Vanbiervliet luidop. “Mensen denken dat het Rode Kruis en Dokters van de Wereld het wel zullen opvangen en de mensen zullen begeleiden. Ik denk niet dat we daar oneindig mee moeten doorgaan. Maar als wij stoppen met onze actie, gaat dit echt een financiële bom zijn voor Fedasil,” waarschuwt hij. “Hun budget voor gezondheidszorg gaat enorm exploderen. Want mensen hospitaliseren gaat veel meer kosten dan eenvoudigweg een medicijn van 20 euro kopen voor hen. Dit allemaal door de slechte organisatie van Fedasil. Fedasil is niet toegerust om 1300 mensen, 1100 in de hotels + 200 in geïmproviseerde centra, buiten hun opvangstructuur op te vangen. Momenteel zit Fedasil in een put van 21 miljoen euro, en om iedereen op te vangen, zouden ze nog 3 miljoen euro dieper moeten zakken”.
Toch zijn er ook enkele positieve verhalen te horen. Recepcionisten treden bijvoorbeeld vaak op als maatschappelijk werkers, en helpen asielzoekers in de mate van het mogelijke. “Heel veel hangt af van de goodwill van mensen”, stelt Frank Vanbiervliet.
“Ik heb vorige week een hoteleigenaar tegengekomen van een viersterrenhotel. Hij verhuurt zijn kamers normaal aan 70 euro, maar was bereid de helft van zijn hotel ter beschikking te stellen aan 30 euro. De hoteleigenaar stelt zijn keuken ter beschikking en organiseert ’s avonds gezamenlijke kook- en eetmomenten. Toen een groep asielszoekers daarna naar een asielcentrum werden gestuurd, zijn ze teruggekomen om te vragen of ze bij hem niet mochten komen koken. Zij hadden het veel beter bij deze man op hotel. Deze positieve anekdotes  geven ons de kracht om verder te werken”, besluit Frank Vanbiervliet.

Juridische acties

De tijdelijke regularisatiecampagne voor mensen zonder of met een tijdelijk verblijfsrecht is intussen goed op gang gekomen, en mogelijk haalt dat wat druk van de ketel. Vluchtelingenwerk Vlaanderen en hun Franstalige zusterorganisatie Ciré lanceerden op 15 september een oproep om te stoppen met de vrijwillige hulp aan asielzoekers in hotels. Zij stellen dat de ngo’s dit organisatorisch niet meer kunnen trekken en plannen juridische acties als er na 15 oktober personen langer dan tien dagen ‘op hotel’ zitten. Wordt dus ongetwijfeld nog vervolgd.