‘Het kastenstelsel zal nooit verdwijnen’

Aan de vooravond van de herdenking van de Eerste Wereldoorlog organiseren het In Flanders Fields Museum in Ieper en het Museum Dr. Guislain in gent een dubbeltentoonstelling rond “Oorlog en Trauma”. Van vrijdag 1 november tot 30 juni 2014 toont In Flanders Fields het fysische leed van soldaten tijdens de Grote Oorlog, terwijl de tentoonstelling in het Museum Dr. Guislain focust op soldaten en psychiatrie van 1914 tot 2014.

Ook het kastenconflict in India, met de daarbij horende trauma’s van Dalits of kastelozen, komt aan bod. In het Gentse museum is hierrond een uitstekende tentoonstelling van traditionele Dalit-kunst te bezichtigen. ‘Onze werken willen vooral de kastenproblematiek naar de oppervlakte brengen’, zegt Santosh Samal van Dalit Foundation, een Indiase organisatie die zich inzet voor de rechten van kastelozen. De directeur van de ngo werd uitgenodigd in België voor een woordje uitleg rond de tentoonstelling. Een ideaal moment voor een gesprek met MO* Magazine.

‘We staan niet machteloos’

‘Dalits zijn altijd de kastenlozen geweest’, gaat Santosh Samal van start. Vier grote categorieën onderscheidden alle Indiërs in kasten, behalve de Dalits. ‘We zijn niet de laagste kaste, maar de outcasts, de “onaanraakbaren” die niet in contact mochten komen met leden van de kasten.’

Dr. Ambedkar, de Indiase activist tegen sociale discriminatie, schafte in 1949 het kastenstelsel af bij het opstellen van de nieuwe grondwet. Sindsdien is het kastenonderscheid echter nog altijd in gebruik. De notie “hoge” of “lage” kaste zou in principe verdwenen moeten zijn – nieuwe namen voor bestaande categorieën werden bedacht – maar in de praktijk zijn vroegere principes van specialisatie per kaste en de afscheiding en hiërarchie tussen de kasten nog zichtbaar aanwezig. Gevolg? ‘Discriminatie tussen verschillende kasten is nog altijd een traditie van de huidige Indiase samenleving’, aldus Samal, zelf ook van Dalit-afkomst. 

Dalits staan helemaal onderaan de maatschappelijke ladder en mochten niet benaderd worden door leden van de kasten. Uit “angst voor besmetting” werden ze uitgesloten van het dorpsleven en mochten ze tempels niet betreden. Dalits aankijken of aanraken was voor kasteleden onaanvaardbaar, vandaar ook hun bijnaam de “onaanraakbaren”. ‘Het wordt tijd dat niet iedereen praat over Dalits als slachtoffers en machteloze, passieve toeschouwers van discriminatie, uitbuiting en racisme’’, gaat Santosh Samal zijn verhaal verder. ‘Het is een sociale strijd. We worden al 3000 jaar gediscrimineerd en vernederd. De verandering komt niet vanuit andere kasten, alleen Dalits kunnen iets veranderen. Wij geloven in gelijkheid in India, de meeste anderen niet. Maar Dalits zijn allesbehalve machteloos, we zijn bijna een vierde van de populatie in de zogezegd grootste democratie van de wereld.’

Streven naar kastengelijkheid 

‘Mensen in machtsposities bepalen de samenleving en schrijven geschiedenis. De gemarginaliseerde Dalit speelt daar geen rol in. Onze traditionele kunst, voorgesteld op de tentoonstelling in het Museum Dr. Guislain, is een manier om de Dalit identiteit te geven. Dit is iets waar we trots op kunnen zijn. We proberen via kunst ons verhaal te vertellen en kastengelijkheid te propageren aan het grote publiek. Op deze manier kan kunst meehelpen een weg naar vrijheid en emancipatie uit te tekenen.’

Het enige dat kan verminderen, maar dan spreek ik over tientallen jaren, is kastendiscriminatie

Meer dan zestig jaar na de afschaffing ervan is de kastenproblematiek nog altijd actueel in India. ‘Het kastenstelsel zal nooit verdwijnen, niet in de volgende honderd jaar’, schudt Santosh Samal zijn hoofd. ‘Het enige dat kan verminderen, maar dan spreek ik over tientallen jaren, is kastendiscriminatie’. Sinds de afschaffing van het kastenstelsel zou iedereen in India gelijk moeten zijn. Toch gebruikt de overheid nog altijd een wettelijk bepaald onderscheid tussen kasten. Elke Indiër bezit bijvoorbeeld een kastecertificaat, dat aantoont tot welke bepaalde kaste of gemeenschap iemand behoort. Van kastenvervaging of kastenanonimiteit is er amper sprake. 

Als het kastenonderscheid nog steeds zo hardnekkig aanwezig is, hoe kan kastendiscriminatie dan verdwijnen? ‘Wij verzetten ons niet tegen het kastenstelsel’, legt Samal uit. ‘De wettelijke bepalingen van het kastenstelsel geven Dalits net rechten en voordelen. Hierdoor kunnen we discriminatie ook bestrijden. Het kastenstelsel veranderen heeft geen zin. Het is eigen aan de Indische samenleving. Wij kunnen enkel streven naar kastengelijkheid.’

Dringende mentaliteitswijziging

De directeur van de Dalit Foundation legt uit dat in India alle wettelijke bepalingen tegen kastendiscriminatie aanwezig zijn. ‘Het grote probleem ligt in de implementatie. Wetten worden amper toegepast omdat machtige figuren nog altijd voornamelijk van hoge kasten zijn. Wat echt moet veranderen is de mentaliteit van de mensen. In een complex en conservatief land als India is dit bijzonder moeilijk.’

Wat kan een invloed hebben op zo’n mentaliteitsverandering? ‘In de eerste plaats is er de rol van Dalitactivisten en politiekers. Ook ngo’s als de Dalit Foundation kunnen een bijdrage leveren’, aldus Samal. India is een land dat bekendheden en sporters verafgoodt. Ook media hebben een machtige positie in de samenleving. Welke rol kunnen zij spelen in het aankaarten van kastendiscriminatie? Samal: ‘Media rapporteren bijzonder weinig over het probleem. Zelfs gruwelijke genocides tegen Dalits pikken ze meestal niet op. Er is in India ook sprake van stille, verhulde discriminatie. Mensen krijgen geen goede bediening in restaurants, worden uitgesloten op school of op hun werk. Dit is bijzonder moeilijk om tegenin te gaan. Enkel een algemene mentaliteitswijziging kan hiervoor een oplossing bieden.’

‘Bekendheden als filmacteurs, actrices of cricketspelers kunnen een heel grote invloed uitoefenen op de mentaliteit bij mensen. Sommigen geven een sociale of politieke boodschap, maar over het algemeen blijven bekendheden heel stil als het over kastendiscriminatie gaat. Ze willen hun eigen positie niet in gevaar brengen’, aldus Samal. `Ook politiekers denken in de eerste plaats aan macht en niet aan welvaart voor iedereen. Ze representeren en beschermen hun eigen kaste, etniciteit of religie. Dat moet veranderen.’

‘Overal aanwezig’

Vooral in het platteland zijn Dalits nog altijd slachtoffer van discriminatie. Specifieke kleuren en symbolen geven het kastenonderscheid en kastenzones weer. Dalits leven aan de rand of meestal net buiten het dorp, terwijl de hoogste kasten naast de centraal in het dorp gelegen tempel wonen. ‘In steden is kastendiscriminatie minder duidelijk. Zeker niet in wereldsteden als Mumbai of New Delhi. Toch is het daar ook aanwezig. Het is overal aanwezig’, zegt Santosh Samal.

‘Het belangrijkste in het Dalit-debat is dat wetten omtrent bescherming van Dalits eindelijk geïmplementeerd en gebruikt moeten worden’, zegt Santosh Samal. ‘Hoe kan er dan iets veranderen aan de mentaliteit als mensen vrijuit Dalits kunnen discrimineren en zelfs geweld op hen plegen? De wet toepassen en een mentaliteitswijziging bereiken is essentieel.’ 

Ontdek vanaf vrijdag 1 november de Godna-tekenstijl van de Dalits met achtergrondverhalen en uitleg over het kastenstelsel tijdens de tentoonstelling ‘Oorlog en Trauma’ in het Museum Dr. Guislain. Tijdens de officiële opening zal Santosh Samal de werken voorstellen. Een must voor iedereen die de Indiase kastencomplexiteit beter wil begrijpen, of gewoon wil genieten van bijzondere kunst.