Henry Engler, Alzheimer-detective en vredesactivist

Henry Engler zat in zijn vijfde jaar geneeskunde toen de autoriteiten hem ontmaskerden als één van de leiders van de Ntupamaro guerilla, een minder bekende rebellenbeweging in Uruguay. Hij was amper 25 toen hij in 1972 werd veroordeeld voor zijn subversie. Dertien jaar van eenzame opsluiting deden hem naar eigen zeggen bijna zijn verstand verliezen.

Nu is Engler een gerespecteerd onderzoeker aan de universiteit van Uppsala, Zweden. De Uruguayaan, zijn Zweedse collega’s en een team van de universiteit van Pittsburgh hebben ontdekt hoe ze met een radioactieve markeerstof proteïnen kunnen opsporen die schade aanrichten in de hersenen van Alzheimerpatiënten. De methode laat toe om een diagnose te stellen nog voor enig geheugenverlies optreedt. Ze kan niet enkel een revolutie betekenen in de behandeling van dementerende mensen. Mogelijk komt ze ook van pas bij het onderzoek naar kanker.

Englers leven leest als een filmscript. Na zijn vroegtijdige vrijlating in 1985 bleef hij actief in linkse bewegingen. Tijdens een reis naar Zweden ontmoette Engler de vrouw van zijn leven. Hij besloot bij haar te blijven en bracht brood op de plank als portier, en later als uitbater van een kraam met empanadas (Latijns-Amerikaanse gebakjes). Aan zijn vroegtijdig afgebroken studie geneeskunde dacht hij pas opnieuw toen hij 42 was. In 1995 studeerde hij af en meteen daarna richtte hij met een aantal collega’s een centrum op voor de behandeling van jonge mensen met de ziekte van Alzheimer.

Engler besloot neurologie te studeren toen hij al gevaarlijk dicht in de buurt van de vijftig kwam. Omdat hij naast empanadas ook informatica in de vingers had, kwam hij in contact met een groep van onderzoekers die werkten met tomografie en imagenologie, het onderzoek naar radioactieve sporen die actieve delen van de hersenen tonen op een scherm. Eerst ontwikkelde hij een methode voor de diagnose van Creutzfeld-Jakob. Op basis daarvan ontdekten Engler en zijn collega’s een stof die de detectie van Alzheimer-proteïnen toelaat. In 2002 kwam de doorbraak: het blad Science publiceerde de ontdekking en de BBC wijdde enkele artikelen aan de vondst. In Frankrijk en Spanje viel de methode al in de prijzen.

Wint Engler straks ook de Nobelprijs? De Uruguayaan doet de mogelijkheid af als niets meer dan een gerucht. Wat telt is niet de Nobelprijs, want die kan er komen of niet. Wat echt van belang is, is dat we Alzheimer kunnen stoppen.

Engler blijft een erg geëngageerd man. Ondanks zijn volledige toewijding aan de wetenschap weigerde hij vorige maand deel te nemen aan de negende internationale conferentie over de ziekte van Alzheimer in Philadephia uit protest tegen de flagrante mensenrechtenschendingen die de Amerikaanse strijdkrachten plegen tegen andere mensen. In zijn open brief aan de organisatoren van de conferentie drukt Engler een diep respect uit voor zijn 5000 collega’s die er wel bij waren. Maar de gedachte om op dit moment voet op Amerikaanse bodem te zetten vervult me met afkeer en walging. Engler geeft toe dat de strijd tegen de ziekte politiek gekrakeel moet overstijgen” maar noemt dat Amerikaanse oorlog in Irak geen kwestie van politieke standpunten maar een ethisch dilemma, het dilemma van te kiezen tussen leven en dood, tussen beschaving en barbarij. (MM)