Gilberto Gil: ‘Digitale rechten voor iedereen’

Een sober, ingetogen decor in een imposante Bozar. Lange zwarte dreadlocks op een wit hemd. Gil gevat in de lichtcirkel van de spots, slank en fijngebouwd, met een donker gegroefd gezicht. Een gravure lijkt het wel, die tot leven komt op de ritmes van samba en bossa nova. Dit zijn de ritmes waarmee Gilberto Gil opgroeide in Bahia. Het concert in Brussel is een voorstelling van zijn album Luminoso, afgewisseld met chansons van een gloednieuwe cd die in juni in Brazilië gelanceerd werd. Luminoso is een filosofische verzameling songs waarin de zanger vragen stelt over de diepere zin van het leven.

Gilberto Gil is geworteld in de candomblé, de zwarte religie van Brazilië’s Nordeste. Hij is een muzikant in al zijn vezels. Het gevoel voor ritme en muziek heeft hij blijkbaar ook meegegeven aan zijn zoon, die vanaf het derde nummer mee op het podium verschijnt en zijn vader begeleidt. In de loop van de avond klinken ook nummers uit de oude doos en odes aan vroegere idealen, zoals No women no cry van de eeuwige Bob Marley of When I’m 64 van The Beatles –Gil werd in juni 65. Wanneer hij Aquele abraço –Die omhelzing– inzet, wordt het heel stil in de zaal. Het is een van zijn allereerste liederen, geschreven toen hij in 1969 het land werd uitgezet. Als jong artiest van voor in de twintig lag Gil, samen met Caetano Veloso aan de basis van de culturele beweging Tropicália, Brazilië’s protestbeweging van eind de jaren zestig. Tropicália was anarchistisch en politiek geëngageerd, met een diepe bewondering voor The Beatles en Jimi Hendrix. De beweging werd later zelf inspiratiebron voor artiesten als Kurt Cobain. Brazilië kende in de jaren zestig een militaire dictatuur en de subversieve muziek provoceerde het militaire gezag, wat leidde tot de arrestatie van Gil. Tussen 1969 en 1972 leefde hij als politiek vluchteling in Groot-Brittannië, waar hij meteen in een nieuw cultureel bad sprong dat zijn identiteit verder verrijkte. Nu, veertig jaar later, staat Gilberto Gil aan de andere kant van de barricade. Toen Lula in 2003 aantrad als president van Brazilië, vroeg hij Gilberto Gil deel uit te maken van zijn kabinet als minister van Cultuur. Hij twijfelde even over een tweede termijn, maar vatte die uiteindelijk toch enthousiast aan.


Na het optreden ontmoeten we Gil backstage voor een interview. We beginnen bij de Tropicália-periode. Hoe blikt hij terug op die vroege periode van tegencultuur en politiek verzet? ‘Er zijn verschillende manieren om naar die periode te kijken. Het was een broeierige tijd en ik was jong. Het was een tijd van politiek actievoeren. Wij protesteerden tegen het militaire regime, maar ook in Parijs werd er gemanifesteerd en in de VS, tegen de Vietnamoorlog, en in Tsjechoslowakije. Rock ’n roll was de nieuwe expressievorm van de jeugd, er was de hippiebeweging, lsd en andere geestesverruimende middelen. Op persoonlijk vlak was het voor mij een sterk existentiële periode, een tijd van experimenteren en nieuwe ontmoetingen zoals met Caetano Veloso en met iedereen die nadien een belangrijke rol gespeeld heeft in de stroming van Tropicália. Ik was vooral artiest, meer dan politiek activist. De communistische partij noemde ons toen hun linea auxiliar. Wij waren de hulplijn, medestanders, maar niet de avantgarde van de revolutie.’ Heimwee naar die periode heeft hij niet. ‘Ik denk dat er altijd periodes komen van vernieuwing. Dezelfde dingen die ons toen een impuls gaven en begeesterden, zijn niet verdwenen maar nemen nieuwe vormen aan. Er zijn altijd nieuwe uitdagingen.’

  
Het feit dat Gilberto Gil zijn ministerfunctie combineert met het geven van concerten, heeft in Brazilië al voor enige controverse gezorgd. Hijzelf ziet daar geen probleem in en verzekert ons dat de twee functies duidelijk gescheiden blijven. ‘Twee maanden per jaar heb ik vrij om me aan muziek te wijden. Financieel en logistiek neemt mijn muziekbedrijf alles op zich voor de optredens,’ verdedigt Gil zich. Hoe voelde hij zich toen Lula hem voorstelde om minister van Cultuur te worden? Gil: ‘Lula geloofde dat ik een bijdrage zou kunnen leveren. Hij is zelf als president trouwens een geweldige bijdrage aan ons land, door zijn geschiedenis en zijn persoonlijkheid. Voor Brazilië is het een grote sprong als je het vergelijkt met de periode van de militairen. Hij zag in mij een bondgenoot om zijn programma te ondersteunen.’ Brazilië is volgens Gil ook erg veranderd sinds die jaren zestig en zeventig: politiek, institutioneel, cultureel. ‘We zijn erin geslaagd delen van de bevolking die voorheen uitgesloten waren, in te sluiten. We discussiëren en analyseren onze projecties voor de toekomst. We hebben het politieke en institutionele leven gemoderniseerd. Wat me het meeste is opgevallen in die vijf jaar dat ik de ministerfunctie bekleed, is dat er voortdurend onvoorziene omstandigheden komen, en de ene discussie na de andere. En verandering kost tijd, terwijl je als regering ook maar een beperkte invloed hebt. Maar dat is democratie. En wij zijn ook niet meer dan een schakel in de keten.’


De deelname aan de formele politiek begon voor Gilberto Gil twintig jaar geleden, toen hij zich voor de Groene Partij kandidaat stelde bij de lokale verkiezingen in Salvador de Bahia.  Hij behaalde een record aantal stemmen en werd bestuurslid van de stad op het ogenblik dat zwarten in de politiek ook in Brazilië nog een zeldzaamheid waren. In dezelfde periode werd hij ook een tijdlang minister van Cultuur in de deelstaat Bahia en richtte hij Onda Azul op –Blauwe Golf– een beweging die Brazilië’s Atlantische kust wil vrijwaren voor vervuiling. Hij vroeg ook aandacht voor de bescherming van het regenwoud. Gil: ‘De industrialisering in Rusland, Europa en de VS was te overweldigend en te wreed voor de natuur. Het ecologische gedachtegoed is een essentieel onderdeel om de balans terug in evenwicht te brengen op de planeet.’ Volgens Gil zoekt de regering Lula wel degelijk naar alternatieven op de verschillende domeinen. ‘Lula probeert nieuwe mogelijkheden uit voor verschillende modellen van kapitalisme. Voor de financiële sector, de industriële sector, de arme families, de middenklasse en de armen.’


Cultuur is volgens Gilberto Gil een kracht die ons hele leven doordringt: onze arbeid, onze manier van leven, onze taal. Onze identiteit is samengesteld uit cultuur. Als menselijke wezens met gevoelens, gedachten en verlangens zijn wij een en al culturele wezens. Het hele creatieve vermogen van mensen om hun omgeving gestalte geven, is cultuur. Gil noemt het  “een strategie” om bij je bestemming te komen. In de ontwikkelingen van internet en ICT ziet hij een geweldig potentieel. Als grondlegger van de Tropicália-beweging en popart heeft Gil zich altijd geëngageerd om muziek en cultuur bij het volk te brengen. Volledig in die lijn is hij vandaag ook supporter van vrije software. Hij gaf zijn steun aan het Amerikaanse initiatief Creative Commons, dat pleit voor een beperkte vrijgave van auteursrechten op het internet. In 2004 lanceerde hij een cd met een licentie van Creative Commons. Gil: ‘De nieuwe technologie stelt nieuwe vragen inzake auteursrechten. Internet populariseert muziek; het logische gevolg is dat ook de rechten zich aanpassen aan die nieuwe realiteit, en niet omgekeerd. De oude industrie wil echter een status quo en haar belangen afschermen maar ik denk niet dat dit de weg van de toekomst is.’ In Brazilië heeft de regering beslist de wetgeving over auteursrechten te actualiseren. Die discussie zal de komende maanden in het parlement gevoerd worden en moet tegen het einde van het jaar rond zijn.


Gil droomt er ook van om de armen toegang te geven tot computer en internet, en het hele land te voorzien van breedband voor computer en netwerking. Momenteel is er al een digitaal radioprogramma voor gemeenschappen, opgezet is samenwerking met de ministeries van Communicatie, Wetenschap en Technologie en Opvoeding. Er zijn ook zo’n tweeduizend culturele hotspots: gemeenschappen die financiële middelen gekregen hebben voor camera’s en computers, om hun eigen films en muziekopnames te maken. Bedoeling is om die tweeduizend hotspots de komende drie jaar uit te breiden tot vijftienduizend. Gil: ‘We noemen dit de inclusión digital, inspanningen om de digitale kloof te overbruggen. We willen armen en rijken op hetzelfde moment en dezelfde manier toegang geven tot dezelfde technologie. Indianen, zwarten, studenten aan de universiteit, boeren in landbezettingen, sloppenwijkbewoners: iedsereen gelijke digitale rechten. India, Zuid-Afrika en Ghana zijn bezig met gelijkaardige programma’s. Bedoeling is om digitale cultuur te gebruiken voor populaire ontwikkelingen.’

Gil is erg optimistisch over de globalisering en de mogelijkheden van ICT. ‘Dat heeft met mijn natuur te maken. Ik ben optimistisch over het leven. De dood loert om de hoek, die gaan we beslist tegenkomen. Maar het leven is een geschenk. En een geweldige uitdaging om deze wereld om te vormen tot een betere plek voor iedereen. Ik geloof daarin.’