Emancipatieplan voor inheemsen onthaald op verdeeldheid

Het is precies één maand geleden dat president Ricardo Lagos de resultaten kreeg van de Historische Waarheidscommissie, die zich onder leiding van ex-president Patricio Aylwin (1990-1994) twee jaar lang verdiepte in de geschiedenis van de inheemse volkeren in Chili. De commissie moest een einde maken aan de “historische ongevoeligheid” van de Chilenen jegens de indianen en gepaste oplossingen formuleren voor het onrecht dat hen is aangedaan tijdens de kolonisering van het continent en erna.

Vijf tot tien procent van de Chileense bevolking is van inheemse oorsprong – hun aantal stijgt waarschijnlijk boven het miljoen uit. Veruit de grootste etnie zijn de Mapuche. De andere bevolkingsgroepen maken amper tien procent uit van de inheemse bevolking. De kleine gemeenschappen riskeren hetzelfde lot te ondergaan als de bevolkingsgroepen die al verdwenen zijn. De laatste vertegenwoordigers van de Aónikenk en de Selkman bijvoorbeeld, werden laatst in 1974 en 1927 opgemerkt. De Kawésqar, kustnomaden in het zuiden van Chili, zijn nog met 101 en de Yagán, een andere groep in het zuiden, telden in 1995 nog 74 leden.

Het gebrek aan precieze cijfers over de omvang van bevolkingsgroepen is symptomatisch voor de Chileense onverschilligheid. Eén van de eerste aanbevelingen van de commissie was dan ook om een telling te houden onder de inheemsen.

Het rapport bevatte verregaande aanbevelingen om het lot van de verpauperde en achtergestelde inheemse volkeren te verbeteren: herstelbetalingen voor het historische onrecht, een erkenning van de identiteit van de verschillende etnische groepen in de grondwet en concrete maatregelen om de inheemse culturen te vrijwaren. Het lijvige rapport roept op om de indianen een politieke vertegenwoordiging te garanderen, onder meer via een aantal vaste zetels in het nationale parlement en op regionaal niveau. Een erg belangrijk voorstel was om inheemse territoria officieel te erkennen. Als dat land openbaar is, zo stelt de commissie, moet het overgedragen worden aan de inheemsen, en voor privé-domeinen moeten er aankoopprocedures worden vastgelegd.

Het rapport van de Commissie, nochtans een interdisciplinaire verzameling van academici, politici, zakenlui, ngo-kaders en indianenleiders, wordt intussen van alle kanten bekritiseerd. De inheemse gemeenschap beschouwt het werk van de commissie slechts als “een stap in de goede richting”. Ze zijn niet te spreken over het feit dat het rapport niet rept over het feit dat een aantal Mapuche-leiders momenteel gevangenisstraffen uitzit. Ze werden gearresteerd op beschuldiging van brandstichting en veroordeeld op basis van de jonge Chileense antiterreurwet. Enkele radicale inheemse leiders noemden de aanbevelingen zelfs “kolonialistisch” en “gericht op assimilatie” omdat het rapport niet rept over zelfbeschikkingsrecht.

Het conservatieve Instituut voor Vrijheid en Ontwikkeling neemt het rapport ook onder vuur. Als de overheid de indianen eigen territoria zou toewijzen, veroordeelt ze hen tot “segregatie en cultureel immobilisme.” En de conservatieve partijen lieten weten dat ze geen vaste inheemse vertegenwoordiging in het parlement zullen dulden.

De conservatieve historicus Sergio Villalobos, een gezaghebbende academicus in Chili, mengde zich intussen ook in het debat. Hij verdedigt de stelling dat een deel van het land van de Mapuche niet werd afgepakt maar afgekocht. Aucán Huilcamán, de woordvoerder van de Inheemse Raad voor Alle Gronden vindt dat Villalobos op die manier aan geschiedvervalsing doet. “Voor elk voorbeeld dat hij geeft van een Mapuche die zijn land verkocht heeft, kan ik er hem 20 tonen waar het land geroofd werd.”