Een continent van wezen

Uit de laatste cijfers van het VN-Kinderfonds Unicef blijkt dat Afrika 48,3 miljoen kinderen en jongeren telt die hun ouders kwijtraakten aan aids. Tussen 1990 en 2000 nam het aantal wezen in Afrika toe van 30,9 miljoen tot 41,5 miljoen. Het aantal aidswezen groeide van 330.000 naar zeven miljoen. Het aantal wezen in Afrikaanse landen varieert van enkele tienduizenden in landen als Djibouti en Equatoriaal Guinea tot miljoenen in landen als Nigeria (8,6 miljoen) en Ethiopië (4,8 miljoen).

De Portugese minister van Binnenlandse Zaken, Antonio Santos, dringt aan op een speciale opvang voor Afrikaanse wezen, en de Portugese Vluchtelingenraad (CPR) staat daar positief tegenover. “Al is het zo dat er tot nu toe weinig kinderen in hun eentje in Portugal zijn aangekomen”, zegt Maria Teresa Tito de Morais, voorzitter van CPR.

Het opvangcentrum dat in het noorden van Portugal moet komen, zal “weeskinderen opnemen die nog in het buitenland zijn, zelfs als dat hun thuisland is, terwijl ze zoeken naar manieren om hun leven richting te geven”, zegt Tito de Morais. “Op die manier kunnen we voorkomen dat ze bijvoorbeeld kindsoldaat worden.”

Tot nu toe deed Portugal, ondanks de relatie die nog bestaat met een aantal voormalige koloniën in Afrika, weinig aan de opvang van kinderen. “In 2006 hebben we tien kinderen opgevangen. Maar nu de regering heeft laten weten dat er openheid bestaat voor de opvang van Afrikaanse wezen, zijn we direct aan het werk gegaan. We hopen dat over ongeveer twee jaar het opvangcentrum geopend kan worden”, zegt ze.

In de startfase zal het centrum veertig kinderen onderdag kunnen bieden. Zij worden verdeeld in vier groepen: van pasgeborenen tot driejarigen, vier- tot zesjarigen, zeven- tot tienjarige en tien- tot twaalfjarigen.

Tijdens de oorlog op de Balkan in de jaren negentig, die gelijktijdig plaatsvond met burgeroorlogen in Angola en Mozambique, nam Portugal vooral wezen uit Bosnië op. Uit een onderzoek onder potentiële adoptieouders bleek destijds dat veel ouders voorkeur hadden voor een Afrikaans kind boven een kind uit het voormalige Joegoslavië. Als reden werd opgegeven de gezamenlijk historische, taalkundige en culturele identiteit met Angola en Mozambique.

Het resultaat verschilde met de voorkeuren in andere Europese landen, wat volgens Tito de Morais laat zien dat Portugezen een bijzondere gevoeligheid aan de dag leggen als het gaat om het opnemen van kwetsbare kinderen, ongeacht hun nationaliteit. “Het is onze ervaring dat Afrikaanse kinderen op dat gebied nooit uitgesloten zijn.”

Portugal stichtte in 1415 de eerste kolonie in Afrika en was in 1975 een van de laatste landen die zich terugtrokken van het continent. Tot op de dag van vandaag hangt de “schuld van het kolonialisme”, zoals sommige analisten het noemen, nog over Portugal als een soort collectief “post-imperiaal complex”.

De Braziliaans schrijver Gilberto Freyre (1900 - 1987) nam een milder standpunt in tegenover de Portugese koloniale geschiedenis. Hij concludeerde dat de Portugese openheid ten opzichte van Afrika, Brazilië en de voormalige koloniën in Azië, voortkomt uit het multiculturele karakter dat de Portugese samenleving in de loop der eeuwen kreeg.

“Portugal is momenteel een van de meest gemêleerde landen in Europa. En als je in de voormalige koloniën in Afrika komt, dan zie je zwarte Portugezen en blanke Afrikanen”, zegt Silvio Manuel de Paula, een in Angola geboren piloot die de Portugese en Angolese nationaliteit heeft. “In Portugal zie je ook zwarte Portugezen. Dat alleen verklaart al de Portugese openheid naar Afrikaanse wezen toe”, zegt hij.