Droger en warmer Amazonewoud kan klimaatkiller worden

Het Amazonewoud beslaat met zijn 6,5 miljoen vierkante kilometer de helft van Brazilië en een flink deel van nog acht andere Zuid-Amerikaanse landen. Het reusachtige bosgebied helpt het klimaat op aarde te regelen, maar die functie kan door de klimaatverandering ook helemaal verstoord worden. In het kader van het zogenaamde Grootschalig Experiment in de Biosfeer-Atmosfeer van het Amazonegebied (LBA) bestuderen internationale wetenschappers al jaren het aanpassingsvermogen van het complexe ecosysteem.

8 graden warmer

De resultaten zijn verontrustend. Als de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen de komende jaren niet vermindert, zal het tegen het eind van deze eeuw 40 procent minder regenen in het Amazonewoud en kunnen de gemiddelde temperaturen er met 8 graden Celsius oplopen. Daardoor zou het onmetelijke woud zelf meer koolstofdioxide gaan uitstoten dan opslaan. Dat zegt het INPE, het Braziliaanse Instituut voor Onderzoek van de Ruimte dat participeert in het LBA.

“De onderzoeken tonen dat het woud erg veerkrachtig is, maar ook dat die veerkracht grenzen heeft”, zegt de fysicus Paulo Artaxo, voorzitter van het Internationaal Wetenschappelijk Comité van het LBA. “Als we zo veel koolstofdioxide blijven uitstoten, zal het Amazonewoud zo’n grote klimaatstress moeilijk kunnen overleven.”

In het LBA werken fysici, chemici, biologen, landbouwkundigen en menswetenschappers samen om de wisselwerking tussen de talloze processen die zich in het woud afspelen, te kunnen begrijpen.

Verstoorde koolstofkringloop

De onderzoekers stelden vast dat het Amazonewoud nu netto een relatief beperkte hoeveelheid koolstof absorbeert – ongeveer een halve ton per hectare per jaar. Er komen grote regionale verschillen voor, die onder meer samenhangen met de mate waarin het milieu recent veranderd is. Gebieden waar het woud duidelijk lijdt onder menselijke activiteiten, nemen veel minder koolstofdioxide op, waardoor er netto koolstof wordt uitgestoten.

Ook bosbranden doen de koolstofbalans negatief doorslaan. Omdat die branden de voorbije jaren sterk zijn teruggelopen – in 2005 verwoestten ze nog een oppervlakte van 27.000 vierkante kilometer, in 2010 was dat nog maar 5000 vierkante kilometer – slaat het Amazonewoud nu op de meeste plaatsen weer netto koolstof op.

Maar de kans lijkt groot dat de pendel binnenkort weer terugzwaait. Door het broeikaseffect warmt het woud op, waardoor het droge seizoen langer wordt en branden zich makkelijker kunnen uitbreiden. En dat leidt tot een vicieuze cirkel. “Een van de studies in het experiment stelde vast dat een hoger aantal branden in de deelstaat Rondônia het droge seizoen met twee tot drie weken verlengde. Daardoor kwamen er nog meer branden”, zegt Artaxo. Ook de rivieren gaan veel meer broeikasgassen vrijgeven als het warmer is.

Als het vaker extreem droog wordt, zoals al in 2005 het geval was, kan het Amazonewoud uiteindelijk een belangrijke bron van broeikasgassen worden in plaats van die schadelijke gassen te binden.

Braziliaanse wetenschappers breiden hun LBA-onderzoek intussen ook uit naar de landbouw, en in het bijzonder de eindeloze sojavelden in het land. Ze willen aan de weet komen hoe de koolstofkringloop zich daar ontwikkelt.