De strijd der Subanen

Het ecologisch, sociaal en cultureel drama dat TVI bij de Subanen aanricht, toont hoe de flexibele wetgeving van ontwikkelingslanden misbruikt wordt door bedrijven uit het Noorden en de ogen sluiten voor de tradities van de lokale bevolking.

Onsino Mato is drieënveertig en wordt door een aantal Subanengemeenschappen aangezien als de woordvoerder van hun strijd. De verschillende gemeenschappen die getroffen worden door TVI hebben zich verenigd in de Siocon Subanen Association (SSA). Als secretaris van SSA bezoekt Mato een aantal Europese landen en komende week wordt hij in Genève verwacht om te getuigen voor de VN-werkgroep die zich buigt over de rechten van de inheemse volkeren. Wereldwijd Mail sprak met hem.

Meneer Mato, waar liggen de wortels van de Siocon Subanen Association (SSA)?

In 1987 werd artikel 14 van de Filipijnse grondwet goedgekeurd ter erkenning en bescherming van de rechten van de inheemse volkeren. Dit was de aanleiding om ons als Subanen te organiseren. Drie jaar later werden we officieel erkend door de Security Exchange Commission. Op dat moment konden wij het recht op ons gebied laten gelden. Zeven jaren later hadden we de Certificate Ancestral Domain Claim (CADC) van ons gebied in handen. Dit wil zeggen dat we aanspraak maken op een gebied van 38.000 hectaren. Maar het definitieve eigendomsrecht zal nog een tijd op zich laten wachten.

En wanneer arriveerde TVI voor het eerst in Canatuan?

In mei 1994 kwam TVI voor een verkennend onderzoek. Ik dacht eerst dat het om een Canadese missiegroep ging. We beseften toen al dat dit onderzoek zou uitmonden in de plundering van de Canatuan-berg, rijk aan mineralen. Voor de Subanen is deze berg een heilig gebied dat door niemand betreden mag worden zonder de initiërende rituelen te doorlopen.

En TVI kreeg toelating om in jullie gebied aan de slag te gaan?

Ja, maar op een niet-wettelijke manier. De nieuwe mijnwet van 1996 stimuleerde TVI om haar activiteiten in de Filipijnen danig uit te breiden. In hetzelfde bureau waar onze CADC ter tafel lag, kreeg TVI na een half jaar haar Mineral Production Share Agreement (MPSA) voor een gebied van 6523,68 hectaren. Dat wil zeggen dat de buitenlandse investeerder TVI het gebied voor honderd procent in eigen beheer heeft en dat hij voor de eerste vijf jaar wordt vrijgesteld van belastingen.

Wat was de reactie van de SSA?

Wij hebben geprobeerd aan TVI duidelijk te maken dat wij het laatste woord hebben over de bestemming van het gebied. Zoals de Filipijnse mijnwet voorziet, ligt de finale toestemming in onze handen. Dat is zeker het geval wanneer er een aanvraag loopt om een CADC goed te keuren.

Met de SSA hebben we een petitie ingediend bij het bureau dat bevoegd is voor de eigendomsvergunningen. De overheid weigerde de voorbereidende werken stop te zetten en legde de petitie naast zich neer. Wij hebben campagne gevoerd bij het lokale Departement of Environmentall Natural Resources (DENR), bij de provinciale, de regionale en de nationale diensten. Zelfs bij de bureaus van de verschillende presidenten. Maar er is nooit gevolg aan gegeven.

Uit de reactie van Filipijnse overheid valt op te maken dat zij niet aan de kant van de Subanen staan. Hoe slaagt de overheid erin om de grondwettelijke bescherming van de inheemse bevolking aan haar laars te lappen?

De komst van TVI en de mijnbouwactiviteiten kwamen er onder impuls en met de steun van de vorige burgemeester van Siocon. Bij de laatste verkiezingen in 1998 werd zij verslagen door de huidige burgemeester, die ons wel steunt in de strijd tegen de mijnbouw.

In 1996 heeft de overheid toestemming gegeven om in Canatuan aan mijnbouw te doen. Het is duidelijk dat ze hiermee is afgestapt van de correcte procedure. Normaal moesten wij voorafgaandelijk en in de finale beslissingsfase worden geconsulteerd. De eerste bevraging werd georganiseerd in een voor ons moeilijk te bereiken gebied. Wij moeten bromfietsen huren en zijn meer dan twee uur onder weg.

Bovendien heeft de overheid er al mee gedreigd om onze CADC te annuleren. In het certificaat staat te lezen dat wij sinds mensenheugenis over dit gebied heersen. Hoe kan dit geannuleerd worden?

Hoe reageerde TVI op de petitie en het protest van de SSA?

Vier checkpoints moeten het gebied bewaken en we hebben toestemming nodig om het woud te verlaten. Rondom het gebied werden houtblokjes geplaatst, met kepernagels erdoorheen geklopt. Normaal lopen we blootsvoets of met een paar dunne slippers en verschillende mensen werden door de nagels verwond.

Werd u persoonlijk bedreigd door TVI?

Bij zijn aankomst deed TVI beroep op de mobiele eenheden van de Filipijnse politie. Toen al werd ik zonder enige aanleiding gearresteerd. De eerste keer dat ze ons van de blokkade wilde verjagen, werd mij om een dialoog gevraagd. Ik zei dat ik ons standpunt wilde verduidelijken, maar voor TVI kon dat enkel door de ondertekening van een overeenkomst. Dat heb ik geweigerd, waarop ik bedreigd werd vermoord te worden als we nog langer met een blokkade in het gebied bleven staan. We hebben er zestig dagen gestaan met zestig à honderddertig medestanders. Aan de blokkade werd zelfs een kind geboren. We gaven haar de naam Picketa. (naar het Engelse ‘picket’, protestpost)

Begin september 1999 marcheerden vertegenwoordigers van TVI het gebied binnen, geflankeerd door paramilitaire eenheden. Ik vroeg om onze rechten te respecteren, en het voorouderlijk gebied dat we erfden van onze voorouders in ere te houden.

Ze beweerden dat de werken vertraging opliepen en eisten een schadevergoeding van 33.000 peso per dag. Ik heb hen geantwoord dat zij niet uitgenodigd waren en dat wij dus ook niet verantwoordelijk konden zijn voor vertragingen. Daarop volgde het geweld en hebben ze mij en andere medestanders geslagen, gestampt en afgetuigd. Zes uur lang werd ik opgesloten in een kleine ruimte. Twee weken hebben we pijn gehad aan onze verwondingen.


In het gebied zijn ook kleinschalige mijnwerkers actief. Op welke manier verschilt hun aanpak met die van TVI?

Sommige mijnwerkers zijn Subanen, anderen niet, maar ze wonen in ons dorp. Met de kleine mijnwerkers hebben we een onderlinge overeenkomst. Zij vragen onze toestemming en werken met ons samen om ieder zijn rol te laten spelen. Zij richten eveneens schade toe aan het milieu, maar doen niet aan bovengrondse mijnbouw. Zij werken in tunnels.

Hoe verhouden TVI en de kleinschalige mijnwerkers zich tegenover elkaar? Bestaat het risico dat de kleintjes uit het gebied verdreven zullen worden?

Sommigen investeren mee in de strijd tegen TVI. Anderen zijn gedwongen om hun tunnels aan TVI te verkopen en werken in onderaanneming om later uitbetaald te worden. Na de ondertekening van het contract kregen ze 10% van dat bedrag. Tot op vandaag werd het volledige bedrag niet uitbetaald.

Hoe ver willen de Subanen gaan met hun gevecht tegen TVI?

Mijn volk is klaar om de kampong van TVI aan te vallen en naar het geweld te grijpen. Maar als ze de blokkade nog willen steunen, zullen er wapens aan te pas komen. Toen ik werd opgepakt, werden de veiligheidskrachten bijna aanvallen, maar dat heb ik op tijd kunnen vermijden. Het Subanenvolk is het meest vredelievende van de Filipijnen. De boodschap van onze voorouders is dat het land er is voor het leven. Zij zouden niet willen dat ons gebied een bloedend land zou worden. We moeten er alles aan doen om dit op een geweldloze manier oplossen.

U reisde naar Canada om de regering te laten weten wat hun bedrijven uitzetten in het buitenland, maar kreeg ook daar geen gehoor. Welke mogelijkheden ziet u nog om TVI uit de Canatuan te krijgen?

Wij vechten nu al elf jaar voor ons gebied. Elk jaar houden we een seminarie en dienen telkens weer een petitie in tegen TVI en voor de juiste toepassing van artikel 45 van de grondwet. Maar het ziet er naar uit dat men niet naar ons luistert. Door mijn reizen leg ik internationale contacten en probeer ik netwerken uit te bouwen zodat onze stem luider zou klinken. Het gaat er trouwens niet alleen om TVI weg te krijgen uit ons gebied. Het is een strijd tegen alle mijnexploitanten.

Wanneer zullen de politici in Manilla luisteren?

Ik ben niet zeker of ze diep in zichzelf de intentie hebben om iets aan deze roofbouw te doen. Ik verdenk ze ervan dat ze TVI laten begaan met het oog op de volgende verkiezingen. Zij hebben deze toestanden nodig om beloftes te kunnen doen. Aan ons volk wordt pas gedacht als het verkiezingstijd is. De Subanen zijn verbijsterd door wat er in hun gebied gebeurt, en dat weten de politici maar al te goed. Als er geen problemen zijn in het diepe binnenland, hebben ze zelfs geen reden om er campagne te komen voeren.

Is de regeringssteun aan TVI niet hoofdzakelijk te verklaren uit economische motieven?

Natuurlijk. Maar bovendien wordt het aantrekken van buitenlandse investeerders verantwoord met het argument dat het een financiële impuls geeft aan de ontwikkeling van de Filipijnen. TVI is niets meer dan de plunderaar van ons gebied. Het leven van de Subanen is erg verbonden met de wouden waarin we leven. Door de komst van TVI wordt dit steeds moeilijker. Het uitvoeren van de rituelen kan niet omdat bepaalde delen van het gebied niet meer toegankelijk zijn en het wild is verjaagd.

Als de priester geen kerkdienst meer mag houden, de verloskundige het gebied niet binnen mag en het materiaal voor de bouw van het schoolgebouw niet voorbij het checkpoint geraakt, wat heeft dit dan met ontwikkeling te maken?

Graag een woord van dank aan Bert Van Mulders (Broederlijk Delen) voor het nazicht en de deskundige tips.