De maatschappij op dieet

De Groenen ijveren in het Europees Parlement al jaren voor een groener landbouwbeleid. Zijn zij tevreden? Europarlementslid Bart Staes (Groen!): ‘Het is een groene stap in de goede richting, maar of deze hervorming historisch wordt, zal afhangen van de concrete invulling.’ Staes is opgetogen over de ruimere aandacht voor klimaat maar ziet wel een zwakte in het feit dat die dertig procent middelen voor groene maatregelen niet verplicht wordt opgelegd.

Gemiste kans

Als geen ander hebben de Groenen in het Europees Parlement, met kopstukken als José Bové, gepleit voor een meer ecologische en sociale landbouw. De hervorming van het GLB, aldus de Groenen daarin gevolgd door een meerderheid van het Europees Parlement, zou op zijn minst onze afhankelijkheid van import van eiwithoudende gewassen uit het Zuiden (voornamelijk soja uit Brazilië) kunnen afbouwen. Die gewassen kunnen ook geteeld worden in de Oost-Europese lidstaten, waar voldoende ruimte is.

Het zou een belangrijke stap zijn om ook landroof in het Zuiden in te dijken. Op dit ogenblik neemt Europa elders miljoenen hectare in beslag voor de voedselconsumptie binnen Europa. Dat dat probleem nu niet grondiger wordt aangepakt, is een gemiste kans en een belangrijke leemte om te komen tot een sociaal rechtvaardig en ecologisch duurzaam systeem, zo luidt de kritiek.

Voedselveiligheid

In de visietekst van Europees commissaris Ciolos worden duurzaamheid en competitiviteit bovendien in één adem genoemd. De vrees bestaat dat de drang om de productie op te voeren de duurzaamheid zal ondergraven. VN-rapporteur voor het Recht op Voedsel Olivier De Schutter merkt in dat verband op dat productieverhoging een veel te eenzijdige focus is. Voedselveiligheid, aldus De Schutter, is niet alleen een kwestie van aanbod en productie. Het is een kwestie van een goed verdelingssysteem, sociale gerechtigheid en mensenrechten.

Een ander aspect van het “productivistische” denken is de verspilling op de voedselmarkt. Men schat dat een derde van de globale voedselproductie voor menselijke consumptie verloren gaat of wordt weggegooid –zo’n 1,3 miljard ton per jaar. Andere consumptiegewoonten kunnen daaraan voor een stuk verhelpen. Ongeveer de helft van de graanproductie gaat naar dierenvoedsel. Een ander dieet kan die groeiende vraag aanzienlijk indijken.

Een grondige omslag

Aan de basis roepen landbouw- en voedselorganisaties al jaren op voor een meer duurzaam en rechtvaardig landbouwmodel. Afgelopen zomer vonden ze elkaar in het Oostenrijkse Krems op het Nyeleni Forum. Daar lanceerden ze in een gezamenlijke verklaring een oproep voor voedselsoevereiniteit in Europa en voor een grondige omslag van productie- en consumptiepatronen.

Ook in de academische wereld sijpelt die oproep door. In opdracht van de Europese Commissie onderzocht een team van wetenschappers –waaronder landbouweconoom Erik Mathijs (KU Leuven)– enkele toekomstscenario’s voor de Europese landbouw. De resultaten staan in het zogenaamde SCAR-rapport (Standing Committee on Agriculture Research). De conclusies van de onderzoekers gaan heel wat verder dan het voorstel dat nu in Europa ter bespreking ligt.

Productie en consumptie moeten samen aangepakt worden, zo luidt het, en efficiëntie en veerkracht zijn de nieuwe prioriteiten die te verkiezen zijn naast productiviteit. Volgens de onderzoekers kan de nodige transitie niet gerealiseerd worden door het gekende verhaal van stijgende productiviteit aan te houden. Om tot een duurzaam model te komen, zijn ook rechtvaardige voedselsystemen en “sufficiëntie” (toereikendheid) van belang.

Onderzoeker Mathijs is van oordeel dat een robuust landbouwmodel enkel mogelijk is als je ook een robuust maatschappijmodel hebt. Het volstaat niet enkele groene correcties aan te brengen. Het hele cluster van grondstoffen- en energiestromen moet hertekend worden en bovendien moet ons dieet worden aangepast. ‘Een landbouwmodel gebaseerd op agro-ecologie kan er maar komen als ook de samenleving anders gestructureerd wordt’, is de conclusie van Mathijs. Afgemeten aan dat criterium heeft het Europees landbouwbeleid nog een lange weg af te leggen.

Lees ook:

• Een landbouw uit balans, het eerste deel van dit dossier, over de problemen waar de huidige Europese landbouw mee te kampen heeft.
• Een groenere en meer rechtvaardige EU-landbouw, het tweede deel van dit dossier, over de richting de EU haar landbouwbeleid in wil sturen en met welke stappen ze dit gaat doen.
• Het interview met Piet Vanthemsche, voorzitter van de Boerenbond, over de toekomst van landbouw.
• De EU-landbouw in de wereld, over de verhouding tussen de Europese landbouw en de wereldhandel.
• Europese landbouw in cijfers, over het belang van de landbouw in Europa.