Chinese media houden de adem in voor hervormingsspeech Hu Jintao

Bronnen binnen de Chinese Communistische Partij, die op 1 juli haar 82ste verjaardag viert, verwachten dat Hu Jintao het signaal zal geven voor een interne democratisering van de partij. Wat dat voor de media betekent, is nog niet duidelijk. Peking loopt niet hoog op met de westerse opvattingen over democratie en vrijheid van meningsuiting, en sommige bureaucraten vrezen dat zelfs bescheiden stappen in de richting van meer persvrijheid de soms nu al behoorlijk vranke staatsmedia ertoe zullen aanzetten nog verder te gaan. Dat zou voor sociale onrust kunnen zorgen, de grote vrees van de Chinese overheid en de belangrijkste reden waarom de media vanaf het neerslaan van de democratiseringsbeweging in 1989 in een ijzeren houdgreep werden gehouden.

In mei brokkelde die almacht van de Chinese censors opeens af. Dat had alles te maken met de koerswijziging die premier Wen Jiaobao aankondigde na de internationale verontwaardiging over het verzwijgen van het nieuws over de Chinese broeihaarden van sars in de maanden daarvoor en de dodelijke gevolgen daarvan. De Chinese premier riep de staatsmedia op voortaan snel, accuraat en volledig te berichten over noodsituaties die de volksgezondheid in gevaar brengen, en dat lieten de Chinese journalisten zich geen twee keer zeggen. De manier waarop de Chinese overheid de epidemie aanvankelijk onder de mat probeerde te vegen, werd genadeloos blootgelegd. En daar bleef het niet bij. Media die hun rol van nieuwsleverancier ernstig nemen, begonnen onderwerpen te behandelen die enkele maanden geleden nog absoluut taboe waren. Het weekblad Weekend van het Zuiden uit Guangzhou bracht in mei bijvoorbeeld uitvoerig verslag uit over het zinken van een duikboot in april waarbij 70 opvarenden om het leven kwamen.

De kranten zijn in geen jaren zo interessant geweest, zegt een gepensioneerd lid van de Communistische Partij die zijn naam niet genoemd wil zien. Vroeger had ik de krant in een paar minuten uit - het kwam er alleen op aan te kijken of er geen nieuwe politieke campagne werd aangekondigd.

Maar intussen is de officiële censuur alweer in de tegenaanval gegaan, of lijkt ze in elk geval de toestand voorlopig te willen bevriezen uit vrees dat de toenemende meningvrijheid leidt tot een situatie die in 1989 een sterke democratiseringsbeweging deed ontstaan. Ter voorbereiding van politieke hervormingen stond de voormalige partijchef Zhao Ziyang toen in de media vrije discussies over een hele reeks onderwerpen toe. Klachten over corruptie binnen de Communistische Partij leidden tot straatprotesten, die uiteindelijk op 4 juni bloedig werden neergeslagen in de omgeving van het Tiananmenplein.

Een dergelijk risico wil Peking niet meer nemen. Beijing Xinbao, een wekelijks nieuwsmagazine dat wordt uitgegeven door het Dagblad van de Arbeiders, werd twee weken geleden opgedoekt nadat er in het nummer van 4 juni een artikel was verschenen met kritiek aan het adres van de regering. Eind mei al werden vier Chinese internauten tot lange gevangenisstraffen veroordeeld omdat ze op het internet subversieve bijdragen hadden gepubliceerd. De Chinese internetpolitie zet ook gesofisticeerde middelen in om landgenoten op het spoor te komen die via het worldwide web valse geruchten over sars verspreiden. In mei werd verder een CNN-reportage over sars uit de lucht geplukt die via een Chinese satelliet werd doorgestraald. Inmiddels is ook een trouwe partijsoldaat benoemd als hoofdredacteur van het Weekend van het Zuiden - tot hiertoe de Chinese krant die het minst een blad voor de mond nam.

Dit wijst er op dat het klimaat voor journalisten in China nog verslechtert, stelt Ann Cooper van het in New York gevestigde Comité ter Bescherming van Journalisten (CPJ). Volgens het CPJ zitten in China momenteel 38 journalisten achter de tralies.

Het is de vraag of daar na 1 juli verandering in komt. Algemeen wordt verwacht dat Hu Jintao een interne democratisering van de partij zal aankondigen. Er komen waarschijnlijk vrije verkiezingen voor functies in het middenkader van de partij - tot hiertoe werden dergelijke kaderleden eerder benoemd dan verkozen. Vermoedelijk roept de Chinese partijchef ook op tot meer transparantie bij het bestuur en dwingt hij machthebbers voortaan meer verantwoording af te leggen. Een voorproefje daarvan was het ontslag van meer dan 100 functionarissen omwille van hun onhandige aanpak van de sars-crisis.

Wat de meningsvrijheid aangaat, droegen Hu Jintao en premier Wen Jiaobao de staatsmedia al in maart op meer tijd en ruimte te besteden aan echte verslaggeving dan aan de weerkerende rituelen van de partijleiding. Een veelbelovend begin, maar het vervolg kent voorlopig geen enkele journalist.