AU-top buigt zich over Afrikaanse interventiemacht

De Vredes- en Veiligheidsraad van de AU werd in mei opgericht, maar de statuten moeten nog geratificeerd worden door de meeste lidstaten van de Unie. De 15-koppige raad zou “tijdig en efficiënt” moeten gaan reageren op conflicten en crisissen in Afrika – geen klein bier in een continent dat de voorbije jaren werd geteisterd door een indrukwekkende reeks coups, burgeroorlogen en catastrofes.

De Afrikaanse Unie wil het beter doen dan haar voorganger, de Organisatie van Afrikaanse Eenheid. Die was in 1994 niet bij machte de Rwandese genocide tegen te houden, een bloedbad waarbij een klein miljoen mensen omkwamen. Eén van de oorzaken daarvan is dat de Afrikaanse gemeenschap lang bleef zweren bij het principe dat landen zich niet mogen mengen in de binnenlandse problemen van andere staten. Dat principe wordt in het handvest van de Afrikaanse Unie expliciet verlaten: Afrikaanse landen die de mensenrechten met voeten treden, een burgeroorlog niet onder controle krijgen of hun burgers in noodsituaties in de steek laten, zullen voortaan door de Afrikaanse gemeenschap op de vingers worden getikt.

Hoe stevig dat gebeurt, hangt af van de middelen die de Afrikaanse Unie krijgt om te reageren op misstanden in de lidstaten of er in extreme gevallen zelfs te interveniëren. Die overwegingen hebben geleid tot een nieuwe discussie over de oprichting van een Afrikaans leger, een voorstel die al in de jaren 60 werd verdedigd door Kwame Nkrumah, de eerste president van Ghana en een overtuigde pan-Afrikanist.

Maar de vorming van een pan-Afrikaanse troepenmacht roept veel vragen op. Kondwane Chirambo, een medewerker van de Zuid-Afrikaanse denktank Institute for Democracy in South Africa (Idasa), waarschuwt dat internationale vredesoperaties erg duur en politiek hoogst delicaat zijn. De vredesmissies die de Verenigde Naties momenteel in Afrika onderhouden, illustreren het probleem van de ontoereikende middelen. Voor Congo werden bijvoorbeeld 11.000 blauwhelmen op de been gebracht, volgens Chirambo erg mager voor een land dat bijna een vierde van de oppervlakte van de VS heeft. De VN-troepen zijn bovendien te licht bewapend om tussenbeide te komen als er zware gevechten uitbreken – in dergelijke gevallen bood tot hiertoe enkel de tussenkomst van gevechtseenheden uit landen als Frankrijk, Groot-Brittannië of de VS soelaas.

De VN hebben momenteel ook 13.000 manschappen in Liberia, 12.000 blauwhelmen in Liberia en kleinere vredesmachten of waarnemingsmissies in Ivoorkust, Burundi, de Westelijke Sahara en Ethiopië en Eritrea. Het vraagt meestal veel tijd om een nieuwe VN-missie op de been te brengen en binnen de VN blijkt wel eens vaker met twee maten en twee gewichten te worden gewerkt - twee redenen waarom de Afrikaanse Unie ondanks alle bezwaren toch zelf in actie wil komen.

De interventies waarover de Afrikaanse Unie haar zegen geeft, zullen gefinancierd worden uit een Vredesfonds dat gespijsd moet worden uit de algemene begroting van de AU en via vrijwillige bijdragen van lidstaten en uit “andere bronnen”. Volgens Chirambo kunnen er van de meeste Afrikaanse landen geen grote bijdragen verwacht worden. Afrika zal dus toch weer een beroep moeten doen op de rijke landen om zijn eigen veiligheidsbeleid te kunnen financieren. Op de G8-top van vorige maand in de Amerikaanse deelstaat Georgia stelde VS-president George Bush in dat verband een internationaal initiatief voor om 75.000 Afrikaanse soldaten op te leiden voor vredesoperaties. Die troepen zouden dan vanaf 2010 kunnen worden ingezet.

Critici van de oprichting van een pan-Afrikaanse vredesmacht argumenteren dat het voorstel eigenlijk niet in Afrika is ontstaan, maar in de rijke landen. Die zouden een groter deel van de last van Afrikaanse vredesoperaties willen afwentelen op Afrikaanse schouders.

Voorstanders wijzen erop dat Afrika op regionaal niveau al ervaring heeft opgedaan met vredesoperaties. De Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten intervenieerde in Liberia nadat dat land in 1989 in een uitzichtloze burgeroorlog verzeilde. En onder impuls van Zuid-Afrika werd een vredesmacht voor Burundi op de been gebracht die misschien wel verhinderde dat het land naar Rwandees voorbeeld een echte genocide meemaakte. Vredesoperatie die binnen de Afrikaanse Unie worden opgezet, zouden het voordeel bieden dat regionale grootmachten als Nigeria en Zuid-Afrika niet zo zwaar doorwegen. (PD)