Armoede en handicaps versterken elkaar

‘Armoede en een lichamelijke beperking zijn hetzelfde en wederkerig. Als je een handicap hebt, dan moet je wel arm zijn want je kan niet voor jezelf zorgen. Als je arm bent dan is dat in veel opzichten hetzelfde als een lichamelijke beperking hebben. Je kan jezelf niet voeden en als je kinderen hebt, dan kunnen die kinderen ook dikwijls een handicap krijgen door ondervoeding’, zo citeert een rapport van het Chronic Poverty Research Center Ahmed Kimbugwe uit Kampala, de hoofdstad van Oeganda.

Handicap door armoede

Eén van de oorzaken waarom handicaps meer voortkomen in ontwikkelingslanden is armoede. Ondervoeding, slechte leefomstandigheden, vervuiling, een beperkte toegang tot gezondheidszorg,… zorgen er allemaal dat armoede leidt tot een grotere kans op een handicap. Maar liefst vier op de vijf mensen met een lichamelijke beperking leven in ontwikkelingslanden volgens de Verenigde Naties.

In een gesprek met MO* zegt dokter Benjamin Warf twee redenen te zien voor de hogere graad van waterhoofd in grote delen van Afrika. Warf is een chirurg die verbonden is aan de medische faculteit van Harvard en een zestal jaar in Oeganda kinderen met waterhoofd heeft geopereerd. Hier ontwikkelde hij een verbeterde versie van de ETV (Endoscopic third ventriculostomy) operatietechniek, die tegenwoordig zelfs door sommige dokters in de Verenigde Staten en Europa wordt gebruikt.

Ten eerste is er volgens Warf een veel grotere bevolkingsaangroei in Afrikaanse landen, waardoor er ook meer baby’s met een afwijking geboren worden. Maar ten tweede is er ook het probleem van armoede. Kinderen die na hun geboorte een ontsteking oplopen, worden niet altijd op de juiste manier behandeld. Als deze kinderen deze ontsteking al overleven, dan is er een kans dat ze waterhoofd krijgen. De kinderen met waterhoofd die Warf verpleegde waren dus maar een ‘topje van de ijsberg’. ‘Veel van deze kinderen sterven nog voordat we ze gezien hebben’, zegt Warf. De schaal is enorm: dit type infecties heeft een impact op anderhalf miljoen kinderen, waarvan zo’n honderduizend Hydrocephalus ontwikkelen. De kost voor de families en ontwikkelingslanden is enorm en loopt, zelfs in de meest conservatieve schattingen, in de miljarden in directe en indirecte kost.

‘Als we deze kinderen willen helpen, dan moeten we naar de basis gaan om handicaps te voorkomen en niet alleen deze kinderen genezen. In het geval van Hydrocephalus gaat het om het voorkomen van infecties, voor Spina Bifida moet het niveau van vitamine B9 (foliumzuur) omhoog in de bevolking’ aldus Lieven Bauwens, secretaris-generaal van de International Federation for Spina Bifida and Hydrocephalus.

Armoede door handicap

‘Als je geen voedsel krijgt omdat je een handicap hebt, dat is volgens mij de grootste vorm van discriminatie’ gaat Warf nog verder. Handicaps worden immers niet alleen in bepaalde mate veroorzaakt door armoede, maar mensen met een handicap hebben ook meer kans om arm te worden. Dit begint op zeer jonge leeftijd. Zo zijn volgens USAID maar één op twintig kinderen met een lichamelijke beperking in ontwikkelingslanden ingeschreven in een school. Nog volgens USAID maken mensen met een handicap twintig procent uit van de mensen die arm zijn, terwijl dit maar één op tien is van de totale populatie. Veel van deze mensen hebben enkel de keuze om over te gaan tot bedelen in het geval ze niet worden opgevangen door hun familie.

“Eén neurochirurg voor heel België”

‘We kunnen Afrika niet uit zijn problemen kopen, Afrika moet veranderen’ , zegt Warf. Veel van deze aandoeningen zoals waterhoofd kunnen immers op eenvoudige manieren verholpen worden. Infecties die waterhoofd veroorzaken zijn volgens Warf bijvoorbeeld op relatief eenvoudige wijze terug te dringen. Onderzoek van Dr Warf en Dr Steven Schiff (Penn State University) identificeerde de bacteriën die de infecties veroorzaken, gelinkt met de onhygienische omstandigheden in dewelke vrouwen moeten bevallen, kinderen moeten opgroeien en bepaalde culturele gewoontes zoals de bloeding van de navelstreng stoppen met mest. Dit innovatief onderzoek laat toe goedkope preventieve maatregelen te ontwikkelen.

Een ander probleem is het ontbreken van educatie. Er zijn in Uganda amper neurochirurgen die aandoeningen zoals waterhoofd kunnen opereren, omdat er geen universiteiten zijn die deze opleiding aanbieden. Hierdoor is er in Sub-Sahara Afrika maar één neurochirurg per tien miljoen inwoners. In Congo, een land met 70 miljoen inwoners zijn er zelfs maar twee neurochirurgen die waterhoofd kunnen opereren. In de Verenigde Staten daarentegen is er één neurochirurg per 80 000 inwoners. Hierbij komt dan nog eens dat door een gebrek aan middelen veel ziekenhuizen niet in staat zijn om op grote schaal mensen te opereren.

Verdrag inzake de rechten van mensen met een handicap

Ook de Verenigde Naties erkent het probleem. In 2008 trad het verdrag inzake de rechten van mensen met een handicap in werking. Dit verdrag heeft als doel alle discriminatie van personen met een handicap te stoppen. ‘Het is discriminatie, eerder dan de handicap zelf, die aan de basis ligt van uitsluiting en daardoor leidt tot een groter risico op armoede’, stelt het rapport van het Chronic Poverty Research Center. Het VN verdrag kan dus zeker gezien worden als een stap in de goede richting. België heeft op 2 juli 2009 dit verdrag geratificeerd en zou dus handicap als thema moeten meenemen in zijn ontwikkelingssamenwerking.