Annan gewonnen voor permanente schadevergoedingscommissie

Omdat er steeds meer burgerslachtoffers vallen bij gewapende conflicten, moeten regeringen aansprakelijk gesteld worden voor de collaterale schade die ze aanrichten, vindt VN-baas Kofi Annan. In een nieuw rapport schaart Annan zich achter een voorstel voor de oprichting van een permanente schadevergoedingscommissie.

Het idee werd voor het eerst geformuleerd in 2003 door het Joegoslavië- en het Rwanda-tribunaal, die heel wat van die schadeclaims moeten verwerken. Annan ziet een permanente schadevergoedingscommissie als een aanvulling op de werkzaamheden van de (nationale en internationale) strafhoven en van waarheidscommissies, zoals die in Zuid-Afrika.

Oorlogsslachtoffers kunnen soms ook genoegdoening voor geleden leed krijgen via nationale wetten. Zo keert het Amerikaanse leger schadevergoedingen uit via de Foreign Claims Act, een wet die bedoeld is om welwillendheid te creëren en vriendschappelijke relaties aan te moedigen tussen de Amerikaanse strijdkrachten en de plaatselijke bevolking. In de praktijk gaat het vooral om de uitkering van sympathy money - een gebaar van medeleven, zonder dat het Amerikaanse leger schuld bekent. Nabestaanden van slachtoffers in Irak krijgen doorgaans 2.500 dollar.

In juni had het Amerikaanse leger al voor een slordige 2,5 miljoen dollar schadevergoedingen uitbetaald aan de burgerslachtoffers die vielen bij de bezetting van Irak. Nu maakt het ministerie van Defensie zich op voor de schadeclaims van de slachtoffers van het martelschandaal in de Abu Ghraib gevangenis. Volgens critici is de Foreign Claims Act vooral bedoeld om de slachtoffers te sussen en om de schadeclaims binnen de perken te houden.

Voor de oprichting van een permanent, onafhankelijk en internationaal orgaan bestaat een antecedent. In zijn rapport stelt Annan dat de Schadevergoedingscommissie die de VN oprichtten na de eerste Golfoorlog in 1990, als voorbeeld kon dienen. Die tijdelijke commissie behandelde 2,5 miljoen schadeclaims en keerde meer dan 18 miljard dollar uit aan de slachtoffers van de invasie van Koeweit. Het geld was afkomstig van het olie-voor-voedselprogramma van de VN.

Het is echter zeer de vraag of de regeling die de VN troffen met het verslagen Irak, ook kan worden toegepast op andere, machtigere landen. Het staat buiten kijf dat herstelbetalingen aan burgers voor schendingen van het internationaal recht een noodzaak zijn, zegt Francis Boyle, professor Internationaal Recht aan de Universiteit van Illinois. Maar ik durf het sterk te betwijfelen of de Amerikaanse regering zo’n orgaan zou goedkeuren, laat staan financieren.

Niet alleen omdat de VS als eersten herstelbetalingen zouden moeten uitkeren, zegt Boyle. Zoals de systematische boycot van het Internationaal Strafhof (ICC) aantoont, is Washington niet bereid zijn om zich te onderwerpen het gezag van internationale rechtbanken. Hetzelfde geldt voor Israël, meent Boyle. Het is bijna onmogelijk om deze twee ‘schurkenstaten aansprakelijk te stellen binnen hun eigen rechtspraak. Ze genieten straffeloosheid en zullen ervoor vechten om die te behouden.

De 15-koppige Veiligheidsraad moet zich op een nog te bepalen datum uitspreken over het rapport van Annan . (MM/PD)