Afrobrazilianen geven palmhart tweede leven

De harten van de juçara zijn zo lekker dat de soort op weg was uit te sterven in de bossen aan de kust van de Atlantische Oceaan. Die wouden zijn al zwaar toegetakeld door extreme houtkap, en het verdwijnen van de palmsoort met zijn voedzame vruchten zou het milieu er nog verder aantasten. Maar nu is er goed nieuws voor de juçarapalm.
Inwoners van verscheidene quilombo’s, nederzettingen van de nakomelingen van gevluchte zwarte slaven, verdienen steeds beter aan de teelt van vermaarde palmsoort. In de vallei van de Ribeira, een bebost gebied ter grootte van België tussen São Paulo en Curitiba, koopt de niet-gouvernementele milieuorganisatie ISA juçarazaden aan van de inwoners van quilombo’s om grote plantacties mogelijk te maken. Silvestre Rodrigues da Silva, een 63-jarige boer, verdiende in juni ongeveer 300 euro met de 250 kilogram zaden die hij kon leveren. Hij profiteerde maximaal van de honderden palmen dicht bij zijn huis die hij jarenlang had gespaard.
In Ivaporunduva, de oudste quilombo in de vallei, trokken eind juni dertien inwoners naar de heuvels rond hun nederzetting om alle zaden die de ISA had bijeengebracht te planten. Alle dorpelingen zullen later kunnen profiteren van die “mutirão”, een vorm van gemeenschapswerk die door vrijwilligers wordt uitgevoerd. De zaden werden in het bos geplant, want jonge juçarapalmen hebben schaduw nodig. Binnen ongeveer acht jaar draagt de nieuwe aanplant vruchten en kunnen de volgroeide palmharten geoogst worden.

Roofbouw

De oogst van palmharten heeft al een lange traditie in de vallei van de Ribeira. “Ik begon ermee toen ik zeven was, samen met mijn vader, de eerste ‘palmiteiro’ van Eldorado”, zegt de Antonio Jorge, nu een zestiger. Eldorado is een andere nederzetting in de vallei van de Ribeira. Vroeger werd er alleen geoogst, zonder aan het voortbestaan van de soort te denken. “We wisten niet beter”, zegt Jorge”, “en we hadden de inkomsten uit de verkoop van de palmharten hard nodig”. De roofbouw maakte het werk wel steeds zwaarder. “Vroeger vonden we genoeg palmen op een half uur lopen, nu zijn we veertien uur onderweg naar de oogstgebieden.”
Sinds de jaren negentig plant Jorge net als veel andere boeren uit de quilombo’s ook juçarapalmen aan. Sommige gemeenschappen telen zelfs zaailingen, die ook vlot van de hand gaan. De boeren zijn niet langer alleen uit op de palmharten, maar ook op de vruchten van de plant. Die hebben een hoge voedingswaarde, net als de vruchten van de açaí, een verwante palmsoort uit het Amazonegebied die de markt al langer heeft veroverd.
“De vruchten leveren meer geld op dan de palmharten”, zegt Da Silva. Dat leerde hij door een bezoek aan Sete Barras, een plaatsje in de buurt van Eldorado, waar een fabriek de vruchten tot pulp verwerkt. In Ubatuba, een kuststadje in de staat São Paulo op zo’n 400 kilometer van de vallei van de Ribeira, produceerden boeren uit quilombo’s, indianen en andere kleine boeren dit jaar samen al meer dan een ton juçara-pulp.

Minimaal toezicht

Op veel andere plaatsen in de kustbossen gaat de roofbouw gewoon door. Veel inwoners doen aan overlevingslandbouw en weten dat ze met palmharten een aardig extraatje kunnen verdienen. Omdat de tochten naar de plaatsen waar nog palmen lang zijn, worden er vaak ook jonge palmen gekapt die kleine, onvolgroeide palmharten opleveren. Dat is wettelijk verboden, maar het toezicht is minimaal.
Als boeren op meer plaatsen juçarapalmen beginnen aan te planten, zullen de geplaagde bossen aan de Atlantische kust daar wel bij varen, zegt Renata Barroso, de coördinator van het juçaraproject van de milieuorganisatie ISA. “Knaagdieren, andere zoogdieren en vogels doen zich te goed aan de vruchten van de palm”, legt ze uit. Daardoor speelt die palmsoort “een sleutelrol bij het behoud van de natuurlijke verscheidenheid in deze bossen.”
Als er weer meer juçarapalmen groeien, is het volgens Barroso relatief makkelijk om op een duurzame manier palmharten en vruchten beginnen te oogsten om de vraag te dekken.