Afrikaanse focus dreigt Internationaal Strafhof fataal te worden

De directe gevolgen van het aanhoudingsbevel tegen Al-Bashir zijn al ernstig genoeg. De Soedanese president heeft 13 hulporganisaties uitgewezen en dreigt dat er nog meer hulpverleners en ook diplomaten zullen moeten vertrekken.  Honderdduizenden vluchtelingen komen daardoor in een benarde situatie. Een groter diplomatiek isolement maakt ook een oplossing voor de aanslepende burgeroorlog in het westen van het land nog minder waarschijnlijk. Dat conflict kostte volgens de VN al aan 300.000 mensen het leven, terwijl 2,7 miljoen mensen hun huizen moesten verlaten.
Intussen lijkt ook het Strafhof zelf schade te kunnen oplopen. Het Hof wordt gedragen door 108 landen die de statuten hebben ondertekend. Als de 30 Afrikaanse ondertekenaars zich terugtrekken, zou de instelling virtueel verlamd worden.

Afrikaanse focus

Er lijkt een goede reden te zijn voor Afrikaanse misnoegdheid. Het Internationaal Strafhof heeft in de zes jaar sinds zijn oprichting 13 aanhoudingsbevelen uitgevaardigd, en die hebben zonder uitzondering betrekking op Afrikanen. De beschuldigden komen uit vier landen: Oeganda, de Democratische Republiek Congo, de Centraal-Afrikaanse Republiek en Soedan. Het strafhof boog zich de voorbije jaren ook over de situatie in landen als Colombia, Venezuela, Georgië en Irak, maar die zaken zijn nog lang niet zo ver gevorderd.  
Alleen Soedan zelf trekt de omvang van de oorlogsmisdaden in Darfoer en de betrokkenheid van president Al-Bashir in twijfel. Maar er zijn meer Afrikaanse landen die ermee verveeld zitten dat het Strafhof zich zo sterk toespitst op Afrikaanse conflicten.
“Zijn er in de VS en in Europa geen mensen die van oorlogsmisdaden kunnen worden verdacht”, vraagt een Afrikaanse diplomaat zich retorisch af. In Irak kwamen meer dan een miljoen mensen aan hun einde door de Amerikaanse invasie van 2003 en de conflicten en humanitaire problemen die erop volgden. In Afghanistan hebben militaire operaties van Amerikaanse en Navo-troepen duizenden burgerslachtoffers gemaakt. En bij de recente invasie van Israël in Gaza stierven meer dan 1000 Palestijnen, vooral burgers.
De Zuid-Afrikaanse Nobelprijswinnaar Desmond Tutu, een verdediger van het Strafhof, wijst erop dat de onderzoeken in de Centraal-Afrikaanse Republiek, Congo en Oeganda er kwamen omdat die landen daar zelf om gevraagd hebben. Landen kunnen dat doen als ze niet in staat zijn oorlogsmisdadigers zelf te berechten. De situatie in Soedan, dat zelf de statuten van het Internationaal Strafhof niet heeft ondertekend, werd door de VN-Veiligheidsraad aanhangig gemaakt bij het Strafhof.

“Euro-Amerikaans systeem”

Toch probeert Soedan maximaal voordeel te halen uit de opvallende regionale scheeftrekking. Het internationale gerechtsysteem is “Euro-Amerikaans”, foetert de Soedanese ambassadeur bij de VN, Abdalmahmood Abdalhaleem Mohamad. Hij haalt vooral uit naar de VS, die zelf weigerden toe te treden tot de groep van landen die het Strafhof schragen. De VS probeerden er ook zoveel mogelijk voor te zorgen dat Amerikaanse soldaten die overzee worden ingezet, niet kunnen worden uitgeleverd aan het Hof. “Amerika is een opportunistisch land”, zegt de ambassadeur. “Ze willen het Strafhof gebruiken zonder er zelf deel van uit te maken.” Amerikaanse soldaten kunnen rekenen op immuniteit, maar de president van Soedan niet, vat de Soedanese ambassadeur samen.
De Soedanese regering heeft gezegd dat ze het aanhoudingsbevel tegen haar president niet aanvaardt en dat ze ook niet zal samenwerken met het Strafhof. Soedan lijkt politieke steun te genieten van de Afrikaanse Unie, de Arabische Liga, de Organisatie van de Islamitische Conferentie en de Niet-Gebonden Beweging. Samen vertegenwoordigen die organisaties meer dan twee derde van de VN-lidstaten.
Het is heel onwaarschijnlijk dat een van de lidstaten van die organisaties, en zeker de Afrikaanse of de Arabische landen binnen die groepen, Al-Bashir zouden arresteren als ze daartoe de gelegenheid krijgen. De Soedanese president lijkt de proef op de som te willen nemen door over drie weken naar top van de Arabische Liga in Qatar te reizen. Ook Qatar heeft de statuten van het Strafhof niet ondertekend.

Verkeerd signaal

Ook Amerikaanse en Europese experts zijn niet gelukkig met de situatie. De oprichting van het Strafhof was een grote stap vooruit bij de behandeling van mensenrechtenschendingen, vindt Michael Ratner, de voorzitter van het Centrum voor Grondwettelijke Rechten in New York. “De terugtrekking van sommige lidstaten zou de legitimiteit van het hof geen goed doen. Maar het zijn de VS en andere grootmachten die de macht van het Hof het sterkst hebben ingeperkt.”
Volgens Ratner hebben de VS door niet toe te treden en de jurisdictie van het Hof over Amerikaanse soldaten in te perken een signaal uitgestuurd dat de instelling er is om op te treden tegen zwakke landen. “Dat geeft die landen een gedroomd excuus om de legitimiteit van het Hof in vraag te stellen, zeker als het er niet in slaagt om op te treden tegen mensen uit Westerse landen.”
“Als hoofdaanklager Luis Moreno-Ocampo niet even gedreven aangaat achter mensenrechtenschenders uit die landen, heeft het Hof een probleem”, oordeelt Ratner. “De CIA had een geheim folterkamp in Polen, een land dat het Strafhof mee oprichtte. Maar waar is het Hof?”