‘We bevinden ons op de rand van een grote internationale crisis’

Het was met enige vertraging dat Svetlana Gannushkina het podium van de KVS betrad. Dat oponthoud was haar gegund, na een dag vol bezoeken en interviews. Ze was een van de gasten op Russia Uncensored, een avond georganiseerd door Vluchtelingenwerk Vlaanderen, Pax Christi en Amnesty International. De Russische mensenrechtenactiviste op leeftijd werd onthaald met gespitste oren en veel vragen. De boodschap die ze bracht, was er niet minder duidelijk om.

Gannushkina

Met haar opmerkelijke staat van dienst in de mensenrechtenstrijd was het niet verwonderlijk dat Gannushkina gisteren alle aandacht opeiste. Sinds de jaren ’80 zet ze zich in voor de bescherming van verschillende kwetsbare groepen in de voormalige Sovjet-Unie en later in Rusland. Voor haar activisme en engagement viel ze internationaal al meermaals in de prijzen.

Gisterenavond was Gannushkina niet in de KVS om prijzen in ontvangst te nemen, maar wel om haar bezorgdheid te uiten over de groeiende problemen in Rusland en de wereld. Ze ziet drie grote crisissen die de stabiliteit binnen de Russische Federatie kunnen ontwrichten maar mogelijks ook kunnen leiden tot internationale spanningen. ‘We bevinden ons op de rand van een grote internationale crisis,’ was de boodschap waarmee ze haar betoog afsloot. We beginnen bij het begin.

Systeemcrisis

Volgens Gannunshkina is het Russiche staatsbestel er erg aan toe en wordt de scheiding der machten zwaar uitgehold. ‘De situatie van de Russische staatsinstellingen is catastrofaal. Een wetgevend orgaan is onbestaande. Het Russische parlement is een “crazy printer”: contradictorische wetgeving wordt zonder coördinatie of discussie aangenomen.’

‘Het corporatisme en cliëntisme betekenen de dood van het juridische systeem in Rusland.’

Maar niet alleen de Doema bevindt zich in crisis. Ook de rechterlijke macht verliest volgens Gannushkina haar geloofwaardigheid. ‘De gerechtelijke instellingen zijn vernietigd. Onafhankelijke rechtspraak is niet aan de orde. Het corporatisme en cliëntisme betekenen de dood van het juridische systeem in Rusland.’

Als voorbeeld geeft ze de verschillende ordehandhavingscampagnes die de Russische autoriteiten sporadisch opzetten in de strijd tegen drugshandel en pedofilie.

Rechtszaken worden vervalst en onschuldigen worden veroordeeld, allemaal om de schijn van rechtsgelding hoog te houden. ‘Iedereen binnen het systeem heeft zijn zegje te doen over zulke rechtszaken, waardoor niemand wordt geholpen.’

Kruidvat Kaukasus

Onze “grote wonde”, zo noemde Gannushkina de situatie in de Noordelijke Kaukasus. De grote instabiliteit in deze regio van de Russische Federatie maakt dat veel mensen nog steeds op de vlucht slaan. De autoritaire regimes in Tsjetsjenië, Ingoesjetië en Dagestan zetten de mensenrechten zwaar onder druk.  

Begin december nog kwamen bij een aanslag in de Tsjetsjeense hoofdstad Grozny 20 mensen om het leven. President Ramzan Kadyrov liet enkele families die banden hadden met vermeende terroristische organisaties het land uitzetten en hun huizen verbranden. ‘Waar worden deze mensen naartoe gebracht?’ vraagt Gannushkina zich bezorgd af. ‘De huizen van deze mensen in brand steken en hen verjagen helpen niet in het vredesproces.’

‘De huizen van deze mensen in brand steken en hen verjagen helpen niet in het vredesproces.’

Ramzan Kadyrov is een berucht figuur binnen de Russische autonome republiek Tsjetsjenië en ver daarbuiten. Sinds zijn aantreden als waarnemend president in 2007 voert hij een verbeten strijd tegen het wahabisme en vermeende terreurgroepen. Zijn autoritaire optreden heeft hem tot nu toe enkel schouderklopjes opgeleverd in het Kremlin. Vladimir Poetin gaf in zijn persconferentie gisteren aan dat Kadyrov bij de aanslag had gehandeld “uit emotie”. Al gaf de Russische president ook te kennen dat Khadyrov niet moet denken boven de grondwet te staan.

Gannushkina klinkt cynisch in haar beoordeling: ‘Khadyrov heeft gelijk. Sterker nog; de federale grondwet geldt nergens nog in Rusland.’ Dit geeft figuren als Khadyrov vrij spel en houdt de Noordelijke Kaukasus in crisis. ‘Mensen blijven de regio ontvluchten om deze redenen. Ook ngo’s lopen steeds meer gevaar. Jongeren en activisten hebben het niet makkelijk.’

Krim

Rusland mist een oppositiestem. Gannushkina is verontrust door de propagandamachine die in gang werd gezet tijdens de crisis in Oekraïne. ‘De slogan “Onze Krim” kent een groot succes. Het is zorgwekkend dat de Russische propaganda zo goed werkt.’ Daarin worden thema’s uit het verleden opgerakeld. Zo kreeg het idee vorm dat een “Groot Rusland” net als tijdens de Tweede Wereldoorlog, zijn Oekraïense broeders van het fascisme moet redden.  

‘Mensen moeten voelen welke impact ze kunnen hebben op de wereld.’

Deze propaganda lijkt aan te slaan bij het Russische volk. Volgens Gannushkina kan dit waanidee echter worden doorbroken met de juiste interventies.

‘Mensen moeten voelen welke impact ze kunnen hebben op de wereld. Daarom hebben we acties nodig die de hele bevolking aanbelangen. De recente protesten ten voordele van de rechten van artsen werden wél aanhoord omdat iedereen nood heeft aan goede gezondheidszorg.’

Gannushkina staat dan ook niet negatief tegenover de Europese sancties opgelegd aan Rusland. ‘Ik denk dat de sancties werken. Het is het enige dat kan werken. Als onze eigen bevolking en middenstand geen verantwoording voelt tegenover het eigen land, zal er niets veranderen.’ Volgens Gannushkina raken de sancties ook Poetin en zijn entourage. ‘Onze autoriteiten moeten begrijpen én handelen.’