Voor multinationals is de ecologische crisis een ongelofelijke marktrente

Waarom het tijd is voor een plastic ban

CC0

 

Overal ter wereld groeit het klimaatprotest aan. Dit is hoopgevend want de tijd dringt. In Europa bengelt België achteraan het peloton om de doelstellingen COP21 van Parijs vooralsnog te halen. Vandaag is men zeker dat de 1,5 à 2° Celcius temperatuurtoename zullen overstegen worden, met als risico dat er een catastrofale runaway uitbreekt. Hierbij zet de opwarming van de aarde zich door tot +4°C of meer, met onomkeerbare en vooral oncontroleerbare gevolgen. Die urgentie vormt de aanzet van bewegingen zoals de klimaatcoalitie in ons land, of Extenction Rebellion op internationaal vlak om maatregelen te eisen die de noodrem optrekken.

Toch is de klimaatcrisis niet de enige manifestatie van de ecologische crisis. Een afnemende biodiversiteit, het toenemend toxisch gehalte van onze leefomgeving, de verzuring van de oceanen en de aangroeiende afvalberg zijn niet minder belangrijke aspecten van een globale ecologische ontwrichting waarvan de gevolgen veel minder gekend zijn. Wat zijn de verschillende aspecten van eenzelfde ecologische crisis en welke oplossingen worden uitgewerkt? Op dit vlak tekenen zich duidelijke stromingen af, gaande van de ecomodernistische benadering die inzet op het mitigeren van gevolgen en technische oplossingen tot de radicale ecosocialistische of antikapitalistische aanpak.

Afvalindustrie is winstgevend

Er is sinds enkele decennia een echte afvalindustrie ontstaan. Intercommunales of private ondernemingen zoals Shanks Waste management draaien met dezelfde logica van rendement die echter grotendeels gedragen moet worden door de samenleving (belastingbetalers en consumenten). In de VS is de Waste business aan het boomen: de jaarlijkse omzet bedraagt nu 75 miljard dollar, tegenover 40 miljard dollar tien jaar geleden. In Europa gebeurt hetzelfde met een groei van de omzet van 12 procent op amper 5 jaar tijd.

Een milieuvervuilend consumptiepatroon herzien met een florerende waste business? Zodra winstgevendheid als logica overheerst krijgt dit aspect de overhand op het verminderen van de afvalberg

Natuurlijk is het absoluut nodig een milieuvervuilend consumptiepatroon te herzien. De vraag is of dit kan lukken met een florerende waste business? Het antwoord is negatief. Van zodra winstgevendheid als logica overheerst krijgt dit aspect de overhand op het verminderen van de afvalberg. Een goed draaiende afvalindustrie heeft er belang bij dat er veel recycleerbare producten in omloop zijn, hoe meer hoe liever want dat garandeert een hoge omzet. Snel verouderende consumptiegoederen (smartphones, computers of keukenrobots) zijn ook goed want ze versnellen de rotatiecyclus van het kapitaal (A=>M =A’).

Indien de brutowinstmarge/per eenheid steeds kleiner wordt moeten grote volumes ervoor zorgen dat de nettomarge op peil blijft. Dankzij een versnelde veroudering versnelt de rotatiecyclus van het kapitaal A=>M=>A’, wat uiteindelijk de accumulatie van winsten verhoogt. Recyclage en kringloopeconomie oogt ecologisch maar is het daarom niet. Bijgevolg doet de ontwikkeling van een globale afvalindustrie het ergste vrezen. Voor multinationals is de ecologische crisis gewoon een ongelofelijke marktrente…

Stop de vervuiling en ga organisch

Naar schatting drijft 150 miljoen ton plastic rond in zee. Volgens Science komt er jaarlijks 5 à 10 miljoen ton bij. Tegen 2040 zullen de oceanen meer plastic bevatten dan er vis in rondzwemt. De plastic troept samen in de oceaan en vormt wat men het zevende continent noemt waarvan de oppervlakte varieert, maar makkelijk landen als Spanje overtreft.

Bojan Slat, de ‘redder van de oceanen’ is een held maar voorlopig werkt de ocean collector nog steeds niet. Zijn uitvinding illustreert perfect de gedachte dat een technical fix ons uit de problemen zal helpen. Niet alle plastic zal men uit de oceaan kunnen halen. Niet het minst omdat de micro-deeltjes van plastic gewoon niet gefilterd kunnen worden — net zoals PM2.5 fijn stof niet te filteren zijn. Die micro-deeltjes plastic vervuilen de oceaan en komen terecht in de voedselketen.

Vele ontwikkelde kapitalistische landen hebben nu een circuit uitgebouwd van afvalverwerking. Dat is natuurlijk beter dan al die landen waar de rivieren verworden zijn tot drijvende plasticstromen.

Maar heel wat landen voeren plastic afval gewoon uit. Bijvoorbeeld naar China dat tot vorig jaar nagenoeg 120 miljoen ton plastic te verwerken kreeg in ruil voor een prik (inzake kwantiteit is dit ongeveer de helft van het overslagvolume van de Antwerpse haven). Maar China nam vorig jaar, gezien de nefaste gevolgen op het milieu (verbranding, recyclage, etc) de beslissing om de import van 24 verschillende plasticsoorten te verbieden. In navolging hiervan begint men nu ook in heel wat landen bepaalde plasticsoorten te verbieden. Het Europese parlement stemde eind oktober een ‘plastic ban’ voor 10 verschillende ‘single-use plastics’. Dit is natuurlijk positief, al moet de resolutie nog steeds door lidstaten goedgekeurd worden vooraleer ze kan toegepast worden. De ecokritische lezer vraagt onmiddellijk wat er gaat gebeuren met ‘multiple-use plastics’ die niet minder vervuilend zijn? Statiegeld introduceren zodat het toch wat opbrengt?

Statiegeld als marktvriendelijke non-remedie

Statiegeld wordt dikwijls aanzien als een noodzakelijke maatregel om zwerfvuil te verminderen en recyclage te vergemakkelijken. De beweging Bond Beter Leefmilieu is een grote voorstander van dergelijke maatregel. Consumenten worden verondersteld hun gedrag te wijzigen vermits men ‘iets dat waarde heeft niet weg gooit’. Volgens voorstanders is deze aanpak neutraal naar de consumenten toe. De extra 0,25 eurocent die je betaalt, krijg je namelijk terug. Op de vraag hoe het statiegeldsysteem wordt gefinancierd, lezen we op de website van Bond Beter Leefmilieu het volgende:

De werking van het centraal beheerorganisme steunt op drie financieringsbronnen. Ten eerste leveren de verpakkingen die naar recyclage-installaties gaan, geld op. Hoe zuiverder dit materiaal, hoe hoger de prijs.

Ten tweede zijn er mensen die hun statiegeld betalen bij de aankoop van een drank, maar niet innen. Dat gebeurt wanneer ze de verpakkingen bv. in een vuilnisbak op straat of in de klassieke PMD-zak gooien.

Tot slot leveren de producenten een bijdrage indien de twee eerste bronnen onvoldoende blijken. We schatten die bijdrage, in navolging van het goed werkende Noorse voorbeeld, op ongeveer 1,5 cent per plastic fles en 0,5 cent per blikje. Dit zijn tevens de bedragen die minister Schauvliege voorstelt in haar verpakkingsplan.

Het statiegeldsysteem levert een “triple win” op: minder zwerfvuil, meer recyclage en consumenten die zich milieuvriendelijk gedragen. Volgens sommigen is statiegeld zelfs een hefboom voor een structurele verandering.

Volgens sommigen is statiegeld een hefboom voor verandering, maar niet zoals glas, dat op grote schaal wordt hergebruikt, gaat het bij plastic om verschillende soorten, wat recyclage soms onmogelijk maakt

Of dit echt het geval is valt vooralsnog te betwijfelen. Het statiegeld voor glas functioneert redelijk goed omdat de schaal waarop hergebruik wordt ingericht voldoende groot is zodat er een circulaire dynamiek tot stand komt. Denken we maar even aan de bakken bier die de modale Belg wekelijks nuttigt. Met aluminiumblikjes is dit misschien ook mogelijk. Maar met plastic al veel minder, niet het minst omdat er redelijk wat verschillende soorten plastic circuleren en de recyclage soms onmogelijk is.

Wie betaalt wat?

Een impactstudieWho pays what? An analysis of Beverage Container Recovery Cost in Canada’ toonde aan dat zowel inzake glas als inzake blikjes ongeveer de helft van de consumenten nog steeds verbruikte verpakking weg gooit, veelal ongesorteerd. De anderen recycleren wél maar betalen dan ook voor de vervuilers. De Canadese impactstudie relativeert bijgevolg het milieuvriendelijke karakter van statiegeld: ‘Het is ondoeltreffend belastingbetalers/consumenten aan te spreken om het end-of-life-management van producten te financieren van producten of verpakking omdat er nauwelijks of geen band bestaat tussen incentives en recyclerend gedrag’, is één van de conclusies.

Gelukkige betalen de ondernemingen ook iets zullen sommigen zeggen. Inderdaad, In Canada betalen ondernemingen een Environmental Handling Charge, een Container Recycling Fee ofte CRF en een Half ‐ Back / Recycling Fund Fee (RFF). Die taksen vertegenwoordigen ongeveer 2 procent van de verkoopsprijs maar worden er mee in verrekend. De opbrengsten van die ecotaksen en ecologische fees worden gebruikt om een de recyclage-industrie en het waste-management financieel te steunen zodat ze ‘haar werk kan doen’.

Wanneer we dit business model van dichtbij bestuderen stellen we vast dat de consument meestal de rekening betaalt, afhankelijk van het type van afvalverwerking en recyclage. De recyclage-industrie krijgt subsidies via lokale besturen terwijl de ondernemingen die producten op de markt brengen gewoon hun gangetje blijven gaan en de eventuele ecotaks doorrekenen in de verkoopsprijs.

Het innen van statiegeld door gebruikers vermindert maar ten dele de financiering door de consumenten. In onze contreien maakt het nog geen deel uit van het stadsbeeld maar in de VS en in ontwikkelingslanden spelen de allerarmsten de rol van garbage collectors in ruil voor een schamele betaling.

© Heal the Bay (CC BY-NC-SA 2.0)

 

Time for a plastic ban!

De tijd is gekomen voor een andere aanpak. Te beginnen met het verbod op plastic. Dit materiaal heeft een zeer lange levensduur. Onderstaande tabel laat zien hoe monsterachtig die wel kan zijn wanneer het over plastic gaat. Ok, glas gaat nog langer meer, maar dan wel als gepolijst knikkers die heel wat minder vervuilen…

  Afval Ontbindingsduur
  Organisch afval 2 à 6 maanden
  krantenpapier 3 à 12 maanden
  sigarettenpeuk 2 jaar
  pampers 5 jaar
  kauwgom 5 à 10 jaar
  conservenblik 10 à 100 jaar
  Plastic fles 100 à 1000 jaar
  Aluminium blik 200 à 500 jaar
  Plastic zak 300 jaar
  polystyreen 1000 jaar
  glas 4000 jaar
  Bron: Science

 

Het is nog steeds veel te weinig geweten maar de plastic ban werkt. Rwanda gaf op dit vlak het voorbeeld. Sinds 2008 is alle maar dan ook alle plastic verboden. Om zwerfvuil te voorkomen die dan wordt verbrand met toxische rookgassen als gevolg. Elke passagier die in Kigali land wordt gecontroleerd en plastic wordt afgepakt en vervangen door duurzame verpakkingen. Als men betrapt wordt buiten de luchthaven, krijgt men een fikse boete.

Regelgevende instanties hebben uiteindelijk maar één maatregel te nemen, met name het verbieden van plastic voor verpakkingen en draagtassen of andere consumptiegoederen van tijdelijk gebruik.

De regelgevende instanties hebben uiteindelijk maar één maatregel te nemen, met name het verbieden van plastic voor verpakkingen en draagtassen of andere consumptiegoederen van tijdelijk gebruik. Wanneer men op het uiteinde van the-end-of-life-cycle van producten en verpakkingen een verbodsbepaling uitvaardigt, dan moet men de producten anders concipiëren en andere grondstoffen of materialen gebruiken. Niet de markt maar politieke maatregelen zijn dus noodzakelijk. Zodoende wordt de markt gestuurd en haar werking binnen bepaalde grenzen gehouden. Die politieke sturing moet in principe democratisch zijn wat op zich ook geen probleem zou mogen zijn nu het besef toeneemt dat het vijf voor twaalf is als we de volgende generaties nog de kans willen geven op een leefbaar leven. Not for the few but for the many…

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.