Staat van beleg in Noord-Oost-Congo: waar blijft de veiligheid?

Nu de staat van beleg in de Congolese provincies Noord-Kivu en Ituri al drie keer werd verlengd, zou er toch al enig resultaat mogen zichtbaar zijn. Wereldblogger Ivan Godfroid maakt voor MO* een stand van zaken op.

Sinds president Tshisekedi op 6 mei de staat van beleg liet ingaan in de provincies Ituri en Noord-Kivu, zijn er meer dan twee maanden voorbij gegaan. Iedereen was blij dat hij na twee jaar eindelijk had ingezien dat hij actie moest ondernemen. Heeft die drastische beslissing meer veiligheid gebracht voor de geterroriseerde en mishandelde bevolking? Komt het herstel van het staatsgezag over het grondgebied in deze twee provincies in zicht? Tijd voor een stand van zaken.

Het heeft een hele tijd geduurd eer de civiele overheden werden vervangen door militaire. Dat is nochtans een hoofdkenmerk van een staat van beleg: de president is van oordeel dat de burgerlijke leiders niet in staat zijn om het probleem op te lossen, of er zelf onderdeel van zijn, en dus vervangt hij deze tijdelijk door militairen.

Snelle wissel

Met de twee aangestelde militaire gouverneurs begon het al slecht. In hun provincie van aanstelling had geen van beiden een zuiver verleden. Allebei hebben ze meegespeeld in vroegere rebellenbewegingen en operaties uitgevoerd met ernstige gevolgen voor de bevolking.

Machtsgetrouwe media reageerden verbolgen over de aantijgingen. Heel snel kwam het bericht dat er een vergissing was gebeurd in het communiqué, zodat door een snelle wissel elk van hen in de provincie belandde waar hij geen persoonlijk verleden had. Alsof het de plaats is die van belang is, en niet de moraliteit.

Het duurde zowat anderhalve maand eer ook de stedelijke en territoriale overheden werden vervangen door militairen. Veel hebben we dus nog niet kunnen horen of zien van deze heerschappen. Wel dat hun eerste uitspraken vooral te maken hebben met het betalen van belastingen in plaats van het herstel van de veiligheid.

De president zelf meldde zonder gêne dat het leger aangetast/verrot is door bedrog en interne maffia, waardoor generaals zonder scrupules de soldij van duizenden onbestaande militairen kunnen binnenrijven. Maar dat heeft hem niet belet om alle macht in handen te geven van de militairen. Dat klinkt zo een beetje als aan een dievenbende melden dat ze zo goed zijn in het beroven van de mensen dat ze voortaan de leiding krijgen van de steden en gemeenten.

Glorievol leger

Stel dat we er kunnen van uitgaan dat er in het leger ook mensen zijn met respect voor ethiek die de rol van het leger wel volledig begrijpen, en dat ze in de meerderheid zijn. En dat we even de vraag naast ons neerleggen waarom hij niet eerst dat leger heeft uitgezuiverd vooraleer de staat van beleg uit te roepen. We moeten aannemen dat dit ook de hypothese van de president is, anders is hij ofwel behoorlijk naïef, ofwel medeplichtig.

Wat hebben deze dappere, eerlijke soldaten dan kunnen bereiken in de twee maanden tijd dat ze alle volmachten in handen kregen?

De Congolese militairen laten aanmodderen gaat nog veel meer burgerslachtoffers kosten.

Anthony Mwalushay, woordvoerder van het leger, putte zich vrijdag uit om indruk te maken. Hij zwaaide de glorie van de militaire operaties die 45 ADF-rebellen konden uitschakelen en een honderdtal handlangers inrekenen. Maar geen woord over het aantal burgerslachtoffers van die ADF zelf. Op 31 mei alleen al vielen er 57 doden, en op die twee maanden moeten het er enkele honderden zijn, want de aanvallen zijn nog in intensiteit toegenomen.

De woordvoerder probeert dat te vergoelijken door erop te wijzen dat de aanvallen in verre ontoegankelijke gebieden gebeuren, maar niets is minder waar. Deze week werden op klaarlichte dag verschillende vrachtwagens van handelaars aangevallen op de hoofdweg RN4, wat de unie van vrachtvervoerders UNATRA deed besluiten om alle verkeer op de weg Luna-Komanda, tussen Beni en Mambasa, op te schorten tot de militaire overheid de veiligheid kan garanderen.

ADF of MTM?

In Beni zijn er eind juni verschillende bomaanslagen gebeurd in kerken en moskeeën middenin de stad. Er was blijkbaar een staat van beleg nodig voor de terroristen het lef hadden om zover te gaan. Ze zijn er nog niet goed in, want vele tuigen gaan niet af, of niet op het juiste moment, en sommigen zouden in hun mobiele kampen tijdens het oefenen wel zijn afgegaan en daar slachtoffers hebben gemaakt. Er wordt gefluisterd dat het ervaringsdeskundige Somaliërs zijn die de techniek voor het maken van artisanale springtuigen komen aanleren.

Het aantal slachtoffers stijgt duidelijk sneller door de staat van beleg. Ik weet niet of er nog iemand is die in staat is om alle slachtoffers bij te houden, maar het moeten er, sinds de aanvang van de terroristische aanslagen in oktober 2014, intussen al meer dan 6.000 zijn.

En nog steeds is er geen enkele duidelijkheid over wie die ADF nu feitelijk zijn. Het is wel zonneklaar dat ze niets meer te maken hebben met de Allied Democratic Forces die vorige eeuw een rebellie tegen president Museveni van Oeganda waren begonnen.

Volgens Kinshasa en Washington gaat het om een Afrikaanse tak van de Islamitische staat. Iets wat de moslims van Beni met klem ontkennen, waarom anders zouden hun imams en gelovigen tot de slachtoffers behoren? Waarom zouden de ADF bij hun roofovervallen ook varkens meenemen?

Toch worden sommige aanslagen opgeëist door IS, niet altijd met juiste referenties naar de aanslag in kwestie, maar er moet wel degelijk een band bestaan. IS spreekt liever over MTM, Medina wa Tawhid wal Muwahideen, stad van monotheïsme en monotheïsten.

Dat zij de enige verklaring zouden zijn voor het geweld is onwaarschijnlijk, er zijn teveel andere belangen mee gemoeid. Het is ook niet uitgesloten dat het een dekmantel is om de ware redenen te verdoezelen.

Voor IS is het een mooie kans om zich te profileren, en mogelijks financieren ze zelfs de ADF, want behalve artisanale bommen gebruiken die sinds kort ook drones, en dat is een graad van sofisticatie die je van IS inderdaad kan verwachten. En het leidt wellicht volledig de aandacht af van de ware grond van deze strijd: grondgebied.

Allah en kafir

Er wordt de laatste dagen opvallend hard gewerkt aan het profileren van de aanslagen als Islam-terrorisme. Dat wil alleszins zeggen dat iemand daar baat bij heeft. De methode die me gisteren zonder bom van mijn stoel blies, is simpel: video.

Op eenzelfde dag kreeg ik via Whatsapp vier filmpjes toegestuurd. De drie eerste hoorden samen, de vierde was er een van een ander incident. In de eerste filmpjes zie je een buitenlander in het Arabisch, met een haast kinderlijk stemmetje, het doodsvonnis uitspreken van een man die zwaargewond voor hem ligt te zieltogen.

De vraag of er wel echte politieke wil is om tot een oplossing te komen, blijft onbeantwoord.

Hij staat tussen zijn Afrikaanse kompanen, waaronder een knaap van een jaar of negendie zichtbaar moeite heeft met het torsen van zijn AK47. In het begin van de video zag je hem nog even spelen met een zelfgemaakte auto van ijzerdraad, tot één van de rebellen hem een teken gaf dat hij zijn Kalasjnikov moest halen om mee te poseren tijdens de litanie.

De hoge doordrammende mannenstem laat voortdurend de woorden ‘kafir’ en ‘Allah’ vallen. Hij zegt dat wie de ongelovigen onthoofdt in de naam van Allah door hem zal worden beloond. Waarop hij prompt zijn geweer neerlegt en met de machete in zijn rechterhand de man voor hem begint de keel over te snijden. Die heeft nog voldoende leven in zich om zich te proberen verdedigen, maar kan niet op tegen de overmacht. Toch slagen ze er niet in zijn hoofd van zijn romp te scheiden. Op het einde van het tweede filmpje zie je de jonge knaap op zijn eentje nog proberen de klus te klaren, alsof het een spelletje was, terwijl de mannen toekijken.

Ondraaglijk

De vierde video toont veertien mannen, vermoedelijk boeren die zo zijn weggeplukt van hun velden. Hun ellebogen zijn samengebonden achter de rug, een erg pijnlijke manier om iemand te bedwingen. Ze zitten op een dichtbegroeide plaats, vermoedelijk ergens in het Virungapark.

Met doodsangst in hun ogen luisteren ze naar de mannen die hen toespreken en filmen. Weer vallen Allah en kafir in één zin. Ze worden gedwongen zich in beweging te zetten in het oerwoud. Op een open plek worden ze op de buik tegen de grond geduwd en afgemaakt door een handvol mannen met machetes. Eénmaal dood worden hun hoofden afgehakt, op éénzelfde plaats verzameld, en nog haast een minuut lang in detail gefilmd.

Ik kan de gruwelijke filmpjes niet gewoon bekijken. Ik zet ze op pauze en sleep dan het bolletje op de afspeellijn naar rechts om te zien wat er verder gebeurt. Die stills zijn al verschrikkelijk om te bekijken, maar de bewegende beelden zijn compleet ondraaglijk.

Die video’s worden breed verspreid door de mensen. En dat is precies waar de ADF/MTM op rekenen. Ze zijn hoegenaamd niet bang om zelf herkenbaar in beeld te komen. Ze weten toch dat niemand hen kan deren. Zij willen mensen bang maken, hen verjagen om hun gronden in handen te krijgen. En ze steken ook een geweldig dikke middelvinger uit naar de militaire gouverneurs, die hun staat-van-beleg discours meteen zien tegengesproken door de harde werkelijkheid.

Onvermogen

Ik weet dat het niets uithaalt, maar ik kan het niet laten om toch nog maar eens te onderlijnen dat het probleem van deze normloze moordenaars duidelijk niet door Congo alleen kan worden opgelost. Ook Monusco demonstreert al meer dan twintig jaar zijn onvermogen om het verschil te maken. Er is een andere aanpak nodig.

Ik kan me niet inbeelden dat met de huidige technologie het niet mogelijk zou zijn om deze misdadigers te lokaliseren en neutraliseren. Het gaat ook niet om een grote groep. Het is onbegrijpelijk dat niemand na al die jaren schijnt te weten hoeveel, maar het zijn er wellicht minder dan duizend.

De Congolese militairen laten aanmodderen gaat nog veel meer burgerslachtoffers kosten. Wat kan de VN-Veiligheidsraad tot het inzicht brengen dat hier een sterke, goed gecoördineerde internationale militaire operatie nodig is, met doeltreffende troepen, eerder dan de toeristen van MONUSCO?

Met dat VN budget van een miljard dollar per jaar, dat nu resultaatloos verdampt, zou al heel wat mogelijk zijn!

Waarom verbindt de Congolese overheid zich niet tot het financieren van een extra oorlogsinspanning op basis van een versnelde strijd tegen corruptie, die veel middelen zou kunnen vrijmaken? Of gaan die dienen om hun nieuwe politieke bestel te spijzen?

De vraag of er wel echte politieke wil is om tot een oplossing te komen, blijft onbeantwoord, zowel nationaal als internationaal. Doen alsof zal geen mensenlevens redden. Blogs schrijven ook niet. Maar als iedereen de schouders ophaalt, gaan er in de komende maanden en jaren nog vele andere duizenden burgers een afschuwelijke dood sterven.