Het verbijsterende politiek-juridisch schouwtoneel in Kinshasa versterkt de kreet om federalisme in Congo

Op naar de Federale Republiek Congo

Ik herinner me nog goed hoe ik in januari 2019, vlak na de officiële afkondiging van de verkiezingsoverwinning, aan een journaliste van De Tijd zei: “Misschien, heel misschien, denkt Tshisekedi dat de enige manier om de democratie in Congo te herstellen erin bestaat om zich politiek te verbinden met het machtscentrum van uittredend president Kabila en vanuit die machtsdeling geleidelijk aan te proberen het politieke schaakbord van Kinshasa te hertekenen. Eerder dan een offensieve confrontatie met de vele tentakels van het vernuftige machtssysteem dat Kabila in 18 jaar tijd kon uitbouwen, kiest hij misschien voor een lange termijnstrategie om brokje per brokje die macht te neutraliseren, wie weet? Vermits niemand de moed heeft om de verkiezingsfraude aan te klagen, krijgt hij zijn kans. Laat Tshisekedi ons allemaal verrassen, de natie en de wereld zullen hem dankbaar zijn.”

Anderhalf jaar later, kunnen we dan nu zeggen dat hij ons heeft kunnen verrassen?

Hijzelf is ongetwijfeld het meest verrast geweest in zijn eerste ambtsjaar: het sluwe politieke inzicht van zijn tegenstander/bondgenoot Kabila en zijn voortdurende greep op de instellingen van het land, zorgden voor een absolute meerderheid van zijn coalitie FCC (Front commun pour le Congo) zowel in het parlement (Assemblée nationale én Senaat, door kiesfraude), in het college van gouverneurs (door corruptie) als in de regering. Daarmee was het Kabila die meteen de dwangbuis van zijn coalitiepartner/concurrent strak aanspande. Zou Tshisekedi zich ondanks alles toch kunnen ontpoppen tot een politieke Houdini?

Parallelstructuur

We kunnen niet ontkennen dat hij niet probeert. Maar de vraag is welke effecten die pogingen hebben op het land en zijn bevolking, hoeveel schade dat veroorzaakt.

Een eerste duidelijke poging was het uittekenen van zijn 100 dagen-programma kort na zijn inzwering. In principe is het bestuur van het land de verantwoordelijkheid van de regering, onder de controle van het parlement. Omdat de president in geen van beide organen ook maar iets in de pap heeft te brokken, bedacht hij een presidentieel initiatief dat de bevolking mild genoeg zou moeten stemmen om zijn pact met de politieke duivel te laten aanvaarden en de indruk te wekken dat de kiesfraude de moeite waard was.

Tshisekedi zelf moet daarbij ook op de blaren zitten. Hij was het die zonder verpinken verkondigd had dat in Congo een retrocommission perfect legaal is.

Om dat plan onder eigen controle te kunnen uitvoeren creëerde hij een schaduwadministratie onder leiding van kabinetschef/kingmaker Vital Kamerhe (hij was in vorige levens directeur van de kiescampagne van Kabila en nationaal parlementsvoorzitter en beschikt dus over heel wat meer politieke ervaring dan groentje Tshisekedi). Maar dat zal hem zuur opbreken. Die parallelstructuur wordt volgepropt met kennissen van de president die uitblinken in incompetentie, nepotisme, zelfverrijking die zulke proporties aannemen dat de oorspronkelijke bedoeling van het plan, de harten van de bevolking winnen, volledig opgaat in de rook van grootschalige fraude.

Tshisekedi zelf moet daarbij ook op de blaren zitten. Hij was het die zonder verpinken op de Franse televisiezender TV5 Monde verkondigd had dat in Congo een retrocommission perfect legaal is, net op het moment dat zijn 100 dagenprogramma al 200 dagen aan het lopen was. Zou hij niet beseft hebben hoe naarstig zijn medewerkers hier zouden op ingaan? Of was het integendeel allemaal een goed voorbereid plan om zijn kabinetschef Vital Kamerhe, die al had aangekondigd de volgende president van het land te willen worden, in de val te laten lopen om zodoende zijn politieke ambities eens en voor altijd te fnuiken? Dat zou zowel Tshisekedi (met herverkiezingsambities) als Kabila (met terugkeerambities) alvast goed uitkomen.

Gif voor de rechter

Je vindt in Congo vele mensen die deze theorie geloven. Het proces tegen Kamerhe, die op 8 april werd aangehouden en opgesloten, loopt intussen, nadat alle zittingen live in de media werden gebracht en het hele land aan het scherm en de radio was gekluisterd, naar zijn eindfase. Het Openbaar Ministerie eiste deze week 20 jaar dwangarbeid en, opvallend, 10 jaar verlies van kiesrecht en van verkiesbaarheid! Als de rechter die veroordeling uitspreekt is de gezamenlijke concurrent van Fatshi en Kabila voorgoed van de baan en kunnen ze het voortaan onder elkaar uitvechten. Dat heeft wel het leven gekost van de voorzittende rechter, die zich blijkbaar te onafhankelijk wilde opstellen en twijfels had geuit over de gegrondheid van de aanklachten tegen Kamerhe. Diezelfde nacht nog werd hij stuiptrekkend afgevoerd naar een ziekenhuis. Een autopsie stelde een vergiftiging vast. Buitenlandse hulp is nodig om de aard van het gif vast te stellen en de bron op te sporen. Maar de feiten volgen elkaar zo snel op dat er alweer niemand meer over spreekt en dit ongetwijfeld het zoveelste geheim is dat in een Congolees graf zal verdwijnen.

De gifdood van de rechter wordt ongetwijfeld het zoveelste geheim dat in een Congolees graf zal verdwijnen.

Nogal wat mensen, vooral zij die dicht tegen de UDPS aanleunen, loven Tshisekedi omdat hij aan justitie, de derde macht, haar onafhankelijkheid heeft teruggeschonken. In februari heeft Tshisekedi immers nieuwe opperrechters benoemd, en die deden wat niemand zich ooit had kunnen inbeelden: niet alleen presidentieel kabinetschef Kamerhe werd aangehouden, maar ook notoire Kabilagetrouwe zelfverrijkers als directeur Baramos Lobota van de FONER (Nationaal fonds voor het onderhoud van de wegen) en directeur Patient Saiba Tambwe van de OGEFREM (Dienst voor multimodaal vrachtbeheer).

Coronavirus biedt Tshisekedi kansen

Kort daarop werden de eerste gevallen van het coronavirus vastgesteld in Kinshasa. Tshisekedi zag zijn kans schoon en reageerde deze keer wel snel. In januari al had hij ermee gedreigd om het parlement te ontbinden indien hem zou verhinderd worden zijn opdracht uit te voeren, waarop parlementsvoorzitster Mabunda kort maar hevig repliceerde dat het parlement in dergelijk geval de president kan afzetten wegens hoogverraad. Nu zag hij zijn kans schoon en riep de noodtoestand uit. Dat kan hij doen zonder goedkeuring van het parlement. Volgens de grondwet moet het parlement wel instemmen met elke verlenging van de noodtoestand met maximaal 15 dagen.

De voorzitters van parlement en senaat wilden de grondwettelijkheid van het uitroepen van de noodtoestand echter laten nagaan door het congres, dat is het orgaan samengesteld uit de beide vertegenwoordigende lichamen, maar Thisekedi rook onraad: het congres heeft immers de grondwettelijke macht om de president af te zetten. Dus werd het samenscholingsverbod ingeroepen om het congres onmogelijk te maken.

Door de inactiviteit van het parlement zag de president zijn kans schoon om snel zelf een agentschap voor de preventie en de strijd tegen corruptie op te richten, ook al wist hij goed genoeg dat daar een wetsvoorstel in het parlement voor werd voorbereid. En ook al richtte de Eerste minister een inter-institutioneel comité voor het weerwerk tegen coronavirus op, toch creëerde Tshisekedi zijn eigen COVID Task Force die hij persoonlijk gaat leiden.

Juridisch steekspel

Sindsdien breekt er om de andere dag wel een of andere juridische strijd los tussen de twee coalitiepartners CACH (Cap pour le changement, kamp Tshisekedi/Kamerhe) en FCC (kamp Kabila). De ondervoorzitter van het parlement, Jean-Marc Kabund, had gewezen op de hoge kostprijs voor de organisatie van het congres (7 miljoen $ volgens hem), waarop hem gebrek aan loyauteit aan de nationale instellingen werd verweten en de FCC-meerderheid in het parlement hem makkelijk kon afzetten door hun electoraal overwicht. De UDPS, partij van Kabund en Tshisekedi, had zelfs al een opvolgster klaargezet die op vrijdag 12 juni had moeten worden verkozen, maar Kabund zelf had intussen klacht ingediend bij de Raad van State, met succes, want de procureur-generaal van de Raad van State stuurde de politie naar het parlement om de parlementsleden toegang tot hun werkruimte te ontzeggen en hen zo de stemming voor de aanstelling van de opvolgster onmogelijk te maken. De FCC haalde uit naar de Raad van State voor zijn ‘onregelmatige en ongrondwettelijke beslissing’. Oud-minister en volksvertegenwoordiger Lambert Mende sprak zelfs van een staatsgreep tegen het parlement. Tshisekedi in persoon is de gemoederen van parlementsvoorzitster Mabunda moeten gaan bedaren.

Het niet aflatende juridische gescherm in Kinshasa werd de voorzitster van de parlementaire commissie mensenrechten, Christelle Vuanga, teveel: “op die manier stevenen we regelrecht af op chaos”.

Congolese lives matter

Voor de dood van één man, George Floyd, staat de hele wereld, helemaal terecht, op zijn kop. De dood van duizenden Congolezen doet zelfs niet één wenkbrauw omhooggaan.

Het theater in Kinshasa zendt inderdaad felle signalen uit dat de politieke spelletjes allesoverheersend worden en het land niet meer wordt bestuurd. Hier in het verre Oosten, zijn we met verstomming geslagen. In een stad als Goma, met meer dan een miljoen inwoners, gelegen aan de oevers van het Kivumeer, vindt de bevolking amper nog drinkwater. Het is enkel de jongerenbeweging La Lucha die zich het lot van de mensen aantrekt. Na Syrië is Congo het land met het tweede grootste aantal interne vluchtelingen ter wereld, en in de laatste 8 maanden zijn er daar meer dan 500.000 bijgekomen. In diezelfde acht maanden werden 1300 burgers gedood, volgens de VN. Dat gebeurde in een niet aflatende reeks incidenten, waarvan de vermeende ADF-rebellen in Beni, Noord-Kivu, de kroon spannen met meer dan de helft van de slachtoffers. Een kunstenaar in Mangina heeft in het dorpscentrum een bloederig standbeeld opgericht als een luide schreeuw naar de onvermogende overheid en het stilzwijgen van de hele wereld. Voor de dood van één man, George Floyd, staat de hele wereld, helemaal terecht, op zijn kop. De dood van duizenden Congolezen doet zelfs niet één wenkbrauw omhooggaan. Duizenden mensen lieten al het leven en er gaat haast geen dag voorbij of die lijst wordt nog maar eens verlengd, zonder enig teken van verontwaardiging, zonder enige vorm van erkenning van dit drama noch van de onderliggende oorzaken. Ik geef toe, als je dat van dichtbij meemaakt zoals ik, kan je dat op geen enkele manier begrijpen noch aanvaarden.

De ADF zijn intussen ook in Ituri aan het moorden geslagen, terwijl CODECO (de afkorting staat voor ‘Coöperatie voor de ontwikkeling van Congo’, o gruwel!) het ene dorp na het andere aanvalt.

Deel het land in zes

Hoelang kan een burger leven in een land dat er niet in slaagt om elementaire fysieke bescherming te bieden aan de bevolking? Dit duurt nu al een kwarteeuw. Meer dan de helft van de bevolking van het Oosten (want inderdaad meer dan de helft is jonger dan 25) heeft nooit iets anders gekend dan geweld: plundering, verkrachting, ontvoering, slachtpartijen. Als bovendien de centrale regering haar tijd verdoet met politieke spelletjes en zakken vullen in plaats van de problemen van de mensen aan te pakken, hoe zou je dan kunnen blijven geloven in een centrale regering?

Nooit eerder in al mijn jaren in Congo voelde ik dit zo sterk aan: de mensen zijn het grondig beu. Als Kinshasa onnozel wil blijven doen, laat hen daar dan alleen de gevolgen van dragen maar zadel toch niet de hele natie op met de kwalijke gevolgen van hun onvermogen om het land te besturen! De roep naar federalisering klinkt alsmaar luider. Velen hebben dat nieuwe geluid nog niet begrepen. De bisschop van Bunia bijvoorbeeld denkt dat het nog steeds gaat om dat oude concept van balkanisering, waarbij buurlanden de controle gaan uitoefenen op een deel van Congo in het eventuele vooruitzicht van een gebiedsuitbreiding.

Meer dan 80% van de nationale begroting wordt verbruikt door een kleine politieke klasse in Kinshasa, die uitblinkt in schandalige verduisteringen en wanbeheer.

Deze keer gaat het om een groeiend aantal Congolezen van alle overtuigingen en niet alleen in het Oosten die het wanbestuur van Kinshasa spuugzat zijn en de grondwet willen herschrijven om Congo te hervormen tot de Federale Republiek Congo met 6 deelstaten: de Federale Staat Kivu, Federale Staat Kongo-Centraal, Federale Staat Katanga, Federale Staat Kasaï, Federale Staat van de Evenaar en Federale Staat van het Oosten. Artikel 218 van de huidige grondwet geeft hen daartoe de mogelijkheid: een petitie van minstens 100.000 Congolezen volstaat om een grondwetsherziening te initiëren. Dat zal geen enkel probleem zijn om die te vinden.

Hun argumenten laten niets aan de verbeelding over. Lees even mee wat in de tekst van drie pagina’s het meest doorweegt:

  • Ondanks de decentralisatie die de Grondwet sinds 1960 voorstaat, komt de unitaire staatsvorm alleen ten goede aan een in Kinshasa gevestigde oligarchie. De mensen zijn de grote verliezer, leven in onzekerheid, armoede, onveiligheid en baden voortdurend in bloed, zonder hoop noch een veelbelovende toekomst.

  • Meer dan 80% van de nationale begroting wordt verbruikt door een kleine politieke klasse in Kinshasa (de hoofdstad), die uitblinkt in schandalige verduisteringen en wanbeheer. De centrale overheid faalt volledig in haar rol van herverdeling van de beschikbare middelen.

  • Ondanks de decentralisatie voorzien in de grondwet zijn de provincies de melkkoeien van de politieke pionnen die voor hun eigenbelang en dat van hun broodheer aan het hoofd van de provincies zijn geplaatst. De decentralisatie werd gekaapt en de provincies werden gegijzeld door de hoofdstedelijke oligarchie.

De erfenis van Mobutu

Op 30 juni 2020 valt de 60ste verjaardag van de onafhankelijkheid van Congo. Veel zal er niet gevierd worden, en dat komt niet alleen door COVID-19. Het unitaire Congo heeft geen toekomst meer. De politieke erfenis van Mobutu is verkwanseld door de 21ste eeuwse politici met hun eeuwige juridisch gekibbel. Een proces zoals dat van Kamerhe, zet landsdelen en bevolkingsgroepen tegen elkaar op, versterkt het tribalisme door tendentieuze uitspraken van juristen, terwijl de politiek zijn doel volledig mist en zich verliest in een verlammende juridisering.

Of de grote hit uit 1960 van Grand Kalle & l’African Jazz ooit zal kunnen worden herschreven als “Indépendance CACH CACH” is meer dan ooit onzeker. Zoals het er nu naar uitziet, is de Cap pour le Changement alsnog eerder een hinderpaal voor verandering, en dat zal de verpauperde bevolking heus niet blijven slikken.

 

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.