#MeToo in Japan, een jaar later

Al een jaar woon ik in Japan. Ook al ben ik geen expert in seksuele intimidatie, deze blog gaat over verhalen en problemen rond seksuele intimidatie die ik afgelopen jaar en vooral afgelopen maand gehoord heb. Midden oktober hielp ik mee met het organiseren van van een workshop in Nagoya Universiteit rond seksuele intimidatie en aanranding op campus. Jammer genoeg was dit ook een relevante topic op onze campus: afgelopen zomer werden meer dan 17 vrouwelijke studenten, vooral buitenlanders, door eenzelfde mannelijke student gestalkt. Hij kon in september afstuderen en met een diploma van deze hoog gerenommeerde universiteit vertrekken. Hij kreeg slechts een waarschuwing. Dit verhaal lokte veel kritiek uit op de normalisering van seksuele intimidatie in de Japanse cultuur, vooral bij buitenlandse vrouwelijke studenten.

Ongeveer een jaar geleden vulden berichten van jonge en iets minder jongere vrouwen uit heel de wereld mijn Facebook-startpagina. Allemaal deelden ze een persoonlijke ervaring waarin ze het slachtoffer waren van seksuele intimidatie en aanranding. Ik woonde toen al voor een maand in Japan, maar zag geen enkel bericht van Japanse Facebookvrienden die eindigden met de beroemde hashtag #MeToo, of #WatashiMo. Het was nogal relatief stil in de kant van Japan, en ik weet nog dat ik besloot om meer actief naar verhalen rond seksuele intimidatie en machtsmisbruik te zoeken in de media over #MeToo in Japan. In Japan, leer ik snel, is seksuele intimidatie diepgeworteld in de cultuur, en vrouwen leren vooral om te zwijgen. Het beroemdste #MeToo verhaal is dat van Shiori Ito, en haar zaak is nog altijd bezig. 

Strategie 

Vaak geven vrouwen op, of beginnen nog niet eens, omdat we weten dat slachtoffers meestal verliezen. “Goh ja, mannen die je betasten op de metro is even onvermijdelijk als muggenbeten in de zomer. Het is vervelend, je kan er ziek van worden, maar de beste manier is om het te aanvaarden,” las ik ooit op een blog. Een “perfecte” Japanse vrouw is -volgens Japanse patriarchale instellingen - immers een wijze moeder en goede huisvrouw die alle ongemakken met een onderdanige glimlach en op een stoïcijnse manier verdraagt. 

Als je je als een man gedraagt, heb je minder kans dat je word lastig gevallen. Maar ik wil geen man zijn. 

In juli woonde ik in Nagoya een tweetalige theatervoorstelling van Medea bij. De vrouwelijke Japanse regisseur koos voor dit theaterstuk, omdat het een reflectie is over discriminatie van vrouwen in de Oud-Griekse maatschappij. In haar versie is Medea een buitenlandse vrouw in Japan die weigert om te buigen voor de ondergeschikte rol van vrouwen en zeer emotioneel reageert - iets wat vaak als negatief gezien wordt. Ik herkende mezelf in dit verhaal, want ik zie ook dat mijn identiteit als vrouw in Japan anders aanvoelt dan in Vlaanderen.

Mijn eigen strategie in de eerste maanden in Japan was om te doen alsof ik niets weet, ook al weet ik zeer goed dat tijdens feestjes van vrouwen wordt verwacht dat ze alle glazen van de mannen inschenken en hen bedienen, ook al werken ze op hetzelfde niveau. Nu weten ze al dat ik ik zeer bewust ben van veel Japanse praktijken, maar nog steeds weiger ik het, en weten alle mannen in mijn directe omgeving dat ik een “feministe” ben en behandelen ze me meer als een man. Vorige week zei nog iemand dat ik meer aanvoelde als “een van de mannen”. Als je je als een man gedraagt, heb je minder kans dat je word lastig gevallen. Maar ik wil geen man zijn. 

Dubbele standaarden

Enerzijds willen ze dat vrouwen geen decolleté hebben, want dat zou een reden kunnen vormen tot aanranding, maar anderzijds vind je wel in hun anime en manga veel seks, zelfs seks tussen kinderen. Ik wil niet zeggen dat de westerse porno onschuldig is, maar in Japan is porno waarin de vrouwelijke rol een tienermeisje is, zeer populair volgens jongere Japanse vrienden. Een Afrikaanse collega vertelde me over het fenomeen van “sugar daddies” die vaak armere universiteitsstudenten die van het platteland komen, verleiden met luxueuze cadeaus. Die meisjes willen immers lijken op hun rijkere klasgenoten. Veel van die studenten raken zwanger en moeten hun studie beëindigen.

Wanneer mijn collega naar Japan verhuisde, dacht ze dat we van dat fenomeen verlost was, maar het verbaasde haar wanneer ze eenzelfde fenomeen herkende in Japan, maar zelfs met jongere meisjes. In een bar hoorde ze schoolmeisjes pochen over de cadeaus die ze van oudere mannen kregen. Ze deed er meer onderzoek over en leerde over de praktijk van “gecompenseerd daten” (“Enjo Kosai”) Oudere mannen betalen (meestal) tienermeisjes om tijd met hen door te brengen, of in enkele gevallen, voor seks. Veel tienermeisjes willen graag spullen hebben, want willen we tenslotte niet allemaal bij een grotere groep behoren, en hebben we daarvoor niet bepaalde spullen nodig om die groepsidentiteit te kunnen uit drukken?  

Het woord verkrachting is zelfs taboe in Japan.

Intussen hoorde ik van een jonge Japanse vrouw dat ze ook al twee aanzoeken had gehad van twintig tot dertig jaar oudere mannen om hun minnares te worden in ruil voor een gratis appartement. Uiteraard zien niet alle Japanse mannen vrouwen als lustobjecten en uiteraard zijn het niet alleen Japanse mannen. Tijdens die workshop in Nagoya Universiteit vertelde een Japanse dat tijdens haar stage in Europa haar Italiaanse baas niet begreep waarom ze zich niet zo schattig en sexy kleedde als de anime personages. Ze viel tegen, omdat ze niet zo Japans was als hij dacht.

De stalker in Nagoya Universiteit zei ook tegen enkele van zijn slachtoffers dat hij “een fetisj” had voor Japanse en andere Oost-Aziatische vrouwen. Tijdens die workshop praatten we over de reputatie dat “Japanse vrouwen gemakkelijk in bed te krijgen zijn, omdat ze geen nee kunnen zeggen.” De expert die we op de workshop hadden uitgenodigd, zei dat het zelfs een taalkundig probleem is. In Japans bestaan er geen sterk woorden of uitdrukkingen zoals “nee” of “blijf van me af”. Ik heb ook al geleerd hoe seksistisch de Japanse taal en de kanji’s kunnen zijn. Deze ideeën van zeer lang geleden beïnvloeden nog steeds hoe Japanse meisjes en vrouwen zich kunnen uitdrukken. Tijdens de workshop hadden we vooral buitenlandse studenten, ook al was de reclame vooral in Japans.

Een reden kan zijn dat seksuele intimidatie en verkrachting zeer zware onderwerpen zijn voor Japanners. Het woord verkrachting is zelfs taboe in Japan. Vaak gebruiken ze ook minder zware woorden, zoals “het meisje werd misleid”, waarbij eigenlijk het slachtoffer weer gestraft wordt omdat ze zogezegd te naïef is.

Bij de wortels aanpakken

Elke keer als ik de metro in Nagoya neem, word ik er aan herinnerd dat er een groot probleem is van seksueel misbruik op openbaar vervoer, want er zijn wagons alleen voor vrouwen. Ik heb al verschillende artikels gelezen over mannen die vrouwen stiekem in overvolle metro’s betasten. Ik heb zulke maatregelen in openbaar vervoer alleen maar in India en Pakistan gezien. Hopelijk, zeg ik vaak tegen mezelf,  is dit alleen maar een tijdelijke oplossing en nemen de stad en transportbedrijven initiatieven om de problemen dieper aan te pakken.

Intussen moet je als vrouw je voorbereiden op zulke situaties. Ik krijg ook vaak advies van andere (buitenlandse) vrouwen. Zeker als je alleen bent, krijg je veel raad, zoals “woon nooit op de gelijkvloers, want er zijn verhalen over mannen die je wasgoed zullen stelen om daaraan te ruiken”.

Japan is een land met veel single mannen, en uiteraard zijn er veel urban legends over enge seksueel gefrustreerde mannen. Maar er gebeuren dingen. Deze zomer probeerde een man op de hogesnelheidstrein een onbekende vrouw neer te steken, maar een man redde haar (en stierf daarbij). Dat was groot nieuws. Sinds enkele maanden volg ik zelfverdediging bij een Mexicaanse vriend, die graag vrouwen wil helpen om geweld te vermijden, en als het moet, om zich te verdedigen.

In zijn eigen familie zag hij hoe vrouwen mishandeld werden, en het is zijn missie om vrouwen de tools te geven, want hij weet dat vrouwen er vaak alleen voor staan, en dat het heel lang zal duren voor de structurele problemen achter seksuele intimidatie en aanrandingen opgelost zullen worden. Als het aan hem lag, zou elke student op een universiteit om het halfjaar een namiddag zulke cursus verplicht moeten volgen. Ook mannen. Zij kunnen ook slachtoffers worden. Maar zij geven seksuele intimidatie nog minder snel aan dan vrouwen, volgens de expert op onze workshop, omdat ze eerder advies krijgen van “wees een man en bijt op je tanden of los het zelf op.”  

Het slachtoffer verhuist, de dader blijft

Sinds mei ben ik deel van de HeforShe Club in Nagoya Universiteit, sinds ik me meer en meer stoor aan verschillende praktijken op de campus en elders waar ik duidelijk structurele discriminatie van vrouwen wie. Elke week houden we lezingen of discussies over verschillende onderwerpen. Nagoya Universiteit is de enige universiteit in Azië die een impact kampioen is in deze campagne van UN Women.

Noteer wel dat je alleen in aanmerking komt als de rector een man is die zich uiteraard engageert voor de verbetering van het leven van de vrouwen op campus en elders. We kregen een subsidie om een workshop rond seksuele intimidatie en geweld op campussen te organiseren, want dat is nog steeds een groot probleem. We hadden o.a. professor Kitanaka van Hiroshima Universiteit uitgenodigd, omdat ze een van de experts is in pesterijen en seksuele intimidatie op universiteitscampussen in Japan.

In Japan is seksuele intimidatie van iemand in een hogere positie (bazen, professoren, enz.) zeer gebruikelijk, legde zij uit. Het kan gaan van “kleine” dingen zoals ongewenste woorden en vragen van seksuele aard, naar een misdaad zoals verkrachting. Wanneer het geen misdaad is, kan de dader niet gestraft worden, want in Japan zijn er geen wetten tegen seksuele intimidatie. Meestal kan het slachtoffer zijn of haar academische / professionele leven niet voortzetten onder toezicht van die persoon, want het vertrouwen is verloren en het slachtoffer voelt zich ongemakkelijk.

Het is zeer typisch dat het vaak de slachtoffers zijn die moeten verhuizen en veranderen om zich te beschermen en dat de dader ongestraft blijft. 

Zelfs als zij -of hij- dit melden aan iemand in een nog hogere positie, kunnen de autoriteiten terughoudend zijn om iets aan de dader te doen, en het is waarschijnlijker dat het slachtoffer de enige persoon wordt die gevolgen moet ondergaan door zich uit te spreken. Vaak wordt het slachtoffer bijvoorbeeld toegewezen aan een ander lab of zelfs departement. Met andere woorden, omdat er geen regulering is over hoe om te gaan met deze instelling, is het slachtoffer de enige die uiteindelijk verliest door acties van iemand anders.

Tijdens de voorbereidingen van onze workshop hoorde ik ook over de zaak van de stalker in onze campus. Wat deed de stalker? Hij sprak tientallen meisjes aan, wanneer ze alleen waren en wanneer het donker was, en meestal met dezelfde openingszin. “Kennen we elkaar niet van een feestje of zo?”

Op een discussie, waarbij een van de slachtoffers haar verhaal vertelde, werd de vraag gesteld wat er zo verkeerd aan was. Een interessant punt is is dat de machtsdynamieken veranderen als het donker is. Iets wat jongens moeten leren, zeiden de meisjes, is om nooit een meisje dat alleen is in het donker, op straat of in een winkel of zo, aan te spreken. Sommige meisjes weten hoe ze moeten handelen in die situatie, maar andere meisjes, vaak door hun verleden, panikeren lichtjes tot hevig als vreemdelingen hen aanspreken. Sommigen geven inderdaad hun contactgegevens. In sommige gevallen volgde hij hen, of probeerde zelfs in hun kamer in te dringen, of stuurde hen ‘s nachts seksueel getinte berichten.

Wanneer het eerste slachtoffer zich aanmeldde bij het centrum van seksuele intimidatie in Nagoya Universiteit, konden de medewerkers haar niet helpen, want ze kende de naam van haar stalker niet. Het bleek dat het centrum -tot de frustratie van de medewerkers zelf - geen macht heeft. Bovendien kon ze alleen in Japans geholpen worden, dus nam ze een vriend mee die als tolk kon spelen. Pas “enkele slachtoffers later” was de naam bekend. Het was een student van de universiteit zelf. Zijn professor werd aangesproken, en deze stuurde een mailtje naar de stalker dat enkele meisjes hem aanklaagden voor stalkersgedrag en seksuele intimidatie, en dat hij dat niet moest doen.

De oude professor was duidelijk ook niet echt getraind om te weten hoe hij daders moet aanspreken. De stalker werd kwaad en wist uiteraard welke meisjes hem wel eens konden hadden aangeklaagd, dus stuurde hij agressieve berichten naar hen. Een van de meisjes verhuisde zelfs omdat ze wist dat hij wist waar ze woonde. Het is zeer typisch dat het vaak de slachtoffers zijn die moeten verhuizen en veranderen om zich te beschermen en dat de dader ongestraft blijft. De dader zei dat het een reeks van misverstanden en incidentjes is, en vaak denken mensen, beaamde de professor tijdens de workshop, dat seksuele intimidatie “slechts als een seksuele grap gezien moet worden”. Hij heeft nu een Master diploma van een hoog gerenommeerde universiteit.  In Japan wordt zo’n diploma trouwens bijna beschouwd als een rechtstreeks ticket naar een topbedrijf zoals Toyota.

“Maar is dat niet Japanse cultuur?”

Sommige slachtoffers waren niet blij en spraken zich uit tijdens een afstudeerceremonie, en namen met hun vrienden actie. Door deze slachtoffers is er eindelijk een commissie op poten gezet om de procedure rond seksuele intimidatie te veranderen. Een van de trekkers van dit initiatief is een jonge westerse student die enkele slachtoffers persoonlijk kent. Ze woonde enkele vergaderingen bij, maar ze was ook niet echt hoopvol. Op die vergaderingen luisterden vooral oudere mensen luisterden naar haar, en op het einde van dit zitting zei een van hen:  “Maar is dat niet Japanse cultuur?”

Gelukkig zijn er ook hooggeplaatste Japanners in onze universiteit die seksuele intimidatie niet als iets Japans zien, maar als een probleem dat gewoonweg nergens zou moeten bestaan.

Het hielp haar niet dat ze een jonge westerse vrouw is. Soms vraag ik me af of oudere witte mannen ook vaak van Aziatische oude mannen horen dat ze hun westerse ideeën thuis moeten houden. Als je een jonge vrouw bent, wordt je westerse identiteit in Japan vaak tegen je gebruikt en wordt je vaak vriendelijk verteld dat westerse of Europese ideeën niet welkom zijn. Je weet wel. Europese ideeën zoals feminisme, socialisme, durven veranderen, enz… Ik herken haar positie. Ik heb ook enkele positieve veranderingen.

Gelukkig zijn er ook hooggeplaatste Japanners in onze universiteit die seksuele intimidatie niet als iets Japans zien, maar als een probleem dat gewoonweg nergens zou moeten bestaan. Echte voorbeelden van de HeForShe campagne.

Het is niet hopeloos, maar er is helaas nog een zeer lange weg te gaan.