Kikker tussen wit en zwart

We zijn erg vereerd. Het nieuwe boek “De kikker die zich niet laat koken. Klimaat in beweging” werd gisterenavond voorgesteld en dát op uitnodiging van de Belgische Ambassade, samen met de vertegenwoordiging van de Europese Unie in Brasília. De lancering met een debat in de gerenommeerde boekhandel Sebinho geeft ons werk vleugels.

Diplomatieke week van het klimaat

Voor de Europese Unie kadert de lancering van dit boek in de Europese diplomatieke week voor het klimaat. Met op de achtergrond het embleem van de Belgische staat gaan we in debat: de vertegenwoordiger van de Europese Unie, een medewerker van de Braziliaanse NGO Instituto Socio-ambiental en de auteur. Een geanimeerde dialoog met de zaal volgt, alsook nadien verslag op de communicatiekanalen van beide ambassades. En toch heb ik een dubbel gevoel.

Wie zie je in zo’n boekhandel? Juist, ja, allemaal witte mensen. Hier en daar een afrodescendent, die je bedient.

Wie zie je in zo’n boekhandel? Juist, ja, allemaal witte mensen. Hier en daar een afrodescendent, die je bedient. Een beeld dat je dikwijls in Brazilië krijgt: blanke mensen die zich in een restaurant of bar verheugen over ‘bem viver’/’het goede leven’ en bediend worden door minder gefortuneerden, nogal veel zwarte mensen.

Ik begrijp in de loop der jaren hoe langer hoe meer de verontwaardiging van Marcelo Barros. Deze Braziliaanse benedictijn en bevrijdingstheoloog was op tournee in Vlaanderen voor zijn boek “De spiritualiteit van water” (Uitgeverij Averbode, 1996). We namen hem mee naar een avond waar vrijwilligers van een sociaal project in Everbeek bedankt werden voor hun inzet. Wat hij niet wist, was dat het eten bereid en geserveerd zou worden door deelnemers van een sociaal opleidingsproject van De Overmolen in Brussel. Allemaal gestrande, zwarte mensen. Vluchtelingen en andere mensen die zich proberen te integreren, ook al zitten hun kleur en naam niet meteen mee.

Het is exact hetzelfde beeld, zoals wat ik hier regelmatig in Brazilië meemaak, met dat verschil wel dat het hier gewoon de economische realiteit is en geen opleidingsproject (al bestaan gelijkaardige projecten in Brazilië ook).

Miami Beach in Brasília

Ik ben wat vroeger in de boekhandel met annex restaurant om één en ander aan sfeer op te snuiven. Natuurlijk is het leuk dat mijn boeken hier nu te koop aangeboden worden. De realiteit blijft wel dat de doorsnee Braziliaan niet leest, laat staan een boek zou kopen. Ik ga even naar buiten en stoot op de apartheid in een land, waar officieel geen racisme bestaat.

Terwijl ik binnen als witte man door zwarte mensen wordt bediend, is aan de voordeur een hoogzwangere, zwarte vrouw karton uit de afvalbakken aan’t halen.

Gebruik zeker het woord ‘apartheid’ niet! De economische realiteit laat wel iets anders zien. Terwijl ik binnen als witte man door zwarte mensen wordt bediend, is aan de voordeur een hoogzwangere, zwarte vrouw karton uit de afvalbakken aan’t halen. Haar compagnon staat er met paard en kar tussen de blinkende auto’s. Catadores zoals men deze mensen noemt. Ze leven van de recyclage van afval: blikjes, plastic, karton, … Voordat de vuilkarren langskomen, passeren zij om kostbare grondstoffen te redden en zo een schamel inkomen te vergaren.

Op de grote vuilbak staat: “Uso exclusivo condomínio Miami Beach’/’Exclusief gebruik voor de bewoners van Miami Beach.” Ik zie wel nergens een strand en wat Miami met de condomínio te maken heeft, is mij niet erg duidelijk. Een andere vuilbak is beschilderd met “Deus” en “Paz”, God en vrede. De alomtegenwoordige Deus die over de apartheid waakt. Godsvrede. Pax Americana, waar Miami voor staat?

Terug naar binnen. Er worden niet alleen duizenden boeken verkocht, ook mooie geschenken. O.a. kadertjes met teksten van auteurs of romanfiguren. Don Quichote is opvallend aanwezig. O.a. met deze frase: “Aquele que lê muito e anda muito, vê muito e sabe muito” / “Wie veel leest en veel rondwandelt, ziet veel en weet veel.”

De realiteit lezen, al wandelend, als een spons die alles in zich opneemt. En ja, af en toe toch maar eens een boek ter hand nemen.

Oogsten na jarenlang akker bewerken en zaaien?

Dezelfde dag komen twee bijzondere e-mails binnen: verslag van een grote sojadag in Leuven en een vraag van Trias in Brazilië.

“De Braziliaanse Cerrado, het oudste ecosysteem ter wereld, wordt in snel tempo vernietigd voor het veevoer in Europa en China.” 

Gelijktijdig met de activiteit in Brasília organiseert Rikolto/Vredeseilanden met diverse partners het debat. Collega Patrick moet de Wervel-stem vertolken. Blijkt nu dat zowel de vertegenwoordiger van het Ilvo, als de man van de mengvoederindustrie erkennen wat Wervel al jaren op de Europese kaart probeert te zetten: “De Braziliaanse Cerrado, het oudste ecosysteem ter wereld, wordt in snel tempo vernietigd voor het veevoer in Europa en China.”

Inzetten dus op eigen, regionale eiwitten en vermindering van vleesconsumptie en -exportbelangen is de boodschap. Blijkbaar hebben onze acties, al ons geschrijf in artikels en boeken toch hun effect. Na jaren van geduld en volhouden.

De mail van de Belgische NGO Trias in Brazilië komt uit Minas Gerais. De man had mijn boek ‘Soja, schat of schaar?’ in de bibliografie van zijn eindwerk in Montes Clares opgenomen. Hij was vooral getroffen door het hoofdstuk “Het evangelie (het goede nieuws) van eucalyptus”, wat naar zijn aanvoelen perfect verwoordt wat er in zijn regio in Minas staat te gebeuren.

Omdat Trias ‘iets duurzamere’ soja onderhandeld heeft voor de Belgische supermarktketen Colruyt, wil hij mij interviewen voor een jongerenproject.

Moeten we nu met al dat goede nieuws blij zijn of achterdochtig?

Instituto Oca do Sol

Ondertussen blijft de eeuwige (?) strijd om grond en water voortduren. Zoals elk jaar verblijf ik in het Instituto Oca do Sol. Het instituut focust zich vooral op water en organiseerde onlangs mee het ‘Alternatieve waterforum’ in Brasília.

Ook Wervelvrijwiliger Anneleen Vos verbleef hier onlangs een tijdje. Ze werkte mee aan een model om met plaatselijke groepen, met de smartphone in de hand, waterbronnen te registreren. Ze probeerden het daar ter plekke met de plaatselijke bevolking uit. Ook schoolkinderen werden betrokken. In tegenstelling met wat de overheid aan bronnen detecteerde, vonden ze geen 10 maar meer dan 100 bronnen! Het model kan nu van hun website gedownload worden en overal in Brazilië (en elders in de wereld) met de plaatselijke bevolking toegepast.

De Cerrado is de ‘berço das águas’/’de wieg van de waters’ van grote Braziliaanse rivieren. Hopelijk begint dit besef door te dringen, want het water zelf kan omwille van de ontbossing niet meer voldoende infiltreren. De oorspronkelijke grassen en struiken met hun diepe verworteling blijken hierin nog belangrijker te zijn dan de bomen (2). Uitgerekend de plek waar Oca do Sol voor het eerst dit systeem toepaste, dreigt nu door de niet te stuiten grondhonger vernietigd te worden. Een pact tussen overheid en projectontwikkelaars wil het gebied in loten verdelen voor woningbouw. Dat zou dan het einde betekenen van de 100 geregistreerde bronnen.

Pé na Terra

De Belgische Ambassade wil niet alleen een boek mee kenbaar maken. Ze ging ook in op de uitnodiging van Louise Amand. Amand werd door Cupido naar haar Braziliaanse boer Diogo gedreven, maar meteen ook naar de geteisterde Cerrado. Ze studeerde in Louvain-la-neuve journalistiek en internationale politiek. Vanuit haar gedrevenheid maakte ze al films over hoe boeren nieuwe wegen gaan. Haar droom is nu om films te maken over de schoonheid en het belang van de Cerrado, gekoppeld aan de verantwoordelijkheid van de Europeanen. Samen met Diogo’s moeder en broers bouwen ze een agro-ecologisch bedrijf uit, waar ook gasten en groepen kunnen meeleven en -werken. Anneleen was één van hen.

Biodiversiteit en diversiteit in kleuren gaan er hand in hand.

Biodiversiteit en diversiteit in kleuren gaan er hand in hand, meer dan in een boekhandel of bibliotheek. Tegelijk zijn ze de trekkers van ongeveer de helft van de 22 CSA’s die Brasília rijk is. Mijn hoed voor hen af!

’s Namiddags gaan we in gesprek met een deel van de producenten voor deze CSA’s. De ontmoeting vindt plaats in een prachtig en koel lemen gebouw, een bioconstructie, die ze samen – in mutirão- gebouwd hebben. Het staat op een stuk Cerrado dat nog overeind staat en dat ze de volgende jaren nog met meer biodiversiteit willen verrijken.

Meer info over CSA:
www.csa-netwerk.be 
www.csa-netwerk.be/csa-be 
www.aardeboerconsument.nl/tag/csaZoals meestal is dit stuk Cerrado gered, omdat er veel rotsen liggen. Rotsen, stenen en heuvels/bergen zorgen er voor dat niet àlles wordt volgezet met soja-maïsmonocultuur. Mutirão is een oud gebruik van de inheemse volkeren: elkaar in groep helpen, bv. bij de oogst. Je zou CSA een eigentijdse variant van dit oude gebruik kunnen noemen. CSA is Community Supported Agriculture, landbouw gedragen door een gemeenschap.

We waren een dag lang ‘veldverkenners’. Ook voor de ambassade was het ongetwijfeld een leerrijke ontmoeting. Op de terugweg zien we hoe de voetbalgekte toeslaat. Venters allerhande staan langs de wegen om T-shirts van de nationale ploeg en Braziliaanse vlaggen te verkopen. De worldcup doet de samenleving weer stilaan op het kookpunt komen.

En toch, er zijn nog altijd kikkers die zich niet laten koken.