Allerheiligen in Butembo

Eerst vroeg ik rond waar de Belgen hun doden begroeven in het koloniale tijdperk. De missionarissen deden dat in Musienene, op 17 km. De Belgen ook wel in Lubero, op 45 km. En als er ergens een begraafplaats in Butembo zou gebruikt geweest zijn door de Belgen, dan was dat wellicht in Kitatumba.

Maar in Kitatumba vond ik enkel het graf van Pater Edgar Cuypers Kambale, geboren in 1919 en overleden in 2008. Het graf ligt niet op het kerkhof maar staat opgesteld aan de ingang van de kerk, naast de trap. Aan de andere kant van de trap, in symmetrie, staat het graf van Pater Jerôme Masumbuko, 1934-1981. God blijkt heel wispelturig bij het toebedelen van levensjaren aan zijn priesters.

Op het door onkruid overwoekerde kerkhof vond ik nog ene Liliane Christophe, 1942-1968, zonder verdere aanwijzing. En een Grieks klinkende naam op een verroest kruis. Veel Belgen blijken er in ieder geval niet (meer) begraven te zijn.

Dan krijg ik een SMSje van een collega die van mijn zoektocht op de hoogte is. Er ligt een Belg begraven op het terrein van Hotel Oasis, seint ze. Ik stap er meteen op af. Ik vind een oudere man die me ongetwijfeld kan aanwijzen waar het graf ergens ligt. “Volg me”, zegt hij. Maar in plaats van me naar de verwachte grafzerk te brengen, troont hij me mee naar een woonst dieper in het hotelterrein gelegen.

In de woonst zitten een vader en zijn twee zonen een drankje te nuttigen, en een kranige grootmoeder met heldere blik zit aan een laag tafeltje patience te spelen. Niemand kijkt echt verbaasd op van mijn komst. Ik ben in ieder geval zeer welkom. Het lijkt wel of ik thuiskom.

Ik begrijp al snel dat ik oog in oog sta met de weduwe van Andre Van Nevel. Ze blijkt hardhorig te zijn, en de batterijen van haar oorapparaat zijn zo goed als op. Dat is niet bevorderlijk voor de communicatie. Maar de man die er bij zit is een neef van haar, en blijkt van alles bijzonder goed op de hoogte. Als ze met elkaar praten hoor ik dat ze het hebben over “Manifèl”. Blijkt dat dit een verbastering is van “Van Nevel” door de volksmond.

Andre Van Nevel had eerst een tijdje in Rwanda gewerkt, en was dan in Butembo beland, als arts, verantwoordelijk voor de gezondheid van de mijnwerkers van de MGL (Minière des Grands Lacs). Er is in Butembo nu nog steeds een hele wijk naar die maatschappij genoemd.

Omdat hij het in Kongo zo goed naar zijn zin had, is hij er gehuwd met Madeleine, een Munande, en heeft hij in 1942, terwijl Europa in puin lag, het Hotel Oasis gebouwd. Dat hotel is tot vandaag blijven bestaan. Alleen is de kwaliteit van de kamers er nogal op achteruitgaan, na decennia zonder investeringen. Elke kamer heeft zijn eigen haardvuur, want het kan koud zijn in Butembo. In een toeristische gids van de vijftiger jaren staat vermeld dat het hotel niet alleen een bioscoop had, maar ook de restaurant-club van de MGL was.

Madeleine is vandaag 81 jaar, en al 24 jaar weduwe. Nog steeds beheert ze persoonlijk de financiën van het hotel. Maar de opbrengst opnieuw investeren, dat heeft ze nooit gedaan. “Het kan toch niet dat ik geld zou oppotten terwijl andere mensen in nood zijn!”, zei ze vaak aan haar neef. Dat daar wel vaak misbruik van gemaakt werd en wordt hoeft geen betoog. “Veel mensen ontraden haar om te investeren, omdat ze anders niet meer zo vrijgevig zou zijn”, zegt hij me, erop vertrouwend dat de batterijen van haar hoorapparaat wel degelijk helemaal plat zijn.

Haar grote zorg is dat het terrein van haar man onverdeeld in de familie zou blijven. Daar heeft ze altijd streng over gewaakt. Het gaat om een behoorlijke lap grond. Volgens de gids uit 1955 telde de bevolking van Butembo in de jaren vijftig 293 blanken en 5.000 inlanders. Beeld je in hoe leeg de stad in 1942 dan wel niet moet zijn geweest. “Eigenlijk is Van Nevel de stichter van de stad”, zegt zijn aangetrouwde neef zonder aarzelen. “Toen was er grond in overvloed. Hij heeft zich dan ook letterlijk een stratenblok aangeschaft, ingesloten door vier straten in het vierkant.” Hij heeft zelfs een voetbalstadion aangelegd op zijn grond, omdat hij als arts de gezondheid van de mensen wilde promoten. Dat heeft hij dan later wel moeten afstaan aan de stedelijke overheid.

“En al die gebouwen die er nu dan opstaan?”, vraag ik. “Mama Madeleine is altijd heel intelligent opgesprongen met de grond. Mensen die een stuk wilden kopen kregen nul op het rekest. Het enige wat ze konden krijgen is een tijdelijk gebruik van de grond, voor 20 jaar, en aan het eind daarvan moeten ze weer afstand doen van de grond en het bijhorend gebouw.” “Kijk, dat gebouw, dat is nog goed voor 9 jaar. Dat ginds komt vrij in december 2011”. Het neefje is dus wel degelijk bijzonder goed op de hoogte.

Steunend op haar wandelstok brengt mama Madeleine me tot aan het graf van haar man. Nu pas begrijp ik hoe groot het perceel is waarvan ze eigenaar is, want het ligt op een hele afstand van het huis, rug aan rug met een kapel die ze na het overlijden van haar man zelf heeft bekostigd. “Ze heeft nu al een vergunning aangevraagd en gekregen om naast haar man te mogen worden begraven. Daarom wil ze de onverdeeldheid van het terrein bewaard zien. In haar testament heeft ze laten inschrijven dat het aan de erfgenamen verboden is om de grond of delen ervan te verkopen. Wie het niet meer ziet zitten om zich met het beheer ervan bezig te houden kan enkel afstand doen van de grond aan een ander familielid”.

“Haar beide dochters wonen al jaren in Zottegem. En zelf gaat ze er verschillende maanden per jaar heen. Straks in december zullen ze haar wel weer komen ophalen. Misschien blijft ze dan een maand, soms meer, een enkele keer zelfs zeven maanden. Maar ze zal altijd terugkeren naar Butembo, om zeker te zijn dat ze naast haar man haar laatste rustplaats zal vinden”.

In het perceel waarop het graf in een apart huisje met golfplaten dak ligt beschermd tegen de regen staat de naam Van Nevel te lezen in grote letters gevormd door levende planten. Maar de tuinman is al enige tijd niet meer langs geweest, zodat de planten uit de vorm van de letters dreigen te groeien. Morgen zou ze hem laten optrommelen.

Op de terugweg zien we jonge puppies spelen. “Dat is ze altijd verder blijven doen: honden kweken. Ze voorziet al jaren de hele stad van gratis honden”.

Ik neem nog een hele doos oude foto’s door, maar dé foto die ze me absoluut willen tonen blijkt spoorloos. In 1955 is Koning Boudewijn met de wagen van Goma naar Beni gereden, en dan heeft hij halt gehouden in  Butembo, in Hotel Oasis. En net die foto blijkt nu zoek te zijn.

Ik neem zelf nog een foto van de indrukwekkende dame, met op de achtergrond portretten uit vervlogen jaren. Ook van een foto genomen in het jaar dat het hotel werd voltooid. Ik groet de dame met veel respect. Als de neef me naar de straat begeleidt, zegt hij me: “je bezoek heeft haar veel plezier gedaan. Voor heel Butembo is zij dé madame van de blanken, Bibi Muzungu, maar het duurt nu toch al lang dat er niemand van de familie meer op bezoek is gekomen, op de dochters na dan. Ze vroeg zich al af of “les cousins” haar allemaal zijn vergeten. Dank zij jouw bezoek is ze er nu zeker van dat dit niet zo is. Karibu tena!”.