Inheemse volkeren kunnen ons leren onszelf opnieuw met de natuur te verbinden

Vandaag is de Internationale Dag van de Inheemse Volkeren. Wereldblogger en oprichtster van Fairtrade Cocaine Janneke Nijmeijer roept op om te leren van de manier waarop volkeren in de Amazone en de Andes in verbinding staan met de natuur. ‘Coca wordt er gezien als een echte verbinder.’ De harde wereld overschaduwt in het Westen de mooie kanten van de cocaplant, vindt Nijmeijer.

Vandaag is het “International Day of Indigenous Peoples”, de dag waarop er aandacht is voor inheemse bevolkingen. Het is daarom een perfect moment om de inheemse perspectieven over de cocaplant onder de loep te nemen.

Zeg cocaïne en mensen zullen spreken over geweld, criminaliteit en verslaving. Maar zeg je coca tegen mensen uit het Amazone- en Andesgebied dan zullen ze je niet alleen vertellen over de voedzame en medicinale waarde van de plant, maar ook de grote spirituele waarde die ze heeft.

Natuur als kunst of magie

In het Westen domineert een mechanisch, antropocentrisch wereldbeeld. Dat is een materiële, fysieke wereld waarin natuurlijke elementen gevoelloze objecten zijn, zonder intelligentie, zonder bewustzijn. Alleen aan mensen wordt intelligentie, bewustzijn en gevoel toegekend.

Er zijn verschillende manieren om je tot de natuur te verhouden. Zo beschouwt een magisch wereldbeeld natuur als kunst, mythe of magie, terwijl dat mechanische wereldbeeld de natuur als machine beschouwt.

Vanuit die laatste, antropocentrische gedachte is het makkelijk om natuurlijke elementen te benaderen als grondstoffen. Als objecten waarmee je als mensen alleen een eenzijdige relatie aangaat: die van het nemen. De natuur heeft binnen dat wereldbeeld immers geen gevoel of intelligentie.

Volgens Alan Watts, een Brits filosoof uit de 20ste eeuw, lijkt ons westerse, rationele en mechanische wereldbeeld op een feitelijke waarheid, maar is ze evengoed een mythologie. We geloven dat materie energetisch werkt, maar die energie zelf bezit geen intelligentie. Het is dode materie.

Onze rationele mythologie acht Watts als een reactie op de mythologie die de eeuwen voordien domineerde: het christendom. Als mens was je tot dan een zondaar, en God de alomtegenwoordige energie die je zoals Big Brother non-stop in de gaten houdt.

Na 6 eeuwen werd die benauwende energetische aanwezigheid als ondraaglijk ervaren. Een dood universum leek daarom het antwoord op het zeer oncomfortabele levende universum.

Maar met dat mechanische wereldbeeld onthouden we onszelf verwondering en magische ervaringen. Bovenal ontnemen we ons een diepgaande connectie met de natuurlijke elementen uit onze omgeving.

Rotsen, stenen, water hebben een ziel

Zo’n tweederde van de wereldbevolking verhoudt zich ook tot de niet-menselijke wereld. Het westerse mechanische wereldbeeld is er nog niet volledig doordrongen.

Het voortbestaan van mensen is afhankelijk van het welzijn van niet-mensen.

In die immateriële wereld worden relaties niet alleen met mensen, maar met alle natuurlijke elementen onderhouden. Er is niet alleen de sociale, maar ook de natuurlijke gemeenschap. Rotsen, stenen, water, rivieren, meren en bergen: ze hebben allen een ziel, bewustzijn en intelligentie. Het voortbestaan van mensen is afhankelijk van het welzijn van niet-mensen.

Europa kende ook verschillende vormen van animisme. Medicijnenvrouwen, magiërs, alchemisten en occultisten leefden naar de elementen van de natuur. De markteconomie, het privatiseren, kwantificeren en commodificeren van natuur, het christelijke geloof en de Verlichting verdreven hun bestaan uiteindelijk.

Het is niet geheel verwonderlijk dat de plekken waar natuurlijke elementen als levende wezens worden beschouwd, de meeste biodiverse regio’s zijn. Het leefgebied van inheemse mensen zorgt voor het behoud van 80 procent van de globale biodiversiteit. Dat komt door de wederkerige relatie die inheemse mensen actief onderhouden met hun natuurlijke omgeving, verklaart Nick Estes, lid van de Lower Brule Sioux Tribe en assistent-professor aan de universiteit van New Mexico.

Consumptie door schaarste

In Sierra Nevada de Santa Marta bijvoorbeeld, in het noorden van Colombia, staat de relatie tot de natuur centraal in het leven van de gemeenschappen. Dankzij de natuur leven zij in overvloed, vinden zij, en die dankbaarheid tonen zij door het puur houden en het in evenwicht houden van hun natuurlijke omgeving. Er is een constante interactie met alle elementen.

Dankbaarheid en wederkerigheid zijn in westerse consumptiemaatschappijen ongewenste waarden.

Die dankbaarheid en wederkerigheid zijn in westerse consumptiemaatschappijen ongewenste waarden, schrijft Robin Wall Kimmerer in Braiding Sweetgrass. Een gevoel van overvloed en tevredenheid, daarmee kan een economie niet functioneren. Maar een gevoel van schaarste drijft consumptie.

‘In het Andesgebied en de Amazone kennen we geen privébezit. Dat is het verschil tussen moderne westerse samenlevingen en onze gemeenschappen. Niets is eigendom. Vivir bien, goed leven, is een filosofisch en economisch uitgangspunt binnen de Ayni-filosofie onder Aymara- en Quechuagemeenschappen’, vertelt Patricia Chulver. Ze is oprichter van Fundación Acción Semilla, een Boliviaanse organisatie die zich onder andere inzet voor het bestaansrecht van de cocaplant.

‘Goed leven betekent voor ons “een goed leven voor alles en iedereen”. Vivir bien verwijst dus naar de wederkerigheid die centraal staat in ons handelen.’

Een meesterplant

Als bergen, water en rotsen bewustzijn hebben, hebben planten ook een bepaalde intelligentie. Voor de Amazone en het Andesgebied geldt dat in het bijzonder voor de cocaplant.

‘Volgens de cosmovisie, een kosmische filosofie uit Zuid-Amerika waarin het universum en moeder natuur centraal staan, heeft elk element een ziel’, aldus Chulver. ‘Coca heeft een nog meer bijzondere bezieling, omdat het een meesterplant is, net als de ayahuasca.’

‘Maar door kolonialisme, rationalisme en kapitalisme werden deze kosmische filosofieën en heilige banden met andere natuurlijke wezens gemarginaliseerd, onderdrukt en zijn ze een zeldzaamheid geworden.’

De cocaplant wordt een meesterplant genoemd, omdat de plant adviseert en richting geeft over essentiële levenszaken. ‘Zoals witte mensen kennis uit boeken en wetenschap halen, halen Amerindianen hun kennis uit meesterplanten’, legt Agustin Guzman uit. Hij is een Peruaanse activist die zich inzet voor medicinale planten.

‘Een meesterplant is als een gids die jou leidt naar de onzichtbare, immateriële wereld.’

Naast de cocaplant bestaan nog diverse planten en paddestoelen die als meesterplant worden beschouwd. Ayahuasca is krachtiger dan de meer subtielere coca. Vandaar dat ayahuasca ook onder begeleiding van een echte kenner moet worden gegeven.

‘Van oudsher halen wij onze kennis en wijsheid uit meesterplanten. Een meesterplant is als een gids die jou leidt naar de onzichtbare, immateriële wereld. Het is een wereld waar tijd en ruimte niet bestaan. Met behulp van dromen, visioenen en ideeën word je begeleid naar la sabedoria of naar el conocimiento, naar wijsheid en kennis’, aldus Agustin. ‘Dankzij deze dromen en visioenen hebben gemeenschappen complexe agricultuur kunnen ontwikkelen.’

Calixto Huiro, die in het zuiden van Colombia in het Amazonegebied leeft, bevestigt: ‘Met behulp van coca leren we ons sociaal te organiseren, en leren we hoe we de natuur kunnen beschermen. Zoals hoe we het water uit de rivieren schoon en puur kunnen houden, bijvoorbeeld.’

Patricia: ‘Als een orakel, of een wijze grootmoeder, adviseert de cocaplant je over essentiële levenszaken en hoe je met andere levende wezens moet omgaan.’

Lees ook

‘Wij kunnen de wereld aanleren om de natuur niet meer als handelswaar te zien’

De plant van de dialoog

Het centrale uitgangspunt van deze kennis is het in harmonie en in evenwicht leven met alle natuurlijke componenten en met je sociale omgeving. El conocimiento bevat de normen die nodig zijn om dit te bereiken.

Zodra coca binnen een sociale setting gepresenteerd wordt, is dat een uitnodiging om vredelievende en constructieve sociale interacties te ondergaan. Onder de meesterplanten wordt coca over verschillende regio’s in de Andes en de Amazone beschouwd als de plant van la palabra, de plant van de dialoog.

‘Men spreekt erover dat je onder invloed van coca zoetpraat hebt, palabre dulce, dat je altijd vredelievend bent in je gesprekken.’

‘Men spreekt erover dat je onder invloed van coca zoetpraat hebt, palabre dulce, dat je altijd vredelievend bent in je gesprekken’, vertelt Clara van Hammen, antropologe in Colombia. ‘Tijdens een ceremonie of een bijeenkomst is het belangrijk geen agressieve taal te gebruiken. Rustig praten en openstaan voor de ander is heel erg belangrijk.’

Coca helpt begrip op te brengen voor elkaars perspectief en daardoor verschillen te overbruggen. Daarom wordt coca gezien als een echte verbinder. Om naar elkaar te luisteren, elkaar aan het woord te laten en om tot elkaar te komen. Met deze dialoog is er wederom het streven om harmonie en symbiose te creëren. Als je coca kauwt, dan ‘verzoet’ het je gedachten, de dialoog, je kijk op het leven. Met coca laat je je hart spreken.

Schadelijke ideologie

Als een meesterplant biedt coca daarom toegang tot een immateriële wereld. Een wereld waar meetbaarheid en kwantificatie onbelangrijk zijn, maar kwalitatieve waarden zoals wederkerigheid en harmonie wel. Ons antropocentrische, mechanische wereldbeeld leidde wereldwijd tot veel destructie.

In een interview met Vadana Shiva benoemde Russell Brand het als volgt: ‘Culturen die een spirituele relatie met hun land onderhouden, zijn betere beschermers van de natuur, onze planeet, dan culturen die een draaiende economie als uitgangspunt hebben.’

Ook met betrekking tot de war on drugs verspreidt het Westen een schadelijke ideologie. De vernietiging van cocaplantages in Zuid-Amerikaanse landen doet kostbaar oerwoud verdwijnen, vergiftigt het landgrond en ontneemt het levensonderhoud en een waardig leven van al gemarginaliseerde gemeenschappen.

Decennialang roepen Zuid-Amerikaanse gemeenschappen op om coca te legaliseren. Dat wil zeggen: om de medicinale en nutritionele voordelen van de cocaplant te delen met de rest van de wereld. Hopelijk kunnen we in het Westen ons op eenzelfde manier leren verhouden tot onze natuurlijke omgeving, en ons openstellen voor de mogelijkheden van de cocaplant.

Deze blog werd geschreven voor Poppi, een Amsterdams online en fysiek platform voor een constructief debat over drugs.