Over het verschil tussen optimisme en hoop in Brazilië

Esperança! Hoop!

André Almeida Alves CC-BY-SA-4.0

De esperança-vlinder

Er gaat geen dag voorbij in Brazilië of het TV-nieuws gaat vooral over corruptie. Het woord ‘hoop/esperança’ duikt hier overal op: van scholen die Esperança in hun naam dragen, over boerderijen (sítios en fazendas) tot en met ‘rapadura esperança’ (= een ruwe verwerking van suikerriet). Het is niet toevallig dat dit woord hier zoveel voorkomt, want het behoort tot de kern van de Christelijke traditie. En beweert Brazilië nu net niet van heel ‘katholiek’ te zijn?

Dat katholieke wordt de laatste decennia wel zeer bedreigd door de evangelische christenen, die dikwijls bijzonder intolerant zijn. Je zou er je geloof en hoop in de mensheid bij kunnen verliezen: zo overtuigd van het eigen gelijk dat die zijn!

Van Geweld naar Hoop

In 1949 schreef de marxistische filosoof Ernst Bloch “Das Prinzip Hoffnung’/’Het princiep hoop”, als een antwoord op “Het princiep geweld” van Heraclitus uit de Griekse oudheid. In de loop van de eeuwen werd “Hoop” sterk benadrukt: bij wijze van spreken ‘van Augustinus tot de Franse Revolutie’. En dus veel in Brazilië.

‘We moeten de mensen de hoop afnemen. Dan komen ze pas in beweging. Anders wachten ze gewoon af, want God zal alles wel in orde brengen.’

Tijdens het congres Agroecologia in Brasília had ik over deze alomtegenwoordigheid een kort gesprek met iemand die eerder vanuit het boeddhisme geïnspireerd wordt. Hij zei nogal confronterend: ‘We moeten de mensen de hoop afnemen. Dan komen ze pas in beweging. Anders wachten ze gewoon af, want Deus/God zal alles wel in orde brengen.’ Ik hoorde het in Keulen donderen en was eerst geshockeerd, om dan te begrijpen wat hij bedoelt.

‘Esperança’ heeft in het Portugees dezelfde wortel als ‘esperar’: wachten, verwachten, afwachten, hopen. Voor het Nederlands gaat dat niet op, maar ja, in Brazilië geeft de verwantschap aan tot doordenken.

Ik hoor inderdaad veel anekdotes van deze afwachtende, gelaten houding. God of de overheid zal er wel voor zorgen. Neem nu bijvoorbeeld boeren die vanuit een project Cerradovruchten ontvangen om te planten. Ze verkopen de opbrengst en wachten dan af tot de overheid terug met zaden over de brug komt. Nochtans zou je verwachten dat zo’n injectie de aanzet is om zélf aan het vermeerderen te gaan. En zo zijn er nog tal van voorbeelden.

Genade?

Eigenlijk gaat het om de eeuwenoude discussie over de verhouding tussen wat je gegeven wordt, wat je overkomt (dat oude, maar toch mooie woord ‘genade’) en wat je zelf te doen staat. Je daden. Alsof er een tegenstelling is tussen het leven dat je gegeven is en het leven dat je tot stand dient te brengen.

De kikker moet niet blijven zitten totdat hij langzaam gekookt wordt. Hij kan uit de pan springen.

José Comblin, één van de aartsvaders van de bevrijdingstheologie, had het over ‘esperar contra toda esperança’/’hopen tegen alle hoop in’. De kikker moet niet blijven zitten totdat hij langzaam gekookt wordt. Hij kan uit de pan springen.

Hoop leeft ook bij ons. Zie bv. dit ‘Concert van de hoop’ op 26 december 2017; voor oorlogsvluchtelingen uit Syrië en Irak.Ondanks deze kritische bedenking is de drijvende kracht van Hoop me bijzonder dierbaar.

We eindigen in Brazilië dan ook dikwijls een toespraak met de tekst van Vaclav Havel waarin hij het verschil uitlegt tussen (gemakkelijk) optimisme en hoop. Hoop, die je in beweging kan zetten. Niet onbelangrijk om dit onderscheid te thematiseren in een land, waar het volk tot de meest ‘optimistische’ volkeren ter wereld behoort.

Laat me daarom toch maar afsluiten met deze sterke tekst, die doorgaans iemand van het gezelschap voorleest:

Hoop

Diep in onszelf dragen wij hoop;
als dat niet het geval is, is er geen hoop.
Hoop is een kwaliteit van de ziel
en hangt niet af van wat in de wereld gebeurt.
Hoop is niet voorspellen of vooruitzien.
Het is een gerichtheid van de geest,
een gerichtheid van het hart,
voorbij de horizon verankerd.
Hoop in deze diepe en krachtige betekenis
is niet hetzelfde als vreugde omdat alles goed gaat
of je bereidheid je in te zetten voor wat succes heeft.
Hoop is ergens voor werken omdat het goed is,
niet alleen omdat het kans van slagen heeft.
Hoop is niet hetzelfde als optimisme,
evenmin de overtuiging dat iets goed zal aflopen,
wel de zekerheid dat iets zinvol is
ongeacht het resultaat.


Vaclav Havel (1936-2011)
Schrijver, en ex-president van Tsjechië

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Medewerker van Wervel en auteur van verschillende boeken

    Luc Vankrunkelsven (Diest, 21 mei 1956 – Brazilië, 15 september 2023) was medewerker van Wervel, ambassadeur van Grootouders voor het klimaat en bracht jaarlijks verslag uit van zijn tou

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.