Een hart onder de dierenriem

Cambodjanen omarmen graag tradities uit andere culturen, zeker als er gefeest kan worden, schrijft journalist en blogger Kris Janssens in de eerste aflevering van een nieuwe reeks verhalen over Cambodja. Nadat ze op 1 januari met de internationale gemeenschap hebben meegevierd, en een maand later de Chinese traditie hebben gevolgd, maken ze zich nu op voor hun eigen Nieuwjaar — want dat bestaat ook.

Ik ben een niet onverdienstelijk, maar weinig succesvol schrijver. Ik zal het zelf maar zeggen. Sterker nog: ik vind het belangrijk om dat zelf te zeggen. Dat je weet wie je bent en waar je staat. Ik ben nooit een tafelspringer of een roeper geweest, want ik heb altijd het idee dat je met veel lawaai alleen maar probeert te verdoezelen dat je eigenlijk niks te zeggen hebt.

Nochtans ben ik een draak, volgens de Chinese astrologie, en dat zou betekenen dat ik dominant en autoritair ben. Al vind ik dus van mezelf dat ik eigenlijk af en toe wat aanmoedigingen kan gebruiken voor ik een stap durf te zetten.

Het Chinees Nieuwjaar wordt ook hier in Cambodja gevierd. Dan trekken er kleurrijke parades door de straten met veel toeters, trommels en van die schelle bellen.

Vorige maand is het jaar van de tijger begonnen, het derde uit de reeks. Het verhaal gaat dat er een snelheidswedstrijd gehouden werd met twaalf deelnemers en het resultaat ervan heeft de volgorde van de dieren op die Aziatische kalender bepaald.

De rat eindigde als eerste, omdat die op de kop van de os zat, maar op het laatste moment vòòr de poten van zijn vriend over de eindmeet sprong. Os dus nummer twee, de tijger nummer drie, dan heb je nog het konijn en als vijfde de draak, mijn sterrenteken. Het enige mythologische (dus niet echt bestaande) beest uit de rij, zodat je zelf een beetje mag fantaseren hoe groot de vleugels of de poten zijn. Of de vlammen die z’n bek komen. In mijn geval dus bescheiden vonkjes, die wel licht en warmte geven. Voor wie het wil zien en voelen.

De Cambodjanen hechten niet zozeer geloof aan deze verhalen, maar ze omarmen graag tradities uit andere culturen, zeker als er gefeest kan worden. Op 1 januari gingen er ook al vuurwerkpijlen de lucht in, toen ter gelegenheid van wat ze het internationale Nieuwjaar noemen. Want ook dat is een feestdag hier, al zijn ze niet zo sterk in aftellen. Ze lijken nooit te weten wat er moet gebeuren als je bij ‘nul’ bent gekomen.

In de Aziatische cultuur wordt er gerekend in volle manen en dat komt niet overeen met een vaste datum op de kalender.

Bij ons is klokslag middernacht een legitiem excuus om te beginnen kussen, bij voorkeur met iemand die je stiekem al langer eens tegen je gilet had willen trekken. Tijdens mijn eerste countdown feestje in Phnom Penh stond ik dan ook mijn moment af te wachten, maar de dj had al meteen een volgend dansnummer gestart en het feest ging gewoon door waar het tien seconden voordien gestopt was. Niks te kussen.

Dat december stipt om middernacht overgaat in januari, is dan ook een concept uit ons zonnejaar met 365 dagen. Maar in de Aziatische cultuur wordt er gerekend in volle manen en dat komt niet overeen met een vaste datum op de kalender.

Om dezelfde reden hechten Cambodjanen minder belang aan hun precieze geboortedatum, al is de gewoonte om kaarsen op een taart uit te blazen intussen wel naar hier overgewaaid.

Gebrekkige administratie, die bovendien geld kost op een moment waarop de ouders andere zorgen aan hun hoofd hebben, maakt dat Cambodjanen het niet zo nauw nemen met de geboorteaangifte. Soms kiezen ze een verjaardag op een datum die leuk lijkt. En soms zijn ze op papier ouder dan in werkelijkheid, omdat ze dan als kind eerder naar school konden. En daar kregen ze gratis maaltijden.

Maar met de maan valt niet te sollen. Al eeuwen geleden hebben ze geleerd om die te lezen als een klok. Zo wisten ze perfect wanneer ze bijvoorbeeld met wierook naar buiten moesten komen, volgens oeroude gebruiken die zelfs niks met Boeddha te maken hebben, maar met geesten en rituelen uit fabelachtige tijden.

Zonder Wikipedia zou ik heel vaak op de verkeerde momenten met mijn offers op straat hebben gestaan. En op die manier een banvloek over mij hebben afgeroepen. Want de maan is voor mij een eigenzinnig hemellichaam, waar ik na meer dan vijf jaar in Cambodja het fijne nog altijd niet van begrepen heb.

Waarom kan het exacte tijdstip van de volle maan ook overdag vallen? En verander je dan de nacht vóór of ná dat tijdstip in een weerwolf? En dat gebeurt om middernacht, dus op de grens tussen twee dagen. Vanuit welke tijdzone bekeken?

Nadat de Cambodjanen op 1 januari met de internationale gemeenschap hebben meegevierd, en een maand later de Chinese traditie hebben gevolgd, maken ze zich nu op voor hun eigen Nieuwjaar — want dat bestaat ook.

Half april is het in elk dorp over het hele land drie dagen lang feest. Het scenario gaat als volgt: je wordt natgemaakt met een waterpistool en iemand gooit talkpoeder in je gezicht. De traditie bestaat ook in Myanmar, Laos en Thailand, waar het Songkran heet.

In hoofdstad Bangkok worden brandweerslangen gebruikt om het publiek kletsnat te spuiten. Maar in Cambodja gaat het er wat bescheidener aan toe. Zo zijn ze wel, altijd zachtaardig.

Cambodjaans Nieuwjaar valt samen met mijn verjaardag, op 16 april. Dat heeft te maken met mijn àndere sterrenbeeld ‘ram’, het eerste teken van de cyclus dat symbool staat voor een nieuw begin. Daarom vind je ‘ram’ ook altijd bovenaan in de horoscooprubriek van een tijdschrift.

Rammen zijn trouwens ook energieke beesten, ‘moedig, vastberaden en gedurfd’, zo staat in de sterren. En in combinatie met de draak ‘gaat hij altijd met een bloedvaart op zijn doel af’. Voor wat het waard is.

Bovendien ben ik geboren in 1976, een drakenjaar dus, midden in het Rode Khmer-tijdperk. Een erg donkere, maar heel bepalende periode uit de recente Cambodjaanse geschiedenis.

Misschien zoek ik het allemaal wat te ver, maar ik zie hier voortekenen van het lot in, die mij zeggen dat ik in dit land moest zijn. Al is het maar om te vertellen wat ik hier zie en meemaak.

Nog één dingetje: ik besef heel goed dat ik nu mijn verjaardag en leeftijd heb vermeld. Alsjeblieft, bloemen noch kransen, maar een koffietje smaakt altijd.

Deze blog verscheen eerder op kris-janssens.com