Congres Fetraf en zijn ‘soevereiniteit’

Hoe “soevereiniteit” voor Bolsonaro een andere inhoud heeft dan voor sociale bewegingen

Oscar Pereira da Silva (CC0)

De landing van Pedro Álvares Cabral in Porto Seguro, Brazilië

Dit jaar is het 150 jaar geleden dat Mahatma Gandhi geboren werd. Daarom hier als entree een uitspraak over kolonialisme, dat hij al in 1928 de wereld instuurde: ‘God verhoede dat Indië ooit op westerse wijze gaat industrialiseren. Het economisch imperialisme van één klein eilandkoninkrijk houdt de wereld vandaag in ketens gevangen. Als een heel land van 300 miljoen inwoners tot eenzelfde soort economische uitbuiting zou overgaan, zou het als sprinkhanen de wereld kaalvreten.’

Gandhi besefte dat koloniaal of gemondialiseerd kapitalisme een van de grondoorzaken was van een in zijn tijd beginnende ecologische crisis. Dat is visionair en blijkt met de dag correcter. Ondertussen leven in India ongeveer 1,3 miljard mensen. Ook daar wil de middenklasse het paradijs van McDonald’s binnentreden.

Soevereiniteit en kolonisering

Er zijn nogal wat woorden die een andere inhoud krijgen, afhankelijk van wie ze in de mond neemt. Soevereiniteit is er zo één van. Kolonisering passeert ook de revue. In Europa ligt het gevoelig: vooral rechtse partijen zijn als de dood om beslissingsmacht te delen of af te geven aan het niveau van de Europese Unie. Soevereiniteit is dan het ordewoord, meestal verstrengeld met een opgeklopt discours over identiteit.

Brazilië als kolonie voor toevoer van mineralen, afzet van gif en machines, gekoppeld aan export van goedkope soja en co.

In Brazilië is soevereiniteit een geliefde term van de extreem-rechtse president Jair Messias Bolsonaro. Als Brazilië met zijn brandende Amazone en Cerrado internationale verontwaardiging over zich heen krijgt, antwoordt hij dat Brazilië soeverein is en geen buitenlandse inmenging duldt. Geen koloniale mentaliteit! En dat terwijl net hij zijn land nog méér zit uit te verkopen aan de Verenigde Staten, Europa, China en andere buitenlandse mogendheden. Brazilië als kolonie voor toevoer van mineralen, afzet van gif en machines, gekoppeld aan export van goedkope soja en co.

Terwijl ik dit schrijf, kondigt antropoloog Rik Pinxten zijn nieuwe boek aan: Kuifje wordt volwassen. De kolonisering van de geest. En ‘s avonds wordt hier een vierdaags, multicultureel, internationaal congres in de universiteit Unochapecó geopend. Het is een aandoenlijke avond, met een sterke “mística”.

Ook hier wordt nadien in toespraken over de kolonisering van de geest gesproken. Mensenrechten bijvoorbeeld zijn historisch gezien een erg burgerlijk-Europees concept. Ook het onderwijs, de geest, blijft een Europese kolonisering. Bovendien is de Braziliaanse middenklasse nu zeer gecontamineerd door Amerikaans narcisme en individualisme. Zelfs in boerengemeenschappen waar mutirão (samenwerken, bv. bij de oogst) zo belangrijk was, is individualisme en de jacht op kortemijnwinst binnengeslopen. Zuid-Amerika heeft een andere invulling nodig. Wat is onze bevrijdingsgeschiedenis, met vallen en opstaan? Hoe zit het met gemeenschapsrechten? Volkerenrechten? Rechten van de natuur?

Opnieuw beginnen

Fetraf Santa Catarina houdt zijn derde congres. De Federatie van werkers in de gezinslandbouw, Fetraf (Federação dos trabalhadores rurais na agricultura familiar) is een vernieuwend syndicaat van familiale boeren. Ordewoorden zijn: ‘Versterken-organiseren-weerstand bieden. Waardigheid op het platteland. Productie van voedsel voor het leven’.

800 boeren en boerinnen stromen samen in een “kolonie” van Italiaanse migranten te Chapecó. Inderdaad, Brazilië kent talloze kolonies van Duitsers, Italianen, Nederlanders, Oostenrijkers, Polen, Oekraïners, Japanners en ga zo maar door. Incra, het federaal orgaan voor landhervorming heet ook nog altijd: Instituto Nacional de Colonização e Reforma Agrária. De buitenlanders die nu Brazilianen heten, zijn colonos.

Fetraf zit met gelijkaardige problemen als wij in Europa kennen. De veroudering van de landbouwbevolking. De gemiddelde leeftijd in Santa Catarina is nu 59 jaar en dat zal nog serieus stijgen. Waar zijn de jongeren en wie zal in de toekomst voeding produceren? Momenteel zorgen de 4 miljoen boerengezinnen in Brazilië voor 70 % van wat op het bord van de Brazilianen komt.

De term Voedselsoevereiniteit van Via Campersina is hen dierbaar. De grootschalige agrobusiness, waarvan het leeuwendeel voor veevoer dient, is vooral exportgericht. Of het is al omgezet in vlees en wordt bv. als plofkip op de wereldmarkt gesleten.

Moet de Agricultura Familiar niet dringend voor de agro-ecologische weg kiezen, met agroforestry als speerpunt?

De problemen en uitdagingen worden in kleine en grote groepen besproken. Hoe op een nieuwe wijze met jongeren werken en samen vensters op de toekomst openen? Wat met het vele gif dat de Brazilianen door het heersende landbouwmodel over zich heen krijgen?

Blijkt dat er sinds 2004 amper belastingen op pesticiden betaald worden! Het is nu een heftig debat in deelstaat Santa Catarina. Florianópolis, de hoofdstad van Santa Catarina op een prachtig eiland in de oceaan, heeft zich recent zelfs uitgeroepen als hoofdstad zonder pesticiden. Een statement dat kan tellen!

Moet de Agricultura Familiar niet dringend voor de agro-ecologische weg kiezen, met agroforestry als speerpunt? Iemand stelt: ‘We moeten helemaal opnieuw beginnen.’

Het voorlopige akkoord Mercosur-Europese Unie: hoe moeten we ons hiertoe verhouden? De gezinslandbouw is toch niet op de eerste plaats een exportlandbouw, een landbouw die de klimaatproblemen versterkt!?

Er zijn in het eigen midden al heel wat inspirerende voorbeelden, zoals bijvoorbeeld een jonge boer, die zijn 10 hectares in een agroforestry-systeem heeft omgezet.

Tijdens de debatten begint het plots heftig te regenen, alsof de natuur de keuzes voor een meer duurzame landbouw wil ondersteunen. De streek wordt namelijk al maanden door droogte geteisterd. In de wijken van Chapecó wordt het water zelfs regelmatig afgekoppeld. De klimaatcrisis wordt zo voor velen heel concreet en lijfelijk. Hoe kan een Braziliaan leven zonder zijn dagelijkse douche(s)? De vernietiging van Cerrado en Amazone wordt goed gevoeld, duizenden kilometers meer naar het Zuiden.

Poëzie om de hoop te voeden

Zowel zo’n congres als de multiculturele dagen aan de universiteit zijn een waar feest. Brazilianen houden niet alleen van lange toespraken, maar ook van poëzie, dans, abraços, kortom “mistica”. Bijzonder is ook hoe altijd opnieuw op zo’n hoogdagen verwezen wordt naar een inspirerende bisschop.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
Dom José Gomes was tijdens de militaire dictatuur bisschop in Chapecó. Door de onderdrukking was de kerk toen de enige plek waar het volk zich kon organiseren. Dom José was dan ook één van de stichters van CPT (Comissão Pastoral da Terra) en van CIMI (ondersteuning inheemse volkeren). Tal van sociale bewegingen die nu nog voor een betere wereld opkomen, hebben hun wortels in de christelijke basisgemeenschappen van de jaren ‘70-’80. Het is aandoenlijk om zien met hoeveel achting altijd opnieuw naar deze Dom José verwezen wordt als de grote roerganger van bevrijding. ‘Opdat allen leven zouden hebben en wel in overvloed’.

Omwille van de poëtische ziel van de meeste Brazilianen, als uitsmijter graag een gedicht van Carlos Drummond de Andrade uit 1984. Het staat in een verzameld werk van MAM (Movimento pela Soberania Popular na Mineração/Beweging voor de soevereiniteit van het volk in de mijnbouw; 2018). Ik kreeg het boekje vol poëzie in Ilheus, waar de wilde mijnbouw grote wonden slaat. Daar de exportlandbouw een vorm van vernietigende mijnbouw geworden is, past het om met dit gedicht te eindigen:

De grootste trein ter wereld
neemt mijn aarde mee
naar Duitsland
neemt mijn aarde mee
naar Canada
neemt mijn aarde mee
naar Japan.

De grootste trein ter wereld,
voortgeduwd door vijf diesellocomotieven,
de wagons aan elkaar geplakt, ‘loslopend’
nemen mijn tijd, mijn kindertijd, mijn leven mee,
verhakkeld in 163 wagons vol erts en vernietiging.

De grootste trein ter wereld
transporteert de kleinste zaak van de wereld,
mijn hart van Itabira.

Daar gaat de grootste trein ter wereld,
als een serpent dat weg kronkelt
en op een dag, weet ik, keert hij niet terug

want er is dan geen grond en geen hart meer.”

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Medewerker van Wervel en auteur van verschillende boeken

    Luc Vankrunkelsven (Diest, 21 mei 1956 – Brazilië, 15 september 2023) was medewerker van Wervel, ambassadeur van Grootouders voor het klimaat en bracht jaarlijks verslag uit van zijn tou

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.