Latijns-Amerikanen op de vlucht in tijden van vrede

De grens met Ecuador is voor de Colombianen en Venezolanen het begin van een lange weg zuidwaarts, op zoek naar veiligheid. Maar wat als deze mensen – onder het mom van vredesakkoorden en om politiek niemand voor het hoofd te stoten – geen bescherming krijgen? MO* was in Ecuador om polshoogte te nemen in de noordelijke grensstreek.

Zuidwaarts vluchten

Ecuador was tijdens het Colombiaanse gewapend conflict voor de VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR een voorbeeldland als het aankwam op de opvang van Colombiaanse vluchtelingen. Vandaag wordt het klein Andesland ten zuiden van Colombia met twee migratiesituaties geconfronteerd. Ecuador is voor Colombianen, die nog steeds geweld ontvluchten, en Venezolanen op zoek naar veiligheid en rust, de poort naar een betere toekomst.

Maandelijks vragen nog bijna vierhonderd Colombianen asiel aan in Ecuador.

Ecuador herbergt de grootste vluchtelingenpopulatie van Latijns-Amerika. Het kleine Zuid-Amerikaanse land erkende volgens cijfers van de VN-Vluchtelingenorganisatie in totaal 60.524 vluchtelingen. Maar liefst 87,5 procent hiervan zijn vluchtelingen van het Colombiaanse conflict dat meer dan vijftig jaar aanhield.

Negentig procent van de Colombianen die de grens zijn overgestoken, wil volgens de VN-Vluchtelingenorganisatie in Ecuador blijven. Volgens cijfers van februari dit jaar vragen maandelijks nog bijna vierhonderd Colombianen asiel aan in Ecuador.

Parallel met de neerwaartse economische, politieke en sociale spiraal is de Venezolaanse diaspora een feit. Alleen al tijdens de eerste helft van dit jaar vroegen 50.000 Venezolanen asiel aan in het buitenland. De VS op kop met 18.300 asielaanvragen. Voor Venezolanen die op het Latijns-Amerikaanse continent een onderkomen zoeken, gaat het afgezien van Mexico en een aantal Caraïbische landen dicht bij de Venezolaanse kust veelal zuidwaarts, vooral naar Brazilië, Peru, Chili, Colombia en Ecuador.

De cijfers weerspiegelen volgens de VN maar een klein deel van alle Venezolanen die internationale bescherming nodig zouden kunnen nodig hebben: ‘Velen registreren zich niet als asielaanvragers, ondanks het feit dat ze geweld en onveiligheid ontvluchtten, en dat ze vertrokken omdat ze niet meer in staat waren om in hun dagelijks levensonderhoud te voorzien.’

In Ecuador ontvingen mensenrechtenorganisaties eind juli het nieuws dat Venezolaanse burgers aan de noordgrens met Colombia geen toegang tot het land kregen. De activistengroep voor migrantenrechten Colectivo Atopia constateerde dat de aankomst van Venezolanen aan de grens sterk gestegen was, naar driehonderd tot vierhonderd per dag. Volgens de Ecuadoraanse krant El Universo kwamen eind juli tweeduizend Venezolanen per dag de grens over.

MO* constateerde dat het Zuid-Amerikaanse land meer en meer zijn deuren sluit. Voor Colombianen onder het mom van vrede. Venezolanen krijgen te horen dat er in hun land geen politieke vervolging plaatsvindt.

Terwijl de Europese blik gericht blijft op de migratiecrisis op eigen bodem, en het begrip van vluchten in Latijns-Amerika grotendeels begrepen wordt als Centraal-Amerikaanse families die noordwaarts vluchten, gaat het in Zuid-Amerika de andere richting op.

Venezolaanse jongeren op triest avontuur

Het is in Venezuela steeds moeilijker om aan een paspoort te geraken. Venezolanen vertrekken dus, en gezien de hoge kosten voor een vliegtuigticket, steeds vaker op de lange reis zuidwaarts – over landsgrenzen heen, door jungle en gebergte – per bus.

Colombia en Ecuador zijn verbonden met de Rumichaca-brug, waarover de Panamericana-route zich een weg baant en heel het Amerikaanse continent verbindt; handelaars, smokkelaars, toeristen, en vanouds Colombiaanse vluchtelingen bewandelen dit stuk van deze mythische snelweg. Vandaag valt aan de grensoversteek tussen het Colombiaanse Ipiales en het Ecuadoraanse Tulcán het Venezolaanse accent op.

We ontmoeten er de jonge lerares Isbely, die samen met een groep vrienden vanuit het Venezolaanse Barquicimeto de grens naar Colombia overstak, en zo het grote Zuid-Amerikaanse land doorreisde.

‘Bij ons allemaal leeft de hoop om naar huis terug te keren.’

Isbely draagt trots een jasje met de Venezolaanse vlag op. ‘Mensen voelen medelijden wanneer ze de Venezolaanse vlag zien. Het is geen geheim meer wat er zich in Venezuela afspeelt. Maar ik ben trots Venezolaanse te zijn. Bij ons allemaal leeft de hoop om naar huis terug te keren.’

Isbely vertelt dat het vooral de jongeren zijn die Venezuela verlaten. Ze vertrok zelf ook met haar vrienden, haar familie woont nog in Venezuela.

Isbely vertelt over hun doortocht door Colombia: ‘De reis is lang en onderweg kom je landgenoten tegen, allemaal met hun verhaal, vaak heel verdrietig. Op de bussen is er Wi-Fi. De mensen praten er met hun familie die ze moesten achterlaten.’

Een selfie en zonder geld

De jongeren zien er moe uit, maar hoopvol over wat de toekomst kan brengen. Ze zijn, ondanks de gedwongen vlucht, op een soort avontuur. Een triest avontuur, dat wel. De oudere Venezolanen aan de grens, herkenbaar aan hun accent en magere voorkomen, hebben een minder hoopvolle blik. Ze steken in stilte de grens over.

Een vader neemt met zijn jongvolwassen dochter een selfie op de Rumichaca-brug. De man is Ecuadoraan, maar vertrok tientallen jaren geleden naar Venezuela, net als vele landgenoten aangetrokken door de (olie)voorspoed. Vandaag ziet hij zich genoodzaakt met zijn nieuwe familie naar zijn geboorteland terug te keren.

Een man die Colombiaanse peso’s omwisselt in Ecuadoraanse dollars vertelt hoe er zich bij het ochtendgloren lange rijen voor Migratie vormen. Het zijn sinds een drietal maanden voornamelijk Venezolanen die met nachtbussen uit Colombia aankomen. Het begin van die uittocht valt samen met het moment waarop president Maduro de Grondwetgevende Vergadering bijeenriep, en zo meteen ook handig het parlement ontbond. Lokale Colombiaanse nieuwsmedia berichtten eind juli, voor de verkiezing van de leden van de Grondwetgevende Vergadering, dat Venezolanen massaal de Simon Bolívar-brug overstaken van San Antonio in Venezuela naar Cúcuta in Colombia.

Venezolanen die aankomen in Ecuador houden geen halt bij de man met een waaier aan dollarbriefjes.

Venezolanen komen aan in Ecuador. Of ze nu blijven of verder zuidwaarts trekken, ze houden geen halt bij de man met een waaier aan dollarbriefjes: ‘Ze hebben geen geld. Ze komen aan, gaan langs Migratie en stappen meteen de minibusjes op richting het busstation.’

In het centrum van de noordelijke grensstad Tulcán, de eerste stad op de Ecuadoraanse route, ontmoeten we een man die snoep verkoopt. Op zijn bord staat te lezen: ‘Alsjeblieft een bijdrage, ik ben gedeporteerd uit Venezuela, met familie.’

Hij vertelt dat de politie hem tolereert om geld te verzamelen voor enkele dagen, zolang hij ‘voor geen problemen zorgt’. Hij wil niet in Tulcán blijven, er zijn hier veel Venezolanen. De echtgenoot en vader, wiens familie nog in het Colombiaanse Cúcuta is, wil genoeg geld verzamelen om zijn reis verder te zetten naar Chili.

Ook Isbely en haar vrienden moeten verder. Ze hebben nog een hele weg af te leggen tot in Zuid-Peru. In het busstation in Tulcán, vanwaar bussen naar grote steden als Quito, Guayaquil en Cuenca vertrekken, zitten tientallen Venezolanen met pak en zak.

Colombia-Ecuador-Peru-Chili

Isbely en haar vrienden hebben Venezolaanse kennissen in heel Latijns-Amerika. Ze kozen Arequipa, in Zuid-Peru, als bestemming ‘omdat we daar vrienden hebben die ons onderdak zullen geven’. Zo heeft iedereen wel zijn redenen, en contacten, om een land te kiezen.

In Peru kunnen Venezolanen vandaag een tijdelijke verblijfsvergunning krijgen waarmee ze onder andere het recht hebben om te werken. Venezolanen die het geld -of de moed- hebben om tot het meest zuidelijke deel van Latijns-Amerika te reizen, praten over Chili. ‘Daar is het goed’, zegt de man op een straathoek in Noord-Ecuador. De goede economische situatie van het land is een aantrekkelijk alternatief voor het door crisissen geplaagde Venezuela.

Ecuador is dichter bij huis.

Een jonge Venezolaanse uit Mérida vat samen waarom zij vier maanden geleden met haar vriend naar Ecuador emigreerde: ‘Ik koos Ecuador als bestemming, omdat wij hier in dollars kunnen verdienen. Zo kunnen we gemakkelijker sparen en geld naar familie sturen. Het is niet heel ver reizen en dus goedkoper om aan te komen. Dichterbij thuis.’

Politieke of geen politieke vluchtelingen?

De internationale gemeenschap nam, terwijl de Venezolaanse crisis al maanden om oplossingen schreeuwt, nog niet echt een duidelijk standpunt in. Op Trump’s imperialistische dreigingen voor militaire actie en de passieve waarschuwingen van de Europese Unie voor sancties na, spelen op de internationale scène vooral olie, politieke allianties en diplomatisch falen een rol.

Een interessant initiatief kwm uit de hoek van twaalf Amerikaanse en Caraïbische landen, die het voortouw namen om een standpunt in te nemen over de Venezolaanse situatie op hun continent. De Groep van Lima is samengesteld uit Chili, Guatemala, México, Panamá, Argentina, Brazilië, Canada, Colombia, Costa Rica, Paraguay, Peru en Honduras en klagen stuk voor stuk de ondemocratische stappen van de Venezolaanse president Maduro aan.

Landen zoals Bolivia, Uruguay en Ecuador, bevriende ALBA-landen, de Bolivariaanse Alliantie die voormalig Venezolaanse president Chávez oprichtte, maken geen deel uit van de Groep van Lima.

Lenin Moreno, de huidige president van Ecuador volgde meteen na zijn aantreden in mei dit jaar een eigen koers. Afgezien van toenadering tot rechts sprak de opvolger van Rafael Correa zich in augustus ook kritisch uit over Venezuela. Moreno pleitte: ‘Voor iedere ideologische of politieke houding is het leven heilig. We moeten de dood van mensen betreuren en kordaat afwijzen.’ Moreno drukte ook zijn bezorgdheid uit over de politieke gevangenen in Venezuela.

Moreno vertegenwoordigt echter niet de lijn binnen de partij Alianza Pais die wel trouw is aan ex-president Correa. Gabriela Rivadeneira, uitvoerend secretaris van Alianza Pais, zegt in een reactie op Moreno’s uitspraak niet van politieke gevangenen te kunnen praten in Venezuela. De Ecuadoraanse minister van Buitenlandse Zaken, Maria Fernanda Espinosa, was begin augustus in Caracas voor een bijzondere vergadering van de ALBA. Espinosa riep op de internationaal bekritiseerde Grondwetgevende Vergadering van Maduro te respecteren en wees de beslissing af van de regionale douane-unie Mercosur om Venezuela te schorsen.

Politiek links in Latijns-Amerika weet niet helemaal goed hoe te reageren op de anti-democratische koers van de Bolivariaanse Revolutie.

In heel Latijns-Amerika weet politiek links niet helemaal goed hoe te reageren op de anti-democratische koers en mensenrechtenschendingen van de Bolivariaanse Revolutie.

De uitspraak van de nieuwe Ecuadoraanse president over Venezuela betekent ook niet meteen een beleidsverandering in het voordeel van Venezolanen die bescherming zoeken.

Volgens migratiecijfers van het Ministerie van Binnenlandse Zaken van oktober dit jaar hebben meer dan 1.500 Venezolanen asiel aangevraagd in Ecuador. Volgens schattingen leven er meer dan 62.000 Venezolanen in het land, waarvan 27.000 een visum kregen. Over hoeveel Venezolanen van de 1500 die asiel aanvroegen ook werkelijk een vluchtelingenstatuut ontvingen, kreeg MO* geen informatie.

Volgens stemmen die in de humanitaire sector werken, luidt het officiële discours bij het Ecuadoraanse Ministerie van Buitenlandse Zaken dat er geen politieke vervolging is in Venezuela. Een advocaat die meer dan tien jaar in verschillende migratie-instanties werkte in Ecuador, en gezien de gevoeligheid van de kwestie anoniem moet blijven, vertelt: ‘Venezolanen worden zelfs al aan de deur van het Ministerie van Buitenlandse Zaken door de bewaker weggestuurd “omdat ze toch geen asiel zullen krijgen”. Ecuador gaat zo totaal voorbij aan de Conventie van Genève en hun internationale verantwoordelijkheid om vluchtelingen te beschermen.’

De jonge Venezolaanse uit Mérida, die een professioneel visum aanvroeg en kreeg, vertelt verdrietig hoe ze op het Ministerie van Buitenlandse zaken in de noordelijke stad Ibarra was en een vrouw hulp werd ontzegd: ‘Wij geven geen asiel aan Venezolanen, mevrouw. Alleen aan Colombianen. Deze instructie komt van hogerop, ik kan niets doen.’

‘Wij geven geen asiel aan Venezolanen, mevrouw. Alleen aan Colombianen. Deze instructie komt van hogerop, ik kan niets doen.’

De rapporten van Venezolaanse en internationale ngo’s over staatsrepressie en –vervolging stapelen zich ondertussen op. De Venezolaanse ngo Foro Penal publiceert maandelijks het Rapport over de Repressie van de Venezolaanse Staat. In het rapport van afgelopen september staat te lezen: ‘Repressie als controlemiddel van het Venezolaanse regime is een feit, en dit is vooral duidelijk vanaf 2014, met een belangrijke toename sinds april 2017.’ Het Foro meldt 136 doden en 439 politieke gevangenen die direct of indirect verbonden zijn met de protestgolf die sinds april tegen president Maduro plaatsvindt.

De internationale ngo Human Rights Watch (HRW) bracht in augustus een audiovisueel rapport uit waarin het aanvallen op gezondheidscentra, arbitraire arrestaties, slagen en verwondingen, en de brutaliteit van de gewelddadige repressie van de Venezolaanse ordediensten aanklaagt.

Amnesty International publiceerde afgelopen week een rapport genaamd Nights of terror: attacks and illegal raids on homes in Venezuela. Het rapport meldt dat veiligheidstroepen en door de overheid gefinancierde gewapende groepen tussen april en juli dit jaar illegale huisinvallen uitvoerden, als deel van een politiek van staatsrepressie.

‘Ik kijk ze niet aan, het doet te veel pijn’

Venezolanen verlaten hun land niet alleen omwille van politieke vervolging. Ze vertrekken voor de onveiligheid, de uitzichtloze economische situatie en de tekorten aan voedsel en medicijnen. Volgens een rapport van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN (FAO) en de Pan-Amerikaanse Gezondheidsorganisatie steeg het totaal aantal ondervoede mensen in Venezuela tussen 2014 en 2016 tot 4.1 miljoen. Dit bedraagt meer dan tien procent van de geschatte 31 miljoen Venezolanen.

Meer dan tien procent van de geschatte 31 miljoen Venezolanen is ondervoed.

De jonge Venezolaanse uit Mérida vertelt hoe verschrikkelijk ze het vindt wanneer landgenoten de stadsbussen in Ibarra op en af gaan en hun verhaal doen om waar te verkopen of geld te vragen: ‘Ik kijk ze niet aan, want het doet te veel pijn om mijn landgenoten, die het altijd goed hadden, in deze situatie te zien.’

Ook in de hoofdstad Quito berichten lokale media en inwoners over hoe Venezolanen de informele handel in het straatbeeld domineren.

Elisa Devreese is Belgische en beleidsmedewerkster bij de religieuze Scalabriniaanse orde in Ibarra, waar ze met vluchtelingen, migranten en kwetsbare bevolking werkt. Ze vertelt hoe de organisatie tot vorig jaar geen Venezolaanse families opving. In februari dit jaar klopten er honderd Venezolaanse families aan.

De Belgische met brede ervaring in de humanitaire sector vertelt dat de meerderheid van de Venezolanen hoogopgeleid zijn met vaak meerdere universitaire diploma’s. Het zijn mensen die in Venezuela een goede job hadden maar de eindjes niet meer aan elkaar gebonden kregen. Als het hier niet lukt; trekken ze verder.

De Venezolaanse Alejandra kwam met haar gezin naar Ecuador: ‘In Venezuela hadden we alles: een huis, een auto, eigen zaak. Maar we kunnen daar niet meer leven. Er is te veel geweld. Ik zou het zelf misschien wel kunnen volhouden, maar ik wil dat mijn zoon rustig kan opgroeien, en te eten heeft.’

Devreese vertelt dat de Venezolaanse burgers die in Ecuador aankomen het moeilijk hebben. ‘Ik ken een vrouw met drie universiteitsdiploma’s die nu met haar familie op een matras op de grond in een kamer woont en eten verkoopt op straat.’

De Ecuadoraanse krant El Diario titelt een artikel Venezolaanse migranten beleven hun eigen crisis in Ecuador. De boodschap is duidelijk: slecht betaald sporadisch werk en grote onzekerheid.

Angst

De meeste Venezolanen komen Ecuador binnen met een toeristenvisum. Voor wie langer wil blijven is het Unasur (Unie Zuid-Amerikaanse staten) visum een optie. Toch is paspoort en officiële stempels in Venezuela in orde krijgen in de realiteit vaak niet haalbaar.

‘Er leeft angst voor invallen van politie.’

Devreese vertelt hoe er bij de Scalabrinianen vrouwen zijn die al maanden op antwoord wachten van hun visumaanvraag. ‘Ze zijn hier illegaal en hebben geen toestemming om te werken. Er leeft angst voor invallen van politie, en dat ze terug naar Venezuela worden gestuurd’, zegt ze bezorgd.

‘De Venezolanen hier zijn geen vluchtelingen’, zegt Devreese. En toch: ‘Ze komen niet naar Ecuador omdat ze dat graag willen. Ze lieten alles achter omdat ze geen andere keuze hadden. Natuurlijk moeten ze hier opgevangen worden’, antwoordt ze op de vraag of ze vindt dat Venezolanen bescherming moeten krijgen. ‘Er kwam bij ons een vrouw aan van acht maanden zwanger. Er was geen eten en had zo een kleine buik, ze zei: “Mijn kind gaat dood.” Voor hen is er geen oplossing.’

‘Een vrouw van acht maanden zwanger zei: “Mijn kind gaat dood.”’

De Venezolaanse Alejandra maakt deel uit van een vrouwengroep van de Scalabrinianen. De samenstelling van de groep vertaalt de veranderende migratiesituatie in Ecuador. Venezolaanse vrouwen vullen de vrouwengroepen aan met voorheen vooral vrouwen uit Colombia.

Hun verhalen weerspiegelen het ontoereikende antwoord van een land zoals Ecuador, waarvan de inwoners zelf in grote getallen naar Europa en de VS emigreerden, om een antwoord te bieden op de migratiecrisis. En het is niet alleen een politiek probleem van bevriende landen. Devreese beschrijft een situatie waarin Ecuadoranen vrezen en voelen dat Colombianen, en nu Venezolanen, hun werk afnemen. Een rel op sociale media die een stroom aan xenofobe reacties uitlokte over Venezolanen is tekenend.

Vrede in Colombia?

Bijna een jaar geleden keurde het Colombiaanse Congres het finale vredesakkoord goed. Maar echte vrede is soms ver weg. De VN-Vluchtelingenorganisatie maakt melding van 47 conflicten in 2016, waarvan bijna 14.000 mensen het slachtoffer waren. De inheemse bevolking, Afro-Colombianen en boeren zijn de grootste slachtoffers. Nieuwe gewapende actoren brengen humanitaire risico’s met zich mee zoals moord, verplichte rekrutering van minderjarigen, gendergeweld, een gebrek aan sociale voorzieningen als onderwijs en gezondheidsdienst, en intern ontheemden.

Nieuwe gewapende actoren brengen humanitaire risico’s met zich mee zoals moord, verplichte rekrutering van minderjarigen, gendergeweld, een gebrek aan sociale voorzieningen als onderwijs en gezondheidsdienst, en interne ontheming.

Ook de moorden op mensenrechtenvoorvechters, die achter het vredesproces in hun regio’s staan, tegen mijnbouw en illegale gewassen zijn en de landbouwhervorming steunen, baart mensenrechtenorganisaties grote zorgen.

Volgens observatoren en specialisten is het in postconflictsituaties te verwachten dat er na het ondertekenen van een vredesakkoord eerst een toename is van het geweld, terwijl de situatie op het terrein zich stabiliseert. Het is van essentieel belang dat de overheid zijn rol inneemt.

De humanitaire advocaat legt anoniem uit dat de overheidsinstanties in Colombia officieel de term conflict niet meer gebruiken. Humanitaire organisaties daarentegen hebben het wel over grote groepen ontheemden als gevolg van het het conflict.

Het gaat hier over geweld van ex- leden van de FARC die zich niet demobiliseerden, (neo-)paramilitaire groepen (gekend als Bandas Criminales, BACRIMs) en gewone misdaadgroepen.

De advocaat beschrijft hoe het geweld op verschillende plaatsen in Colombia, en om uiteenlopende redenen voortduurt: Steden als Cali en Buenaventura zijn historisch het terrein van paramilitaire groepen. Afpersing en rekrutering van kinderen gaat daar gewoon door. Het vredesakkoord met de FARC-guerrilla veranderde daar niet veel aan.

Vandaag komen er ook Colombianen uit het noordoosten van het land aan in Ecudador. In het Norte de Santander, Arauca en Guajira, waar nog verschillende gewapende groepen actief zijn, is de nabijheid van Venezuela gezien de precaire situatie geen vluchtoptie meer.

‘Volgens de internationale gemeenschap is er vrede. Het vluchtelingenprobleem wordt zo onzichtbaar gemaakt.’

‘Veel Colomianen zijn het slachtoffers van een conflict dat volgens het Ministerie van Buitenlandse Zaken niet bestaat’, vertelt de advocaat. ‘Ecuador wil goede relaties onderhouden met zijn buurland. Colombia wil niet meer over conflict praten. Ecuador zal hetzelfde discours hanteren en komt zo niet tegemoet aan het recht op internationale bescherming van Colombianen op de vlucht.’

​'De problemen van geweld zijn er nog’, vertelt ook Devreese. De hertekening van machtsstructuren heeft er voor gezorgd dat er splintergroepen zijn die mensen lijven bafpersen en vermoorden als ze geen afkoopsom betalen. ‘Volgens de internationale gemeenschap is er vrede. Het vluchtelingenprobleem wordt zo onzichtbaar gemaakt’, aldus Devreese.

Het is belangrijk dat de internationale gemeenschap zijn rol als beschermer blijft opnemen. Ook Devreese is sceptisch. In heel 2016 zijn er maar tachtig Colombianen in Ecuador erkend als vluchteling, terwijl er ongeveer tachtig per dag aankomen.

‘Nog maar weinig Colombianen worden erkend als vluchteling.’

Je kan als Colombiaan nog wel een asielaanvraag indienen, maar nog maar weinig mensen worden erkend als vluchtelingen. De VN-Vluchtelingenorganisatie helpt nu de mensen andere types visa aan te vragen. ‘De VN-Vluchtelingenorganisatie zou de Ecuadoraanse overheid moeten helpen om vluchtelingen te beschermen, maar het resultaat is niet zo positief’, besluit Devreese.

Devreese vertelt dat sinds er officieel vrede is in Colombia de budgetten van de organisaties die met vluchtelingen werken sterk zijn geslonken. Niet alleen de Scalabrinianen zitten met een budgetprobleem. Vier andere internationale organisaties in Ecuador, die vooral op fondsen van de VS rekenen, zitten zonder geld. De Colombiaanse vluchtelingen, zonder bescherming.

‘Toch’, besluit de advocaat, ‘het vredesakkoord brengt hoop met zich mee, en de reden dat er zo voorzichtig mee om wordt gesprongen is om aan deze hoop vast te houden.’

‘Ik geloof niet in de vrede’

Yoli, een Colombiaanse vrouw die in Ecuador woont, vertelt dat ze afkomstig is uit het departement Caquetá. ‘Dit is zona roja (rode zone, geweldzones binnen het Colombiaanse conflict, nvdr). Ik ben hier omdat gewapende actoren mijn zoon en mij bedreigden.’

‘Toen we hier aankwamen vroegen we asiel aan, en we moesten bewijs voorleggen dat we vervolgd werden. Maar zo werkt het niet. Iemand die vlucht voor zijn leven denkt niet aan bewijzen verzamelen.’ Yoli vertelt hoe ze niet over de juiste documenten beschikt om legaal te kunnen werken. ‘Als wij onze documenten hier legaliseren, verspelen we onze kans op een vluchtelingenstatuut. Een visum is bovendien heel duur. Wij hebben dit soort geld niet.’

In de Ecuadoraans-Colombiaanse grensstreek zijn nog steeds gewapende groepen en paramilitairen werkzaam.

Ze vertelt dat in de grensstreek het conflict nog steeds speelt. Veel mensen in het noorden van Ecuador bevestigen dit. In de Ecuadoraans-Colombiaanse grensstreek zijn nog steeds gewapende groepen en paramilitairen werkzaam.

Yoli en haar familie kwamen 9 december vorig jaar aan in Ecuador. Een dag voor president Santos de Nobelprijs voor de Vrede ontving. ‘De vrede in Colombia is een leugen’, zegt ze.

Ze vraagt of ik het heb gehoord van de vermoordde boeren. Colombiaanse ordediensten vermoordden begin oktober vijftien cocaboeren in Tumaco, Nariño. Vijfhonderd mensen geraakten gewond. Volgens de antidrugseenheid schoten ze op FARC-dissidenten. Mensenrechtenorganisaties en lokale gemeenschappen ontkennen dit. Honderden cocaboeren waren komen protesteren, omdat de overheid de beloofde programma’s om cocateelt te vervangen niet in gang zette. De ordediensten treden volgens de bevolking niet voldoende op tegen gewapende groepen die de boeren verplicht in de coca te blijven

De Colombiaanse is Ecuador en de Scalabrinianen heel dankbaar. ‘Ze boden ons hier een helpende hand.’ ‘Toch’, vertelt ze, ‘is er veel discriminatie’. Ze legt uit hoe de situatie sinds het vredesakkoord moeilijker is: ‘Er zijn mensen die ons zeggen “als er vrede is, waarom keren jullie dan niet terug”. Wij van het platteland geloven niet in de vrede.’

Latijns-Amerikaanse bruggen

Trump die een breakdown op illegale -veelal Centraal-Amerikaanse vluchtelingen- begon, een harde migratiepolitiek in eigen land en een land als Ecuador dat historisch zowel vluchtelingen opving als migranten stuurde, voert vandaag een dubieus migratiebeleid.

De Venezolaanse diaspora is de Ecuadoraanse -en Latijns-Amerikaanse- kans om een humaan antwoord te geven op een eigen vluchtelingencrisis. De Venezolanen die vertrekken hebben nood aan bescherming en hulp. Het antwoord van de Latijns-Amerikaanse landen op de Venezolaanse diaspora is traag, soms niet genoeg.

Het antwoord van de Latijns-Amerikaanse landen op de Venezolaanse diaspora is traag, soms niet genoeg.

Er is nood aan een regionale oplossing. De Lima Groep was een positieve stap van voornamelijk Latijns-Amerikaanse landen om positie in te nemen tegenover de ondemocratische stappen van een buurland. Misschien kan het positief experiment van deze nieuwe samenwerking in een volgende fase aan een humaan vluchtelingen- en migratiebeleid in Latijns-Amerika werken. Wie weet een spreidingsmechanisme, beter dan Europa het deed.

Brazilië en vooral Colombia zijn de eerste landen op de vluchtweg van Venezolanen. Colombiaans president Santos is streng geweest voor president Maduro en het land voorziet sinds augustus ook in een tijdelijke verblijfsvergunning voor Venezolanen. Maar Colombia bevindt zich in een ingewikkeld vredesproces en heeft ook nog zijn eigen vluchtelingen.

De wereldtrend van hekken, muren en terugstuur-politiek en de afgezaagde muur van Trump. Misschien is het tijd voor een nieuw positief narratief. Venezolanen die zuidwaarts trekken staken eerst de Simon Bolivar-brug over tussen San Antonio in Venezuela en Cúcuta in Colombia. Ze doorkruisten een groot land dat aan vrede bouwt. Aan de Colombiaans-Ecuadoraanse grens staken ze de Rumichaca-brug over.

Het Venezolaanse scenario is ingewikkeld en volgens sommige observatoren moet de oplossing van binnenin komen. De situatie aanklagen is belangrijk. En misschien kunnen de Latijns-Amerikaanse landen en de Lima Groep mensen in nood opvangen en Latijns-Amerika verbinden. Dat zou een krachtige boodschap zijn.

De Venezolaanse migratie is een trotse diaspora, met vooral de jonge Venezolanen die op een dag terug naar hun land willen. Velen dromen er nu al over om deel uit te maken van de heropbouw. Vredevolle tegenacties, zoals de onofficiële stembus tegen de Grondwetgevende Vergadering van Maduro, kregen veel aanhang bij Venezolanen in het buitenland.

Migratieverhalen die verbinden

Ondanks de xenofobie die op alle continenten de kop opsteekt, en op sociale media soms een vruchtbare bodem vindt, is de moraal van het vluchtelingen- en migrantenverhaal solidariteit. Er zijn Colombianen die nog steeds naar Ecuador vluchten en Venezolanen die een veilig onderkomen nodig hebben. Dit is een uitdaging voor de sociale voorzieningen van het kleine Andes land. Veel Ecuadoranen erkennen niettemin het principe van reciprociteit.

Niet alleen economische migranten kwamen hun geluk beproeven in de Venezolaanse droom en vonden een thuis. Colombianen vluchtten van het Colombiaanse conflict naar buurland Venezuela. Tijdens de dictaturen van de jaren zeventig en tachtig vonden bannelingen uit Argentina, Uruguay, Chile, Brazilië, Bolivia veiligheid in Venezuela.

Achter migratie spelen zich menselijke verhalen af, en die verhalen verbinden ons.

Tijdens mijn laatste avond in Ecuador ben ik samen met een Venezolaanse een Ecuadoraanse vriendin. Enkele dagen eerder vertelde de Ecuadoraanse nog dat ze vindt dat er te veel Venezolanen bij haar op de werkvloer zijn.

Nu luistert ze aandachtig naar het verhaal van een nieuwe Venezolaanse vriendin, en waarom ze zo een prachtig land als Venezuela en haar familie verliet. Achter migratie spelen zich menselijke verhalen af, en die verhalen verbinden ons.