Dossier: 

Tanger, stad zonder rust

De groeipijnen van Marokko’s derde stad

Tanger, het scharnier tussen de Middellandse Zee en de Atlantische Oceaan en tussen Europa en Afrika, is in volle verandering. Het moderne Tanger bergt zijn inwoners op in volkswijken of duwt hen verder weg naar de periferie. Maar het rebelse Tanger eist het centrum opnieuw op.

  • Jalil Arfaoui (CC BY-NC 2.0) Schoolmeisje in Tanger Jalil Arfaoui (CC BY-NC 2.0)
  • José Sáez (CC BY-SA 2.0) Zicht op Tanger José Sáez (CC BY-SA 2.0)
  • © Samira Bendadi Veel appartementen in het nieuwe centrum van Tangers staan leeg, maar zijn wel verkocht. Voor veel eigenaars is het een vakantieverblijf. © Samira Bendadi
  • © Samira Bendadi Deze stad werkt als een magneet op mensen. Maar het is een harde en vooral rusteloze stad. © Samira Bendadi
  • © Samira Bendadi Veel van de Marrokanen uit Europa brengen hun vakantie graag hier door, ook al komen ze oorspronkelijk uit andere regio's. © Samira Bendadi
  • Juan Murillo (CC BY 2.0) Juan Murillo (CC BY 2.0)
  • lucas.lemos (CC BY-SA 2.0) Wie Tanger binnenrijdt ziet dat elk stuk grond wordt benut voor economische doeleinden. lucas.lemos (CC BY-SA 2.0)
  • World Bank (CC BY-NC-ND 2.0) Winkeliers waren bang dat hun winkels zouden worden beschadigd tijdens de protesten tegen de hoge elektriciteitsprijzen World Bank (CC BY-NC-ND 2.0)
  • Groundhopping Merseburg (CC BY-NC 2.0) Voetbalclub Tanger Groundhopping Merseburg (CC BY-NC 2.0)

‘Tanger is vol’, hoor ik zeggen telkens als ik in de zomer de stad bezoek. Dit jaar is het niet anders. Het strand, de cafés en de restaurants, de soeks en de markten, de nieuwe shoppingcenters, het treinstation: overal massa’s mensen. Wie iets snel voor elkaar wil krijgen moet het wel in de ochtend doen. Dan is er niet alleen veel minder volk maar zijn er ook minder auto’s.

Tanger heeft een eigen ritme dat het niet zomaar loslaat. De stad heeft tijd nodig om te ontwaken. ’s Morgens liggen de straten er verlaten bij. De rolluiken worden pas rond tienen opgehaald. De activiteiten komen traag op gang. Shoppen of wandelen begint pas in de late middag, als het minder warm is. De winkels blijven open tot elf uur of zelfs later. Tanger gaat laat naar bed. Extra laat in de zomermaanden.

De moderne stad

Wie hier een decennium lang niet is geweest zou de stad niet herkennen. Tanger groeit elk jaar een beetje meer, in alle richtingen. Het centrum wordt uitgerekt langs de Middellandse Zee, richting het stadje Ksar Sghir. Het bos in Jbel Lekbir (de Grote Berg) heeft plaatsgemaakt voor riante villa’s, en op de zuidelijke weg langs de Atlantische Oceaan richting hoofdstad Rabat zijn het vooral socialeflattorens die de kern van nieuwe wijken vormen. De overbevolkte periferie breidt zich verder uit en palmt nieuw grondgebied in.

Tanger is de stad van de grote projecten. Een bewuste keuze sinds het aantreden van huidige koning Mohamed VI in 1999. Oude projecten zijn nog niet volledig afgewerkt of er komen nieuwe bij. Tanger vecht met de moderniteit, ze wil ze zich eigen maken. De moderniteit trekt de stad naar links en naar rechts, wringt haar in bochten, duwt haar naar voren en weer terug. Tanger is moeilijk te bedwingen.

De op één na grootste haven van Afrika ligt op vijfendertig kilometer afstand ten oosten van de stad.

En toch, het nieuwe gezicht van de stad heeft al vorm gekregen. De werkzaamheden aan de haven zijn bijna afgerond. De stad krijgt een jacht- en een vissershaven. Het grote maritieme verkeer is sinds 2007 verhuisd naar Tanger-Med. De op één na grootste haven van Afrika ligt op vijfendertig kilometer afstand ten oosten van de stad.

Het centrum is bezaaid met restaurants, cafés, brasseries, hippe kapperszaken en moderne boetieks. Hier en daar stuit je wel op de onsmakelijke geur van de riolering. Een erfenis uit het verleden die niet helemaal opgeborgen is. ‘Vroeger was de riolering van Tanger open. Ze werd in de vorm van een kanaaltje naar de zee geleid. Dat verklaart waarom er hier en daar nog halfdichte putten zijn waar de geur van de riolering penetrant uit opstijgt’, legt een inwoner uit. En als je naar de hippe brasserie Panorama wilt die pal aan de zee ligt, zul je zeker het open rioleringskanaal zien en/of ruiken. Dat weerhoudt honderden jongeren er niet van om iets verderop in de zee te duiken.

De nachtclubs die het strand van de stad in hun greep hadden, zijn afgebroken. Het strand is beter zichtbaar en toegankelijker geworden. Er is een lange en brede promenade aangelegd en er wordt doorgewerkt aan een ondergrondse parkeergarage. Straatverkopers mogen hun waar niet meer aan de man brengen op de promenade. ’s Avonds, als het druk is, is het vooral een kat-en-muisspel tussen de verkopers van allerlei snoepgoed en de ordediensten. Bedelaars zijn zo goed als niet meer te zien. Hier en daar kom je nog een kind tegen dat zakdoekjes of kauwgum verkoopt. Meestal is de moeder er ook. Ze volgt het gebeuren van een afstand. Sub-Saharaanse kandidaat-immigranten zijn uit het straatbeeld verdwenen.

© Samira Bendadi

Veel van de Marrokanen uit Europa brengen hun vakantie graag hier door, ook al komen ze oorspronkelijk uit andere regio’s.

Een nieuw centrum is uit de grond gestampt met luxueuze appartementen, vijfsterrenhotels, een klein maar modern shoppingcenter en de onvermijdelijke McDonald’s. Veel van die appartementen staan leeg. ‘Maar dat betekent niet dat ze niet verkocht zijn’, legt Thomas uit, een Franse makelaar die meer dan vijf jaar in Tanger actief is. ‘De eigenaars wonen hier niet. Ze wonen elders, in andere steden of in het buitenland. Ze komen hier alleen met vakantie. Er zijn ook mensen, van hier of van buiten de stad, die twee of drie appartementen kopen, als belegging of om ze nadien te verkopen’.

De aantrekkelijke stad

Tanger is een magneet. Wie hier passeert komt terug, als toerist of om er te werken en te wonen. Veel van de Marokkanen uit Europa brengen hun vakantie graag hier door, ook al komen ze oorspronkelijk uit andere regio’s. Europese bedrijven die delokaliseren kiezen Tanger vanwege de ligging en de belastingvrije zone. Dat trekt op zijn beurt nieuwe immigranten aan, uit het binnenland. En dat is niet naar de zin van de oorspronkelijke inwoners. De immigranten worden “boeren” genoemd. Hun aanwezigheid zorgt voor overlast, zet druk op de huurmarkt en maakt het leven duurder, wordt er vaak gezegd.

Dat in de vastgoedsector de prijzen de pan zijn uitgerezen, hoeft niet gezegd te worden. ‘Het centrum is onbetaalbaar geworden voor de inwoners van Tanger’, zegt Thomas. ‘Het centrum is er nu voor de elite. De oorspronkelijke inwoners worden naar de periferie gedrongen.’

© Samira Bendadi

Veel appartementen in het nieuwe centrum van Tangers staan leeg, maar zijn wel verkocht. Voor veel eigenaars is het een vakantieverblijf.

De welgestelde toerist koopt in het nieuwe centrum. Meer en meer Marokkanen uit Europa die in Marokko toch een vaste plek willen, kopen eerder in de sociale wijken, aan de rand van de stad. Ook daar zijn de prijzen omhooggegaan. Alleen wordt dat niet in de prijs vertaald, wel in de ruimte. ‘Je vindt tegenwoordig geen sociale woningen meer van zeventig of tachtig vierkante meter’, zegt Soufiane, medewerker van een notariskantoor in hartje Tanger. ‘De meest beschikbare oppervlakte is vijftig of veertig vierkante meter. Voor de makelaars maakt dat niets uit. Ze blijven de voordelen genieten die de overheid biedt om goedkope flats te bouwen. Ze maken evenveel winst als voorheen.’

De stad van één miljoen inwoners ziet zijn bevolking jaarlijks stijgen met meer dan drie procent.

De grote projecten die opgezet werden in het kader van het programma Tanger-Metropool dat in 2013 door de koning werd afgekondigd zijn bijna allemaal klaar. Het programma kwam er ook om wat orde in de chaos te scheppen. Tanger is ondertussen, na Casablanca, de tweede economische pool van het land. De stad van één miljoen inwoners ziet zijn bevolking jaarlijks stijgen met meer dan drie procent. Stedelijke ontwikkeling volgt voor een deel de feitelijke toestand en niet omgekeerd.

Ook in de volkswijken probeert men er enige organisatie in te krijgen. In de bekende volkswijk Bni Makada bijvoorbeeld werden hier en daar werkzaamheden uitgevoerd. De marktkramen, die voor heel wat ongemak zorgden, zijn weg. Een nieuwe markt is gebouwd en er is in tenten voorzien voor de straatverkopers die in de omgeving van de markt actief waren.

Juan Murillo (CC BY 2.0)

 

De rebelse stad

Maar de grote projecten werden niet allemaal positief onthaald. De aanleg van een hogesnelheidstrein tussen Tanger en Casablanca, die in de afwerkingsfase zit, heeft veel kritiek uitgelokt. Veel mensen zien het nut van zo’n project in een land met een groot tekort in bestedingen voor onderwijs en gezondheidszorg niet in. Anderen vinden de bouw van een gigantisch cultureel centrum in het nieuwe centrum van Tanger weggegooid geld. Men had beter geïnvesteerd in een centrum voor beroepsopleiding, vinden de critici, want de werkloosheid is groot en te veel jongeren verlaten de school zonder diploma.

Tanger is de galopperende verstedelijking. Beton is er overal. Groen en open ruimten ontbreken smartelijk.

lucas.lemos (CC BY-SA 2.0)

Wie Tanger binnenrijdt ziet dat elk stuk grond wordt benut voor economische doeleinden.

Tanger is de galopperende verstedelijking. Beton is er overal. Groen en open ruimten ontbreken smartelijk. Elk stuk grond kan veel opbrengen en er zijn genoeg mensen die daar iets aan willen verdienen. Dus wordt elk stuk grond benut voor economische doeleinden.

Wie Tanger langs de autosnelweg Rabat-Tanger binnenrijdt, merkt dat snel op. Geen wonder dat elke streep groen door de inwoners wordt gebruikt om een hap frisse lucht te nemen of zelfs om er te picknicken.

Het centrum duwt de inwoners weg naar de volkswijken, naar de periferie. De periferie breidt zich uit waar het kan en slokt meer grondgebied van de omgeving op. Af en toe komt de periferie in alle kracht naar het centrum terug en palmt de stad in. Om er te protesteren, om eisen te stellen en maatregelen af te dwingen. Dat was zo in het begin van de protestbewegingen in de Arabische landen in 2011. De stem van de 20-februaribeweging van Tanger was toen in Marokko het luidst. Recent nog, in november 2015, was er de zogeheten kaarsenopstand. Al die bewegingen begonnen in de bekende wijk Bni Makada.

© Samira Bendadi

Deze stad werkt als een magneet op mensen. Maar het is een harde en vooral rusteloze stad.

Zet een kaars voor je raam

Hind Mourig woont in het centrum maar werkt in Bni Makada. Ze is hoofd onthaal en oriëntatie van het project Forsaty (Mijn kans) van de vereniging Assadaka en weet nog heel goed hoe de wijk elke zaterdag in het donker werd gedompeld. ‘Het was indrukwekkend’, vertelt ze. ‘De hele buurt had afgesproken om tussen acht en tien het licht uit te doen en een kaars voor de deur aan te steken als protest tegen de hoge water- en elektriciteitsrekeningen.

‘Dat was de actie Nul dirham voor het water- en elektriciteitsbedrijf Amendis. Iedereen deed eraan mee. Er werd betoogd met kaarsen in de hand en de tweede zaterdag ging de betoging van de ene volkswijk naar de andere richting het centrum.’

Jalil Arfaoui (CC BY-NC 2.0)

Schoolmeisje in Tanger

Fatima, een moeder van drie tieners, kijkt met voldoening op die periode terug. Ook zij heeft het licht uitgedaan en kaarsen aangestoken. En haar twee zoons hebben mee op straat betoogd. ‘De jongeren kwamen onze buurt binnen met leuzen tegen Amendis’, vertelt Fatima. ‘Andere jongeren sloten zich bij hen aan. Alle lichten gingen uit. Want wie niet meedeed, riskeerde stevige dreunen op het raam of de deur. Ze zijn daarna richting centrum getrokken’.

‘Wij, inwoners van het centrum, wisten van niets’, zegt van zijn kant Saïd, een vijftiger uit de wijk Val Fleuri. ‘De actie was al dagen bezig en het was pas toen de betogers het centrum bereikten dat we te weten zijn gekomen dat er protest tegen de hoge rekeningen van Amendis was.’ ‘Wij waren verrast’, gaat zijn vrouw verder. ‘Die zaterdag was ik in het centrum om boodschappen te doen. We werden vriendelijk gevraagd om de winkel te verlaten, want de rolluiken moesten naar beneden. Winkeliers waren bang dat hun winkels zouden worden beschadigd.’ ‘Ook in restaurants ging het licht uit en werden kaarsen aangestoken, uit solidariteit met de betogers’, zegt Saïd.

Er gaan stemmen op om water en elektriciteit, die erg duur zijn, niet meer te laten beheren door een privébedrijf maar door de overheid, zoals het vroeger was.

Het protest tegen Amendis, een dochterbedrijf van de Franse groep Veolia, is niet nieuw in Tanger. Maar deze keer was de woede groot, vanwege te hoge rekeningen voor de maanden juli en augustus. De ordediensten werd gevraagd confrontaties met de betogers te mijden. Op verzoek van de koning begaf eerste minister Abdelilah Benkirane zich naar Tanger.

Het contract met Amendis schorsen kon niet, want dat zou de staat een hoop geld kosten. Opnieuw onderhandelen was mogelijk, maar dat vraagt tijd. Om de gemoederen te bedaren werd beloofd om de rekeningen opnieuw te bekijken en de meters maandelijks te controleren in afwachting van nieuwe onderhandelingen. Wie dacht te veel betaald te hebben, kon een klacht indienen. Zo hebben veel mensen hun rekeningen van twee of drie maanden niet hoeven te betalen. Ook Fatima werd vrijgesteld. ‘Ik heb de rekeningen van twee maanden niet betaald’, zegt ze. ‘En Amendis stuurt nu maandelijks controleurs om het verbruik te meten.’

World Bank (CC BY-NC-ND 2.0)

Winkeliers waren bang dat hun winkels zouden worden beschadigd tijdens de protesten tegen de hoge elektriciteitsprijzen

Water en elektriciteit zijn duur, dat vindt zowat iedereen in Marokko. ‘Daarbovenop zijn er in de volkswijken mensen die slechts één kamer huren’, zegt Hind. ‘Soms wonen drie of vier gezinnen in één huis, maar ze hebben een gemeenschappelijke meter. Wanneer het verbruik een bepaald niveau bereikt, wordt er een hoog tarief toegepast. Daarom kregen mensen in de volkswijken die een gemeenschappelijke meter hebben nog hogere facturen dan de rest.’ Stemmen gaan op om water en elektriciteit niet meer te laten beheren door een privébedrijf maar door de overheid, zoals het vroeger ging.

Dit artikel werd geschreven voor het herfstnummer van MO*magazine. Voor slechts €20 kan u hier een jaarabonnement nemen!

‘Eigenlijk is alles hier duur’, zegt van haar kant Fatema-Zahra, een weduwe uit de regio van Fez die drie jaar geleden naar Tanger is verhuisd. Dat deed ze niet uit vrije wil. ‘Ik ben daartoe gedwongen door omstandigheden’, zegt ze. ‘Mijn zoon was zestien toen hij op bezoek kwam bij mijn zus die eerder naar Tanger kwam om werk te zoeken. Hij wilde niet meer naar huis terug’, vertelt ze. ‘Ik was bang voor hem, bang dat hij in deze stad verloren zou gaan. Daarom ben ik gekomen.’ Fatema-Zahra werkt als schoonmaakster bij verschillende mensen en helpt koken bij trouwfeesten. Of het leven hier beter is, is niet zo zeker. ‘Deze stad werkt als een magneet op mensen. Maar het is een harde en vooral een rusteloze stad.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.