Music Fund: ‘Kunst is een daad van verzet’

Een warme herfstdag in Marche-en-Famenne. Strijklicht, verwaaide bladeren. Het doet denken aan vakantie. Aan stevige boswandelingen, verkleumde vingers en op adem komen met een kom soep.

In het atelier van Music Fund ruikt het naar hout en lijm. Op de werkbanken liggen klemmen, beitels en schaafsel. Aan de muren, op tafels, tegen kasten … overal hangen, staan en liggen instrumenten. Elke kamer brengt nieuwe ontdekkingen. Er wordt Nederlands, Frans en Engels door elkaar gepraat. Iemand neemt een gitaar vast en begint zacht te tokkelen. De sfeer is warm en ongedwongen.

‘Alles begon met een vrachtwagenrit. Twaalf jaar later zitten we hier.’ Christian Bertram draait aan de fijnstemmers van een uiteen gehaalde viool. Hij is meesterluthier in het herstelatelier voor snaarinstrumenten. Vol passie en trots vertelt hij over de reis die instrumenten bij Music Fund afleggen.

‘Als iemand een instrument schenkt, dan brengen we het eerst naar het atelier. Hier herstellen we de instrumenten en maken we ze klaar om ze te verschepen naar een van onze projecten. Elk instrument krijgt een identificatienummer. Zo kan je de hele reis meevolgen. Je ziet waar je instrument terecht komt en wie erop gaat spelen.’

Gitaren met oogvijzen en dynamo’s

Op naar de stockageruimtes. In een lokaal waar honderden gitaren opgestapeld liggen, klaar om verscheept te worden, zijn vrijwilligers Jacky Walraet en Ken Van Hoeylandt druk aan het praten. De zon valt binnen, ze wrijven over het glanzende hout van een net binnengekomen gitaar. ‘Heel knappe S-gaten’, lacht Walraet bewonderend.

Al snel haalt hij meer instrumenten boven. Hij toont me een gitaar, die volledig gemaakt is uit afvalmateriaal. ‘Een echte Socklo’, vertelt hij. ‘Komt uit Congo. De bouwers hebben geen geld om dure materialen aan te kopen. Dus maken ze alles zelf: ze gaan naar de haven om de bekisting van machines op te kop te tikken. De snaren komen van dynamo’s van motors, voor de stemmechanieken zijn oogvijzen gebruikt. Op de lokale markt in Kinshasa kan je zo’n gitaar kopen voor vijftien euro. Het is ongelofelijk wat ze doen met totaal geen middelen.’

‘In België is instrumentenbouw vaak elitair’ geeft Ken Van Hoeylandt aan. Hij geeft les op de instrumentenbouwschool in Boom. ‘Het materiaal is duur, je hebt een heleboel speciale klemmetjes en werktuigen nodig … Hier kunnen we onze leerlingen tonen dat het ook met minder gaat.’

Geen oeverloze dadendrang

Lukas Pairon, bezieler van het project en drijvende kracht achter Music Fund, staat er genietend bij. Trainingsjasje, jeansbroek, ontspannen pratend met iedereen. Pairon houdt niet van opsmuk. Als ik hem enkele dagen later in Brussel ontmoet, draagt hij nog steeds hetzelfde jasje.

We praten lang. Over de rusteloosheid die onder passie ligt, op je hoede zijn voor oeverloze dadendrang en tegelijk groot durven dromen. ‘We willen zijn waar ze ons het meest nodig hebben. Maar we kunnen ook niet te veel projecten opstarten. Het is ook een kunst om één iets heel goed te doen.’

Pairon heeft een heldere, scherpe geest. Tijdens ons gesprek legt hij haakjes naar andere projecten, het Belgische beleid over ontwikkelingssamenwerking, hij dwaalt af in gedachten en trekt je dan weer naar de essentie. Een snelle, rusteloze denker. ‘Ik heb één probleem’, vertelt hij. ‘Ik verveel mij nogal snel’.

En toch. Voor mij zit een man die voorzichtig tevreden lijkt met wat hij bereikt heeft. Ongegeneerd trots op zijn geesteskind. Het project brengt alles samen wat hem drijft: muziek, netwerken, ontwikkelingssamenwerking, mensenrechten. Mensen samen krijgen achter een mooi project.

Solidariteit aanwakkeren

‘Music Fund is zo’n project dat solidariteit aanwakkert. Iets waar mensen zich achter willen scharen. Ik geloof dat ik maar één keer in mijn leven iemand ontmoet heb die niet van muziek hield. En dan ga je denken: wat is er mis met jou? Iedereen heeft wel iets met muziek, daarom hoef je nog geen muzikant te zijn.’

Uitleggen wat Music Fund doet, kan in een paar woorden. ‘Om muziek te maken, heb je instrumenten nodig. Dat snapt iedereen. En die instrumenten moet je kunnen herstellen en stemmen, anders kan je ze als snel niet meer gebruiken. Dus leiden we mensen op om dat te doen.’

Verbondenheid creëren met plaatsen en mensen die ver van je afstaan, daar draait het om.

Pairon: ‘Aan een muziekinstrument kleven altijd herinneringen. Als mensen er afstand van doen, reizen ze in hun hoofd mee met het instrument. Dat maakt het zo krachtig: mensen die zich afkeren van de complexe realiteit in conflictgebieden die ver van ons liggen, gaan zich daar opeens helemaal voor openstellen. Je gaat je inleven in het kind dat in Gaza op de viool van je vader haar eerste noten zal leren spelen. Het klinkt misschien naïef, maar ik geloof dat we zo een nieuwe vorm van verbondenheid creëren. Het zorgt ervoor dat mensen opnieuw interesse tonen in plaatsen waarover ze alleen maar slecht nieuws horen, waar ze zich mentaal al voor afgesloten hadden.’

Muziek is geen wapen voor vrede

In eerdere interviews toonde Pairon zich uiterst kritisch voor kunstprojecten die vrede in hun vaandel dragen. Muziek als wapen voor vrede, kunst als verzachting van de zeden, hij gelooft er niet in.

En toch. ‘Als je samen muziek maakt, dwingt dat je te luisteren naar elkaar. Je mag een bende topmuzikanten bij elkaar zetten, een steengoed stuk en een magistrale dirigent … als ze niet op elkaar ingespeeld zijn werkt dat voor geen meter. Muziek maken vereist een nauwkeurige afstemming, elkaar aanvoelen en aandachtig luisteren. Om echt muziek te maken moet je intensief samenwerken.’

Kunst als daad van verzet

Ergens gelooft Pairon misschien toch meer in de kracht van muziek dan hij wil toegeven.

‘Kunst wordt zo een daad van verzet. Niet tegen de bezetting, maar tegen het idee dat het leven kan samengevat worden in het vervullen van basisbehoeften.’

‘Drie maanden na de bombardementen tijdens de Gaza-oorlog van eind 2008 ging in Gaza de muziekschool opnieuw open. Is dat dan zo dringend? Natuurlijk niet. Kunst kan op zichzelf geen levens veranderen. Maar het is wel iets waar je je aan kan optrekken. Je krijgt het gevoel dat je meer bent dan gewoon een levend wezen. Meer dan een dier dat voedsel nodig heeft, een veilige omgeving en een schuilplaats voor de nacht. Als je ervoor kiest om in een conflictsituatie met literatuur of muziek bezig te zijn, dan gaat het daarom. Bewust kiezen om dingen te doen die niet noodzakelijk zijn om te overleven. Kunst wordt zo een daad van verzet. Niet tegen de bezetting, maar tegen het idee dat het leven kan samengevat worden in het vervullen van basisbehoeften.’

Palestijnen zijn niet uitgeblust

Gaza. Een smalle strook land met een oppervlakte ter grootte van Antwerpen. Het gebied wordt de grootste openluchtgevangenis ter wereld genoemd. Dit is de plaats waar het voor Music Fund allemaal begon. Voor Pairon blijft het de plek die hem het nauwst aan het hart ligt. Hij keert er jaarlijks terug. ‘Gaza is een heel bijzondere plaats om naartoe te gaan. Je vergeet heel snel dat je dáár bent. In een afgezet gebied dat afgesloten is van de rest van de wereld.’

Het nieuws dat vanuit die afgesloten gevangenis de rest van de wereld insijpelt, is niet bepaald opbeurend te noemen. Toch blijft Pairon geloven in vrede voor Palestina. ‘Weet je wat zo opvallend is? Er leeft een enorme energie binnen Gaza. De kunstwereld is levend en vibrerend. Er zijn zoveel mensen met interessante projecten bezig. Je krijgt helemaal niet het gevoel dat de Palestijnen uitgeblust zijn.’

Congolese percussie in België

Music Fund begon twaalf jaar geleden met het inzamelen van instrumenten voor muziekscholen in Gaza. ‘Die eerste actie was een overrompelend succes’, zegt Pairon. ‘Ik heb zelf snel een vrachtwagenrijbewijs gehaald en Mercedes stelde ons voor twee maand een vrachtwagen ter beschikking. En we vertrokken.’ De reis duurde drie weken. Meer dan driehonderd instrumenten kregen een nieuw leven in Palestijnse muziekscholen.

‘We willen meer zijn dan een doorgeefluik van instrumenten.’

Ondertussen richt Music Fund zich steeds meer op het verhaal na de schenking van de instrumenten. ‘We willen meer zijn dan een doorgeefluik van instrumenten. Daarom kiezen we onze partners zorgvuldig uit: we willen een langdurige samenwerking aangaan, opleidingen organiseren om instrumenten te herstellen en zorgen dat ze op zichzelf kunnen blijven functioneren.’

De richting waarin Music Fund evolueert, hangt ook af van de partners. ‘In Kinshasa werken we samen met een groep slagwerkers. Zij volgen nu een specifieke opleiding rond de bouw van traditionele Afrikaanse percussie. Dat is technische kennis die we in Europa niet hebben. Vorig jaar kwamen ze naar België om presentaties te geven in conservatoria en percussieateliers. In samenwerking met het Muziekinstrumentenmuseum hebben ze de collectie Congolese instrumenten onderzocht. En vanuit Music Fund hebben we het museum een aantal instrumenten geschonken die door hen gebouwd zijn. Die zijn nu deel van de collectie.

Recht op cultuur

Dat Music Fund goed bezig is, vinden ook ministers van Cultuur Sven Gatz en Aila Greoli. Zij kozen het project uit als uithangbord van de interculturele samenwerking tussen de Vlaamse en Waalse Gemeenschap.

‘Toegang tot cultuur betekent dat je toegang hebt tot een manier om je uit te drukken.’

‘We hebben veel vertrouwen in Music Fund’, geeft Greoli aan. ‘In landen die geteisterd worden door interne conflicten, is toegang tot cultuur niet vanzelfsprekend. Terwijl dat voor ons van essentieel belang is. Toegang tot cultuur betekent dat je toegang hebt tot een manier om je uit te drukken. Voor mij ligt daar de grote uitdaging: iedereen, in het bijzonder de meest kwetsbare groepen, moet het recht hebben om zich uit te drukken via kunst en cultuur.’

Music Fund is actief in acht landen. Sinds hoort ook België daarbij. ‘Een op vijf Belgen leeft in armoede’, vertelt Pairon. ‘Ook hier is dus nog werk aan de winkel. We zien de laatste jaren steeds meer sociaal-artistieke projecten die mensen in kansarmoede met muziek in aanraking brengen. Daarom besloten we om met Music Fund ook projecten in België te gaan ondersteunen. We willen niet alleen aan de andere kant van de wereld, maar ook dichtbij huis een rol spelen.’

De organisatie groeit. Maar dat mag langzaam en organisch. Het doel hoeft niet steeds groter, steeds meer projecten in steeds meer regio’s te zijn. ‘Voor onze werking is het essentieel dat we de plaatsen waar we actief zijn heel goed kennen. Dat we weten waar we mee bezig zijn.’

In de gang staat een nieuwe lading van meer dan honderd instrumenten ingepakt om verscheept te worden naar Palestina. Klaar om een heleboel nieuwe levens te krijgen.