Kennis van oorspronkelijke talen kan helpen onszelf en de wereld om ons heen beter te begrijpen

‘Als onze talen verloren gaan, sterft onze cultuur’

Geya Garcia / Flickr (CC BY 2.0)

 

Elke twee weken verdwijnt er een taal. Daarmee gaat niet alleen cultuur, maar ook veel waardevolle kennis verloren. Hoe belangrijk zijn oorspronkelijke talen, voor de mensen die ze spreken en voor de wereld als geheel?

Talen zijn veel meer dan alleen een communicatiemiddel, en dat geldt zeker voor talen van oorspronkelijke bewoners overal ter wereld. Die, meestal gemarginaliseerde, talen bevatten kennis die vaak eeuwenoud is en vormen voor een groot deel de identiteit van de spreker. Een oorspronkelijke taal spreken is dikwijls zelfs een politieke daad – veel oorspronkelijke, pre-koloniale talen werden eeuwenlang verboden en hun sprekers, nog altijd, onderdrukt. Jezelf uitdrukken in je oorspronkelijke taal kan zo een schreeuw om bestaansrecht zijn.

Kennis van oorspronkelijke talen kan ook helpen onszelf en de wereld om ons heen beter te begrijpen. Volgens Lisa Feldman Barrett, psychologieprofessor aan de Northeastern University in Boston, kan het vermogen om onze emoties te identificeren en te benoemen ons helpen beter met die emoties om te gaan.

Hoe meer woorden we hebben om een gevoel te beschrijven, hoe genuanceerder en gelaagder ons begrip van dat gevoel.

Taal helpt daarbij. Hoe meer woorden (in meerdere talen) we ter beschikking hebben om een gevoel te beschrijven, hoe genuanceerder en gelaagder ons begrip van dat gevoel. Met dat idee startte Tim Lomas, docent positieve psychologie aan de University of East London, zijn Positive Lexicography Project, waarin hij positieve woorden uit zoveel mogelijk nog actieve wereldlijke talen verzamelt en vertaalt. Lomas gelooft dat we aan de hand van zijn project uiteindelijk met een andere blik naar de wereld kunnen kijken.

Andere wereldbeelden

Woorden uit andere talen kunnen ons bovendien inzicht bieden in andere manieren van leven en andere visies op de wereld, én laten reflecteren op onze eigen cultuur. In het met uitsterven bedreigde Cherokee bijvoorbeeld bestaat het woord ‘gadugi’, dat iets betekent als ‘samenwerken voor het gemeenschappelijke goed’. Of wat te denken van ‘koyaanisqatsi’, een Hopi-woord dat beschrijft dat de natuur uit balans is, en vraagt om een andere manier van leven.

Aty Kaneywia Izquierdo Torres (42, Arhuaco-gemeenschap, Sierra Nevada de Santa Marta, Colombia)

‘Volgens onze oorspronkelijke kosmologie hebben wij de missie om te zorgen voor Moeder Natuur en het evenwicht te bewaken. Dat is het verschil met de westerse wereld. Daar verleggen ze een rivier om de aarde leeg te trekken en noemen ze het ontwikkeling. Is dat ontwikkeling? Het Spaanse desarrollo (ontwikkeling) laat zich ook niet vertalen in het Arhuaco. Dat is een goed voorbeeld van het belang van onze taal; het drukt uit wie we zijn, hoe we denken.’

‘Wanneer een oorspronkelijke taal sterft, verdwijnt de essentie van een cultuur. Verschillende Colombiaanse gemeenschappen hebben hun taal verloren zien gaan door de burgeroorlog. Oorspronkelijke bewoners werden verplaatst en gemeenschappen vielen uit elkaar. De taal stierf uit omdat ze niet meer onderwezen werd aan de kinderen.’

‘De burgeroorlog was de zoveelste episode in de al vijfhonderd jaar durende onderdrukking van de oorspronkelijke bewoners. Maar wij zullen blijven strijden, voor het behoud van onze taal en onze cultuur; dat is wat ons nagelaten is, en wat wij op onze beurt zullen nalaten.’

Culturele diversiteit

Gezien deze rijke diversiteit roept de Verenigde Naties landen dan ook op zich in te zetten voor het behoud van oorspronkelijke talen, die niet alleen betekenis hebben voor de sprekers, maar ook culturele diversiteit en interculturele dialoog zouden aanwakkeren. Landen als Ecuador en Bolivia identificeren zichzelf al als pluri-nationale staten; zij erkennen dat meerdere culturen deel uitmaken van de nationale cultuur, wat emancipatie van gemarginaliseerde groepen ten goede moet komen – hoewel dit in de praktijk niet altijd de maatschappelijke verbetering voor oorspronkelijke gemeenschappen garandeert.

Iru Aya (30, Kichwa Canelos-gemeenschap Nina Amarun, Ecuador)

‘Mijn moedertaal Kichwa is altijd belangrijk voor me geweest: mijn grootouders spraken geen Spaans, dus onze taal was de enige manier om met hen te communiceren. Persoonlijk heeft het me verrijkt: ik heb kunnen leren over onze legendes, onze kosmologie, over dieren, natuur. Al die kennis heeft mijn wereldbeeld gevormd.’

‘In 1992 hebben we in Ecuador veel bereikt voor de oorspronkelijke bewoners, zoals het grondwettelijke recht op bi-linguïstisch onderwijs. Maar onder de vorige president, Rafael Correa, werden sommige van die verworvenheden weer teruggedraaid. Zo werd het onderwijs van oorspronkelijke talen ondergebracht bij het algemene departement voor onderwijs. Gelukkig is dat onder de huidige president weer hersteld. Onderwijs is essentieel om de diversiteit aan talen te behouden.’

‘Wanneer oorspronkelijke talen verloren gaan, verliezen we cultuur, verliezen we geschiedenis, verliezen we ons eigen verleden. Een eeuwenoude cyclus van kennis sluit zich. Een taal verliezen is als een bibliotheek die verloren gaat; eeuwenlang verzamelde kennis bestaat dan simpelweg niet langer.’

Oorspronkelijke talen wereldwijd

  • Wereldwijd worden naar schatting 6700 talen gesproken.
  • Oorspronkelijke gemeenschappen, die zo’n 6 procent van de wereldbevolking vormen, spreken samen meer dan 4000 talen.
  • Prognoses voorspellen dat aan het einde van de 21e eeuw meer dan de helft van deze talen zal zijn uitgestorven.
  • Jaarlijks organiseert de VN op 9 augustus de International Day of the World’s Indigenous Peoples, met als doel aandacht te vragen voor de rechten van de oorspronkelijke gemeenschappen. Het thema van 2019 is ‘oorspronkelijke taal’.
  • 9 augustus is gekozen omdat op die datum in 1982 de eerste VN-werkgroep over oorspronkelijke gemeenschappen samenkwam.

Bescherming van oorspronkelijke talen zou essentieel zijn voor mensenrechten en duurzame ontwikkeling, maar óók voor bescherming van natuur en milieu: onderzoek wijst uit dat natuurlijke gebieden die bewoond worden door oorspronkelijke gemeenschappen het beste behouden blijven. En dat is ook in hun talen terug te vinden.

Zo drukt het Quechua-woord “pacha” (aarde, wereld) en “pachamama” (moeder aarde) de harmonieuze wijze uit waarop Zuid-Amerikaanse oorspronkelijke bewoners naar de natuur kijken; pachamama is de moeder der dingen, en wordt vereerd en gerespecteerd.

Maar het kan ook in kleinere, praktische taaluitingen zitten: zo kent het Micronesische Tobian verschillende woorden voor vis in elk stadium van groei, zodat duidelijk is wanneer de vis wel en niet gevangen kan worden met het oog op duurzaamheid. Dit onderscheid in de taal zorgt voor een andere omgang met de dieren.

Marcelo Lezcano (54, Kolla-gemeenschap Los Airampos, Argentinië)

‘Ik ben niet geboren in een oorspronkelijke gemeenschap, maar identificeer mijzelf wel met de oorspronkelijke bewoners van mijn continent. Onze voorvaderen hebben deze landen doorkruist en zijn na verloop van tijd ook in de steden beland. De strijd voor onze rechten vindt niet alleen op het land plaats, juist in de steden moeten we ook op de deuren van de autoriteiten bonzen. Daarom heb ik me dertig jaar geleden aangesloten bij het Observatorio Regional de Derechos Humanos y Pueblos Indígenas, een onderzoekscentrum en actiegroep om rechten voor oorspronkelijke gemeenschappen te bevorderen.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

‘Taal staat centraal in die strijd. Wij hebben het recht om ons in onze eigen talen uit te drukken, maar dat recht wordt niet altijd erkend. Door de taalbarrière hebben sommige oorspronkelijke inwoners geen toegang tot de rechtsstaat, omdat de overheid weigerde tijdens juridische processen tolken aan te stellen. In dergelijke kwesties is taal niet alleen een communicatiemiddel, het vormt ook de inzet van een machtsstrijd; als wij ons in onze eigen taal mogen uitdrukken, versterkt dat onze positie binnen de maatschappij.’

‘Daarbinnen is weliswaar veel ongelijkheid, maar er is niet één dominante groep met alleenrecht op taal en identiteit. Het bestaan van oorspronkelijke talen garandeert culturele verscheidenheid, en draagt bij aan de mondiale diversiteit.’

Dit artikel verscheen eerder op Oneworld.nl

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.