Afscheid van Iraans monument Mohammad-Reza Lotfi

Op vrijdag 2 mei overleed de grote Iraanse tar- en setarspeler, improvisator, componist en musicoloog Mohammad-Reza Lotfi op 67-jarige leeftijd in Teheran. Liselotte Sels, verbonden aan de School of Arts van de Hogeschool Gent, kende de man goed en vertrok meteen naar Teheran om het afscheid van dit culturele monument bij te wonen. Een ongewoon bericht uit een geïsoleerd en gepolariseerd land.

  • Liselotte Sels Liselotte Sels
  • Liselotte Sels Liselotte Sels

Na meer dan twintig jaar buiten Iran te hebben geleefd was ostad (meester) Lotfi acht jaar geleden teruggekeerd naar zijn geboorteland. Op de herdenkingsplechtigheid vorige zondag aan de Vahdat-zaal in Teheran waren duizenden rouwende kunst- en cultuurliefhebbers aanwezig. Twee van Lotfi’s onsterfelijke muziekwerken weerklonken luid boven de hoofden van de menigte: een improvisatie voor een vriend die in de gevangenis gestorven was en het revolutionaire lied Iran, ey saraye omid (Iran, huis van de hoop).

Er werden afscheidsredes en muzikale hommages gebracht door collega-muzikanten zoals Hossein Alizadeh en Ali-Akbar Shekarchi, schrijvers zoals Mahmoud Dolatabadi, en politici zoals Ali Jannati (minister van Cultuur) en Hossein Fereidoun (vertegenwoordiger, adviseur en broer van president Rohani). De talrijke studenten van de meester leken nog het zwaarst te getroffen door het voor velen plotse afscheid.

Liselotte Sels

 

Altijd muziek

Een groot deel van de aanwezigen volgde na deze eerste plechtigheid het stoffelijk overschot naar Gorgan, een stad ten noordoosten van Teheran en de geboortestad van Lotfi, waar hij de dag erop volgens zijn eigen wens begraven zou worden. Na de officiële ceremonie met afscheidsredes en muzikale huldes aan het cultureel centrum van Gorgan, volgde een menigte van duizenden mensen de kist doorheen de straten van de stad, tot op een vrijgemaakte ruimte in het oude centrum, waar de teraardebestelling volgens sjiitische rituelen – met veel geïmproviseerde gezangen en gedichten – plaatsvond.

De stad Gorgan heeft zich geëngageerd om op die plek een mausoleum te bouwen, dat tegelijk als cultureel centrum en als museum over leven en werk van Lotfi zal fungeren. Zijn laatste rustplaats is gelegen naast een zourkhaneh (huis van de kracht), een traditioneel sportcentrum met een geschiedenis die teruggaat tot de tijd van de Parthen en waar sport en dans beoefend worden begeleid door klassieke mystieke gezangen. De overleden meester, die geen moment zonder muziek kon leven, zal op die manier altijd muziek rondom hem hebben.

Dinsdag vond een derde plechtigheid plaats, tevens een sjiitische traditie, in een moskee-annex-heiligdom in Gorgan, waarbij vooral familie en dichte vrienden en studenten aanwezig waren. In plaats van koranrecitaties weerklonken ook hier vooral spontaan geïmproviseerde Perzische gedichten en klassieke gezangen. Het graf van de meester werd ondertussen onophoudelijk vereerd door bezoeken en spontaan muzikaal eerbetoon.

Diepe kennis en synthese

De Iraanse klassieke muziek heeft met Mohammad-Reza Lotfi een grote voorganger verloren. Het gewicht van dit verlies zal wellicht pas over een dertigtal jaar ten volle begrepen worden, stelde Shahram Saremi, muzikant en hoofdprogrammator van stedelijk cultureel centrum Arasbaran. De woorden van collega-muzikant Hossein Alizadeh tijdens zijn afscheidsrede in Gorgan geven het belang van Lotfi’s rol volledig weer: als hij er niet geweest was in de eerste jaren na de revolutie, was er nu geen Iraanse klassieke muziek meer.

Doorheen alle maatschappelijke, culturele en politieke evoluties en revoluties van de 20ste en vroege 21ste eeuw heeft hij de muziek geleid naar wat ze nu is: een levende kunst die sterk geworteld is in de traditie maar vertakkingen heeft in verschillende richtingen.

Lotfi’s grote kracht lag in het bouwen van een brug tussen de oude en nieuwe generaties van Iraanse muzikanten

Lotfi’s grote kracht lag in het bouwen van een brug tussen de oude en nieuwe generaties van Iraanse muzikanten. Weinigen hebben zo’n grondige muzikale vorming gehad, niemand kende de Iraanse muziektraditie beter, qua muzikaal gehoor en geheugen kende hij zijn gelijke niet en zijn muzikale inleving en verbeeldingskracht waren ongezien.

Deze combinatie van uitzonderlijke eigenschappen maakten van Lotfi een visionair muzikaal schepper van originele improvisaties en composities die zich zowel binnen als buiten de lijnen van de traditie situeerden. Zijn diepgaande kennis en aanvoelen van niet alleen het Iraanse, maar tevens het westerse muzikale patrimonium stelde hem in staat om tot geslaagde syntheses te komen van elementen uit beide tradities, iets wat slechts weinig Iraanse muzikanten hem hebben kunnen nadoen.

Daarnaast blies hij nieuw leven in oude Iraanse tradities en stijlen die aan het verdwijnen waren, zoals muziek uit de tijd van de Safaviden en Qajaren en mystieke tradities waarbij de zanger zichzelf begeleidt op een tokkelinstrument zoals de tanbur/dotar, setar of tar. Een steeds terugkerend motief was de plaats die hij toekende aan volksmelodieën uit verschillende streken van het land.  

Bedrogen optimisme

Mohammad-Reza Lotfi ontving zijn muzikale opleiding van de grootste meesters van zijn tijd, zoals Ali Akbar Shahnazi, Abdollah Davami, Said Hormozi en Nour-Ali Boroumand. Na zijn opleiding, die zowel in officiële instellingen als volgens de aloude private meester-leerling-methode plaatsvond, werd hij directeur van het Muziekconservatorium van de Universiteit van Teheran, van het Centrum voor de behoud en verspreiding van de traditionele Perzische muziek, van het label Chavosh waarmee hij een lange reeks opnames uitbracht, en van het Shayda Ensemble.

Populaire en klassieke muziek werden streng gecensureerd en medekunstenaars die buiten de lijnen van het islamitische regime kleurden kwamen in de gevangenis terecht

De eerste jaren na de Iraanse revolutie was Lotfi zoals velen optimistisch over het nieuwe maatschappelijke en politieke bestel. Toen in 1984 eerst populaire muziek en nadien ook klassieke muziek streng gecensureerd werd en medekunstenaars die buiten de lijnen van het islamitische regime kleurden in de gevangenis terechtkwamen, had hij weinig andere keus dan zijn geliefde vaderland te verlaten.

Na twee jaar in Italië te hebben gewerkt, verhuisde hij naar de Verenigde Staten. Zijn vertrek uit Iran was een grote schok voor de toenmalige Iraanse muziekwereld; velen voelden zich in de steek gelaten door Lotfi die op dat moment een centrale positie bekleedde.

Het krachtige netwerk rond Mohammad-Reza Lotfi bestond uit grote kunstenaars en geleerden, waaronder dichter, musicoloog en radiodirecteur Houshang Ebtehaj, zanger Mohammad-Reza Shajarian, tar-, setarspeler en componist Hossein Alizadeh, en santourspeler en componist Parviz Meshkatian. Na het vertrek van Lotfi stortte deze constellatie grotendeels in elkaar.

Wanneer hij na meer dan twintig jaar uit de Verenigde Staten en Zwitserland terugkeerde naar zijn vaderland, hadden velen hem nog niet vergeven dat hij Iran verlaten had en kreeg hij niet de ontvangst waarop hij gehoopt had. Dit weerhield hem er niet van om met meer energie dan ooit zijn stempel op het muziekleven in Iran te drukken.

In zijn privémuziekschool Mirza Abdollah, genoemd naar één van de oude meesters van de Iraanse radif (muzikale canon), leidde hij ontelbare studenten op, stuk voor stuk toptalenten. Hij richtte opnieuw het ensemble Shayda op, eveneens genoemd naar een oude meester, bestaande uit drie afdelingen: een vrouwelijk ensemble, een mannelijk ensemble en een ensemble voor oude muziek.

Zijn concerten trokken steevast volle zalen in binnen- en buitenland en hij nam nog een hele reeks cd’s op. In België was hij slechts tweemaal te horen, in 2012 en 2013 in intercultureel centrum De Centrale te Gent.

Fatale inzet

De enorme inzet die Lotfi tentoonspreidde voor het behoud, de ontwikkeling en de verspreiding van de Iraanse klassieke muziek getuigt van een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Verantwoordelijkheid tegenover de muzikale traditie, tegenover het culturele en literaire erfgoed van Iran, tegenover zijn door problemen geteisterde land, tegenover zwakkere groepen in de samenleving en tegenover jong muzikaal talent.

Het is alsof Lotfi de twintig jaar van afwezigheid wou inhalen in de korte tijd die hem uiteindelijk nog zou resten. Deze inzet is hem uiteindelijk fataal geworden: hij leefde ten dienste van de muziek en de mensen, daarbij zijn eigen gezondheid verwaarlozend.

Opnieuw blijft de Iraanse culturele wereld achter zonder haar grote meester, deze keer echter voor altijd. Het gemis bij zijn dichte en verre (muzikale) vrienden is groot; de mensen die de laatste jaren geen contact met hem hadden gezocht, treuren nu des te harder.

Zijn studenten wacht de moeilijke taak om alle kennis, inzichten en ervaring die hij hen gegeven heeft te verwerken in de eerste plaats en een vervolg te geven in de tweede plaats. Lotfi’s grote kennis van de traditie, zijn creativiteit en zijn muzikale smaak brachten een muzikale persoonlijkheid voort die niet gemakkelijk te evenaren is.

 

 

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.