Over migratie, herkomst en stilte

Ze keert altijd terug, de vraag ‘Waar kom je vandaan?’ Schrijver Tash Aw, die van Chinees-Maleisische afkomst is en momenteel in Parijs woont, probeert er in Vreemdelingen op een kade een antwoord te vinden. Maar ook op de veel moeilijkere en persoonlijke vraag: ‘Hoe zijn we hier beland?’ De nieuwe zomerboekentip van MO*journalist Gie Goris is een intens verhaal op 100 bladzijden.

Tash Aw is het Wunderkind van de Aziatische literatuur, schreef ik begin 2020. En ook: ‘Zijn literatuur is onbeschaamd Aziatisch en onverdund lokaal.’ Ik interviewde hem toen naar aanleiding van zijn roman Wij, de overlevenden. Die vertelt het verhaal van Ahok, een Chinees-Maleisische jongen die opgroeit in een arm gezin. Ahok slaagt er in om, ondanks zichzelf, succesvol te worden. Maar al snel zit er geen beweging meer in zijn leven, en na een tijdje gaat alles weer bergaf.

Dit voorjaar verscheen een dun boekje van Aw, Vreemdelingen op een kade, waarin hij de migratiegeschiedenis van zijn eigen familie vertelt. Of toch een stukje ervan. Want dat is meteen de grootste kritiek op het boek: het leest als het openingshoofdstuk van een familiekroniek, dat per ongeluk tussen twee harde kaften is beland en zelfstandig uitgegeven werd.

De zoektocht die Tash Aw in Vreemdelingen op een kade onderneemt, is een poging om niet enkel een antwoord te vinden op de altijd terugkerende ‘Waar kom je vandaan?’-vraag, maar ook op de veel moeilijkere en persoonlijke vraag: ‘Hoe zijn we hier beland’? “Hier” betekent in ruime zin Maleisië, maar is in concreto ook het afgelegen platteland van Maleisië.

China is te groot om er vandaan te komen, suggereert Tash Aw.

Tash Aw schrijft over zijn zoektocht – over zijn diverse migranten-grootouders en hun peripetieën ofte wederwaardigheden, over zijn eigen relatie met de familie, cultuur en verleden. De manier waarop is zo helder, eerlijk en empathisch dat je er als lezer niet onbewogen bij blijft. En zoals meestal: het is net in de heel persoonlijke details dat het verhaal zijn universaliteit waarmaakt.

Herkomst en veranderlijkheid

Overigens, in zijn antwoord op de vraag naar zijn herkomst insisteert Tash Aw op de regionale herkomst van zijn beide grootvaders. China is te groot om er vandaan te komen, suggereert hij. Je bent een Hokkien uit Fujian die Minnan spreekt, of je komt uit Hainan, bijvoorbeeld.

Lees ook

Een sociaal pleidooi voor méér vrije markt

Herkomst, schrijft Tash Aw, is voor nieuwkomers (nog) geen kwestie van identiteit, maar van overleven. Opvang, netwerken, werk, toekomst: ze hangen allemaal af van mensen die uit dezelfde regio komen, dezelfde taal spreken, gekende manieren van doen hebben. Die onderlinge afhankelijkheid creëert gemeenschappen en verbintenissen, die na verloop van generaties weer uiteen drijven en verbrokkelen.

In de kijk van Tash Aw op migratie is er weinig ruimte voor onveranderlijke waarheden of werkelijkheden. En dat is niet zo vreemd eigenlijk, want migratie is de eerste en meest fundamentele verwerping van onveranderlijkheid.

Stilte

Het verhaal gaat over migratie, maar je zou net zo goed kunnen zeggen dat het over stilte gaat. Over wat niet uitgesproken wordt. Over de verwachting dat iemand met een migratieachtergrond zwijgt (en beminnelijk is). Over het verleden dat niet belangrijk mag zijn in het ambitieuze Azië van vandaag, en waarover het dus niet mag gaan.

Het thema keert voortdurend terug en vindt misschien zijn sterkste beeld in een oude jeugdvriend van grootvader Aw die aankomt en drie dagen stil zit op het erf. De vierde dag pleegde hij zelfmoord door zich te verdrinken. Toen Tash Aw daarover met zijn moeder belde, ‘viel er een lange stilte. Daarna vroeg mijn moeder: “Maar goed, wat ga je eten vanavond?”’

Ik heb de neiging om uit het veel te korte boekje van Tash Aw zo veel te citeren, dat deze bespreking veel te lang zou worden. Een absolute aanrader voor op een mooie zomeravond.

Vreemdelingen op een kade door Tash Aw is uitgegeven door De Bezige Bij. 104 blz.
ISBN 978 94 0316 271 3