Wanneer het tocht in de winter van je leven

Zomertrek

Wie dezer dagen het vliegtuig neemt richting Turkije zal merken dat meer dan de helft van het vliegtuig wordt bevolkt door Turkse Belgen van de eerste generatie, die de zomer doorbrengen in hun geboorteland. Vergelijkbaar met de zomertrek van vogels. De twee landen die ze omarmen, twee landen die in hen samenkomen, tekenen zich af in de rimpels van hun gezicht. De rivieren Eufraat en Schelde zijn getuige van hun zweetdruppels en tranen.

De balans wordt opgemaakt, zo gaat dat nu eenmaal als je in de winter van je leven komt. Met hun veel te grote bagages nemen ze afscheid van hun kinderen. Met wat geluk kan zoon- of dochterlief meereizen om het reisongemak wat te verlichten.

Hoe rooskleurig het ook klinkt, er zijn ook heel wat bejaarden die deze reis niet kunnen maken en die slechts met de doodskist naar hun geboortedorp worden gebracht. Hoe is ouder worden in Vlaanderen, voor een generatie die ooit met hun hebben en houwen hun land inwisselden voor vreemde oorden in het huidige klimaat? En hoe staat het met de zorg voor hen?

Alles is contingent, maar daarom niet arbitrair

Het doet me denken aan de eerste les sociologie, waarin de professor vroeg wie er niet in een ziekenhuis was geboren. Toegegeven, ik heb niet meteen mijn hand uitgestoken (1000 studenten, je eerste les sociologie, je eerste jaar aan de universiteit), maar net toen ik vol moed dat toch deed, had de prof zijn conclusie al gemaakt. In de hele aula was er niemand thuis geboren. Je wordt in een ziekenhuis geboren in deze samenleving.

Deze vraag was een inleiding op de theorie van Habermas: ‘Alles is contingent, maar daarom niet arbitrair’. De norm was gezet. Wat zegt dat over mijn verhaal en wat ik binnenbreng aan contexten in deze samenleving? Normen in vraag stellen vergt moed, vooral wanneer die normen moeilijk bespreekbaar zijn en er weinig taal voorhanden is.

Wanneer ik jullie zou vragen hoeveel personen onder jullie ouders/grootouders hebben in een bejaardentehuis? Hoeveel vingers zouden dan rijzen? Deze discussie moet zeker gevoerd worden tegen de sociografische achtergrond van vergrijzing, terwijl de piramide omgekeerd is voor sommige groepen in onze samenleving. Wat bijvoorbeeld met het tekort aan verzorgers? Er bestaat een diversiteit in de vraag, die niet terug te vinden is in het aanbod van de zorg aan ouderen.

Er bestaat een diversiteit in de vraag, die niet terug te vinden is in het aanbod van de zorg aan ouderen.

De diversiteit in de zorg

Mijn generatiegenoten zijn op zoek naar alternatieven voor bejaardentehuizen, die wel tegemoetkomt aan hun verwachtingspatronen wat de zorg voor ouderen betreft. Op dit moment staat dit in Vlaanderen helaas nog in de kinderschoenen.

Veel tweede en derde generatiegezinnen staan voor een dilemma: de zorg voor hun ouders en grootouders is niet evident bij gezinnen met tweeverdieners. De huidige structuren beantwoorden totaal niet aan hun noden en de behoeften van vele ouderen.

In landen zoals Nederland en Duitsland heeft men al heel wat pragmatische oplossingen gevonden voor deze problemen. Thuiszorg en klinieken die beantwoorden aan de noden en behoeften van specifieke groepen zijn goed uitgebouwd. In België pakken we het eerder principieel aan en dat vertraagt het proces vaak. Gevolg: de maatschappelijke discussie komt niet op gang en gezinnen moeten individueel hun plan trekken. Vaak hoor ik dat België de handen al vol heeft van de eigen bejaarden en dat het sociocultureel middenveld dit probleem maar moet oplossen.

Ouder worden elders

Meneer Polat heeft een huis gebouwd in Turkije, zijn kinderen en kleinkinderen wonen in België. Hij reist om de zes maanden tussen België en Turkije. Hij maakt een balans op: met de jaren begint het reizen zwaarder te wegen. Hij zit met het dilemma: in welk land wil hij zijn oude dag slijten, wetende dat hij zijn dierbaren naast zich wil als hij komt te sterven?

Los van de praktische problemen die dit vaak geeft, wordt het rouwproces van de naasten gefragmenteerd, wanneer het levensdomein van een familie over twee landen is verspreid. Niet zelden zie je familieleden die mee willen reizen met de doodskist, terwijl dat praktisch niet altijd mogelijk is. Sterven in een weekend geeft bijvoorbeeld veel problemen omdat je het lichaam niet meteen vrij krijgt om te vervoeren.

Op te lossen vraagstukken

Is het niet tijd dat we opkomen voor de goede zorg van ouderen? Vraagstukken waarover we het hoofd moeten breken zijn de structurele oplossingen voor een kwaliteitsvolle opvang van alle ouderen van deze samenleving. Wat is een samenleving waard, die haar ouderen als ballast ziet?

Ouderen beschikken over vele verhalen die deur openen naar ons collectief geheugen. Als we hen verwaarlozen, ontkennen we dan niet onze geschiedenis en onze eigenheid?