Voor inheemse bevolking in Amazonewoud wekt coronavirus oude spoken tot leven

De inheemse bevolking in het Amazonegebied is bijzonder kwetsbaar voor COVID-19 en de gevolgen van de coronacrisis, schrijven Nina Moeller en J.M. Pedersen van het Centrum voor Agro-ecologie aan de Universiteit van Coventry. Ze vroegen hun connecties in Ecuador en Peru hoe ze met de dreiging omgaan.

Begin deze maand stierf een vijftienjarige jongen in een afgelegen deel van het Braziliaanse Amazonegebied, vlakbij de grens met Venezuela, aan COVID-19. Als lid van het Yanomami-volk, dat 35.000 mensen telt, was de jongen de eerste bekende dode onder de Braziliaanse inheemse gemeenschappen in de huidige pandemie. Er heerst nu een groeiende angst dat COVID-19 grote schade aanricht in het Amazonegebied.

Die angst is niet verwonderlijk, want naar schatting 90 procent van de oorspronkelijke inwoners van Amerika stierf als gevolg van de Europese kolonisatie, vooral door de infectieziekten die Europeanen meebrachten. Gefragmenteerde collectieve herinneringen aan dodelijke pandemieën uit de tijd van verre voorouders circuleren nog steeds in verhalen over magische sterfgevallen veroorzaakt door buitenlanders.

Al sinds 2005 werken we voor ons onderzoek samen met inheemse gemeenschappen en federaties in de regio, en zijn we zo getuige van hun voortdurende strijd tegen ontbossing en de gevolgen van meedogenloze verstedelijking - precies de omstandigheden die de overdracht van nieuwe infectieziekten tussen dier en mens waarschijnlijker maken.

Uiteenlopende levenswijzen

Lang voor de overheid lanceerden inheemse federaties in de hele Amazone grootschalige campagnes om de pandemie en de sociaaleconomische gevolgen ervan te verzachten.

De buitenwereld is een steeds groter wordende bedreiging

Dat was geen eenvoudige taak, want mensen in het Amazonegebied leiden erg uiteenlopende levens. Sommigen leven erg afgelegen, op vele dagen varen van de dichtstbijzijnde weg, anderen leven in stedelijke levensomstandigheden en zijn volledig afhankelijk van een constante inkomensstroom om te overleven. De bevolking van het gebied varieert van landeigenaren tot landlozen en van mensen die beschikken over traditionele kennis van bosbouw en medicijnen tot degenen die de oude tradities afwijzen ten gunste van mobiele telefoons en computerspelletjes. De impact van COVID-19 op inheemse volkeren zal net zo verschillend zijn als de omstandigheden waarin ze leven.

Voor de weinigen die nog steeds functionele autonomie genieten in afgelegen gemeenschappen is er weinig verandering: de buitenwereld is een steeds groter wordende bedreiging en hoe langer ze zich kunnen isoleren, hoe langer ook hun cultureel overleven kan worden gegarandeerd.

Veel mensen in het Amazonegebied zijn bijzonder kwetsbaar voor infectieziekten. Ze worden blootgesteld aan de effecten van mijnbouw en oliewinning en geïnstitutionaliseerd racisme, waardoor ze moeilijker toegang krijgen tot goed onderwijs, gezondheidszorg en banen.

Een van de vele bedreigingen

Ondanks de lockdown gaat zowel de legale als de illegale winning van grondstoffen door. Illegale activiteiten breiden zich zelfs uit, omdat er minder actieve weerstand is. Daarbij worden reisbeperkingen genegeerd en stijgt het risico op verspreiding van de infectie. Vermoed wordt ook dat illegale mijnwerkers COVID-19 naar de Yanomami hebben gebracht.

Voor het toenemende aantal inheemse gezinnen dat geen toegang heeft tot land is de situatie rampzalig.

We vroegen ons netwerk van connecties in de Ecuadoraanse Boven-Napo en de Peruaanse Ucayali-regio naar de lokale wensen en behoeften. Hoewel velen op dit moment buiten bereik zijn en zich hebben teruggetrokken in dorpen en gemeenschappen zonder internet, is de boodschap van Kichwa-gemeenschappen die via de weg toegankelijk zijn unaniem: hoewel bezorgd over de nieuwe ziekte, is er veel meer bezorgdheid over de lockdown. Een traditionele genezer vertelde ons: “We hebben de planten om onszelf te genezen, maar nu we nergens heen mogen, kunnen we geen geld verdienen.”

Veel inheemse families moeten producten naar de markt brengen om geld te verdienen voor brandstofgeneratoren, kano’s en toegang tot telefoons of internet. De lockdown verhindert dat. Bij gebrek aan enige sociale zekerheid of andere economische steun is dat in het Amazonegebied even vernietigend als elders in de wereld.

Onder de inheemse gemeenschappen aan de rand van de stad in Napo is er een sterke belangstelling voor de aanplant van medicinale bomen en planten als reactie op de pandemie. Maar voor het toenemende aantal inheemse gezinnen dat geen toegang heeft tot land - hun territorium is binnengevallen, aangetast en opgesplitst in steeds kleinere percelen - is de situatie rampzalig. Het is niet verwonderlijk dat vrouwen en kinderen het meest lijden, aangezien met verveling en wanhoop ook het alcoholgebruik en huiselijk geweld toenemen.

Terwijl we dit schrijven, nemen inheemse gemeenschappen in heel het Amazonegebied ook het heft in eigen handen. Ze sluiten toegangswegen af en trekken zich dieper in het woud terug. Waar mogelijk ontsnappen ze naar voorouderlijke gebieden, soms naar plaatsen van culturele of spirituele betekenis.