Vaccins: een leven voor een prikje

De Europese Commissie en de Wereldgezondheidsorganisatie organiseren op 12 september een wereldwijde vaccinatietop in Brussel. Daarmee willen beide organisaties de voordelen van vaccinatie onderschrijven en vaccineren promoten als bijzonder succesvolle volksgezondheidsmaatregel. Vaccins zijn namelijk een van de meest kosteneffectieve gezondheidsinstrumenten ooit.

Elke US-dollar die wordt besteed aan immunisatie bij kinderen, levert een winst van 44 USD op . Ze redden jaarlijks 2 tot 3 miljoenen levens en beschermen kinderen tegen potentieel dodelijke, zeer besmettelijke ziekten zoals mazelen, longontsteking, cholera en difterie. Dankzij vaccins stierven tussen 2000 en 2017 veel minder mensen aan mazelen en staat polio zelfs op het punt om uitgeroeid te worden.

Ook UNICEF gelooft in de kracht van vaccins. Volgens het Supply Division Report van 2018, heeft UNICEF in 2018 alleen al 2,36 miljard dosissen vaccin aangeschaft om een verscheidenheid aan ziekten te bestrijden, waaronder mazelen, difterie, tetanus en HPV. Bijna de helft van de kinderen onder de vijf jaar ter wereld werd bereikt.

De opmerkelijke toename van de vaccinatiegraad over de hele wereld in de afgelopen drie decennia is een succesverhaal dat moet worden gevierd. Onder andere door de GOBI (Growth – Oral Rehydration Therapy – Breastfeeding and Immunization) strategie, geïnitieerd door UNICEF in de jaren 80, een revolutionaire strategie voor de overleving van de kinderen.

Maar sinds kort stagneert deze vaccinatiegraad, op ongeveer 85% wereldwijde dekking. Gecombineerd met de ongelijke vooruitgang tussen landen, is dat alarmerend. De armste en meest kwetsbare kinderen zijn nog steeds niet geïmmuniseerd.

De opmerkelijke toename van de vaccinatiegraad over de hele wereld in de afgelopen drie decennia is een succesverhaal dat moet worden gevierd.

Er zijn ook nieuwe bedreigingen voor de instandhouding van de nodige immunisatiedekking. De risicoperceptie bij ouders daalt (omdat de ziektes minder voorkomen, denken sommigen dat een vaccin niet nodig is), er is zelfgenoegzaamheid van overheden en donoren en er zijn grote uitdagingen in verband met de verspreiding van verkeerde en valse informatie online (de “anti vaxx-beweging”). De WHO verklaarde zelfs dat desinformatie omtrent vaccins één van de grootste gezondheidsbedreigingen is van 2019. Maar ook conflicten vormen zware uitdagingen voor immunisatieprogramma’s: ze verstoren de gezondheidszorgsystemen, veroorzaken de verplaatsing van kinderen en leiden tot ingrijpende demografische veranderingen.

Vaccinatie als toegangspoort naar andere gezondheidsdiensten

We moeten blijven inzetten op vaccins. Niet alleen omdat ze ontegensprekelijk miljoenen levens redden. Immunisatie kan namelijk ook een toegangspoort zijn tot een reeks andere gezondheidsdiensten. Vaccinatie kan worden aangewend om diensten te bundelen (meestal is Vitamine A toedienen de eerste van deze diensten) en een breder bewustzijn te genereren bij de mensen, bijvoorbeeld rond reproductieve, moederlijke en kindgezondheid, en andere essentiële kwesties zoals sanitaire voorzieningen, voeding en hygiëne.

De uitdagingen voor wereldwijde vaccinatie

De “Cold chain” in stand houden

Het wereldwijd transporteren van vaccins vereist een nauwkeurige logistieke coördinatie. Veel vaccins moeten worden bewaard bij temperaturen tussen twee en acht graden Celsius, anders kunnen ze bederven. Het koel houden van de vaccins wordt de “cold chain” (koude keten) genoemd.

Succesverhalen

Polio
Sinds 1988 zijn al meer dan 2,5 miljard kinderen gevaccineerd tegen polio waardoor het aantal gevallen is gedaald met meer dan 99%, indrukwekkend. Polio verlamde meer dan 350.000 mensen per jaar en meer dan 16 miljoen mensen zijn gered van verlamming vanwege vaccinatie tegen polio.

Mazelen
Mazelen is een zeer besmettelijke, ernstige ziekte die wordt veroorzaakt door een virus. Vóór de introductie van het mazelenvaccin in 1963 en de wijdverspreide vaccinatie vonden er ongeveer om de 2-3 jaar grote epidemieën plaats en veroorzaakten mazelen naar schatting 2,6 miljoen doden per jaar. Versnelde immunisatie-activiteiten hebben een grote invloed gehad op het verminderen van sterfgevallen door mazelen. In de periode 2000-2017 heeft vaccinatie tegen mazelen naar schatting 21,1 miljoen doden voorkomen en het aantal sterfgevallen bij mazelen is met 80% gedaald van naar schatting 545.000 in 2000 tot 110.000 in 2017.Vaak is het laatste deel van de reis het moeilijkst. Wegen zijn moeilijk begaanbaar of onbestaand. Koelcontainers worden dan op paarden of kamelen vastgebonden en met behulp van zonnepanelen koel gehouden. In sommige gevallen kan de eindbestemming een dorp zijn zonder koeling of elektriciteit. Soms brengt technologische vooruitgang soelaas: bijvoorbeeld door het gebruik van zonnepanelen en in 2019 gebruikte UNICEF voor het eerst drones om vaccins te leveren.

Conflicten

In landen waar kinderen onbereikbaar zijn vanwege een conflict (zoals Syrië en Jemen), onderhandelde UNICEF, samen met andere VN-partners en het kantoor van de secretaris-generaal van de VN, over tijdelijke wapenstilstanden tussen de strijdende partijen. Deze “Days of Tranquility” bieden gezondheidswerkers een veilige toegang voor kinderen.

Wanneer natuurrampen of door de mens veroorzaakte rampen toeslaan, werkt UNICEF samen met partners om noodvaccinatiecampagnes te coördineren om epidemieën te voorkomen.

Anti-vaccinatiebewegingen en gebrek aan vertrouwen

Ondanks de voordelen van vaccins zijn er toch nog veel kinderen die sterven aan ziekten die vaccinatie kon voorkomen. Vaak is dit te wijten aan een gebrek aan toegang tot vaccins. Toch zijn er ook ouders of families die weigeren om hun kinderen te vaccineren vanwege hun achterdocht en twijfel over vaccins. Dit resulteerde al in verschillende uitbraken, waaronder een alarmerende toename van de mazelen, vooral in hoge inkomenslanden.

De heropleving van mazelen in landen waar de ziekte was geëlimineerd, is zorgwekkend.

De heropleving van mazelen in landen waar de ziekte was geëlimineerd, is zorgwekkend. In 2019 was het totale aantal gevallen van mazelen gemeld tot en met mei (168.000 gevallen) meer dan driemaal het aantal dat tegen die datum in 2018 werd gemeld (51.000 gevallen). De twee continenten met het hoogste aantal gemelde mazelengevallen sinds mei 2019 zijn Afrika en Europa.

Vertrouwen in vaccinatieprogramma’s is cruciaal voor het handhaven van hoge dekkingspercentages, vooral op niveaus die hoger zijn dan vereist voor immunisatiedekking (de zogenaamde “herd immunity”). In de hele Europese Unie dragen het uitstellen en het weigeren van vaccins echter bij aan dalende immunisatiesnelheden in een aantal landen en leiden ze tot een toename van uitbraken van ziekten. Recente uitbraken van mazelen — de hoogste in de EU sinds zeven jaar — illustreren de onmiddellijke impact van een dalende immunisatie.

Het fundamentele recht op gezondheid

Het recht op een goede gezondheid is opgenomen in het Kinderrechtenverdrag, dat dit jaar zijn 30ste verjaardag viert. Immunisatie is een krachtige, doch eenvoudige manier om het fundamentele recht op gezondheid voor kinderen te beschermen.

Vaccins redden niet alleen levens; ze helpen kinderen om te leren en te groeien, ze betekenen meer dagen op school, ze voorkomen veel slopende risico’s van kinderziekten en ze verlagen de zorgkosten en beschermen gezinnen en gemeenschappen tegen armoede.

Uit recente ziekteuitbraken, zoals de mazelen, blijkt toch dat geen enkel land en geen enkele persoon het zich kan veroorloven zelfgenoegzaam te zijn over vaccins. Branden blussen — reageren op de ene uitbraak na de andere — is duur, niet effectief en kost levens. De enige duurzame oplossing is preventie, door ervoor te zorgen dat iedereen op het juiste moment met de juiste vaccins wordt gevaccineerd gedurende zijn leven. Want vaccins werken.

Deirdre Perquy is Public Affairs Officer bij UNICEF België.