‘Regelmatige regularisaties zijn nodig om het falend migratiebeleid recht te trekken’

Meer dan honderd sans-papiers voeren sinds 30 januari, bijna ongemerkt een politieke actie in Brussel. Ze vragen om objectieve toelatingscriteria bij regularisaties. De meesten van hen wonen en werken al jaren in België, maar leven desondanks met het bevel om het grondgebied te verlaten. ‘Naar waar zouden deze mensen precies moeten terugkeren?’, vragen Gil Puystiens en Felix Kumps (Comac Leuven) zich af in een opinie.

In Brussel slapen sinds 30 januari meer dan honderd sans-papiers in schamele omstandigheden in de Begijnhofkerk. Ook in het restaurant van de ULB, en sinds 19 februari in het cafetaria van de VUB, zoeken vele mensen zonder papieren onderdak. De meesten van hen zijn niet dakloos: het doel is voornamelijk om politiek hun stem te laten horen.

Deze mensen wonen en werken immers al jaren in België en hebben hier een leven opgebouwd, maar ze hebben nog steeds geen wettelijke verblijfsvergunning en worden uitgebuit op de woon- en arbeidsmarkt. Daarom komen ze in verzet. Een verzet dat niemand hoort, maar waar we allemaal belang bij hebben.

Tarik en Mehdi, die beiden al meer dan tien jaar in ons land verblijven, geven ons een inkijk in hun situatie. ‘Ik heb al vanalles gedaan in mijn leven’, vertelt Mehdi. ‘Schoonmaken, kapper, op de markt, snackbars, alles.’ Een vrouw wist ons te vertellen hoe duizenden vrouwen zonder papieren de huiskamers van rijke Europese ambtenaren poetsen, een job die ze ook uitvoeren in het Justitiepaleis en de parlementsgebouwen.

Niettemin blijven zij allemaal onder bevel om het grondgebied te verlaten. Naar waar zouden deze mensen precies moeten terugkeren?

Het metrostation Kunst-Wet is gerenoveerd door sans-papiers, het gebouw van de Europese Raad is door hen gebouwd. Vandaag werken ze massaal aan de opbouw van de nieuwe Brusselse metrolijn. Tarik is zelfs lid van de vakbond, trots laat hij zijn lidkaart zien. ‘Wij dragen bij aan de maatschappij’, zegt hij.

Door te werken doen ze mee de samenleving draaien en door te consumeren betalen ze zelfs belastingen. En ze hebben heel hun bestaan hier opgebouwd. Mehdi woont hier al sinds zijn zeventiende, hij wilde zich aansluiten bij zijn zussen die hier geboren zijn. In de Begijnhofkerk slapen er gezinnen met kinderen die gewoon in België zijn geboren.

Daarnaast zijn er ook mensen als Farida, zij is in België geboren en ondertussen 51 jaar oud. Haar hele familie is geregulariseerd, maar zij viel uit de boot. Niettemin blijven zij allemaal onder bevel om het grondgebied te verlaten. Naar waar zouden deze mensen precies moeten terugkeren?

‘De mensen zien af’

Een aanvraag tot regularisatie kan worden ingediend bij de Dienst Vreemdelingenzaken wegens “buitengewone omstandigheden”. Er moet worden aangetoond dat het “onmogelijk of zeer moeilijk” is om terug te keren naar het land waarvan men de nationaliteit bezit. Maar wat er allemaal onder die buitengewone omstandigheden valt, wordt niet verduidelijkt.

‘Het lijkt alsof we geluk moeten hebben of een ambtenaar die ons dossier behandelt een goede of een slechte dag heeft’

Hoewel er meer dan negen verschillende statuten voor “nieuwkomers” uitgevonden werden, konden veel mensen geen papieren bemachtigen. Zij komen doorgaans terecht in administratieve procedures die lang aanslepen, die niet gebaseerd zijn op objectieve criteria en hen geen enkel perspectief bieden. Vaak is één iemand niet erkend in een hele familie die dat wel is, zonder duidelijke reden waarom dat zo is.

‘Het lijkt alsof we geluk moeten hebben of een ambtenaar die ons dossier behandelt een goede of een slechte dag heeft’, zegt Mehdi.

Nochtans zouden objectieve en vaste criteria hen uit de nood kunnen helpen. De mensen die de kerk, de ULB en de VUB bezetten uit protest, wonen veelal in een klein appartement of huisje en hebben wel één of andere vorm van werk. Maar ze hebben die in de meest miserabele omstandigheden. Met gezinnen in één- of tweekamerappartementen. Aan arbeidsvoorwaarden van vier of vijf euro per uur.

Nochtans verrichten ze uiterst essentieel werk dat onze samenleving doet draaien. Ze bouwen wolkenkrabbers en metrostations. Ze kuisen kantoren, gerechtsgebouwen of sociale woningen. Ze zorgen voor gezinnen, kinderen of bejaarden in de diverse wijken van Brussel. Een man zonder papieren die per megafoon het woord neemt aan de Begijnhofkerk, vat het in zijn speech krachtig samen: ‘Les gens souffrent!’ Inderdaad, de mensen zien af.

De echte profiteurs zijn niet de sans-papiers, zoals stemmen aan de rechterkant ons graag willen doen geloven. De profiteurs zijn degenen die hen uitbuiten.

Maar waarom komt daar geen verandering in? Eigenlijk is er één grote reden die ook in iedereens verhalen naar boven komt. Het komt de werkgevers van de duizenden mensen in deze erbarmelijke situatie ten goede. ‘Als ik aan vier of vijf euro per uur werk, gaan ze natuurlijk niemand aannemen die wel papieren heeft’, merkte een vrouwelijke activist op.

Sociale dumping heet dat: schakel mensen zonder sociale rechten in omdat ze goedkoper zijn dan de mensen die hier door jarenlange strijd arbeidsvoorwaarden hebben opgebouwd. In die context maakte migratiehistoricus Idesbald Goddeeris ook de treffende vergelijking dat deze sans-papiers dienen als vorm van goedkope arbeid, net zoals slaven en gastarbeiders dat deden in het verre en niet zo verre verleden.

Je slaat zo als werkgever twee vliegen in één klap. Het levert je ten eerste goedkope arbeidskrachten zonder legale bescherming op. Ten tweede kan je hierdoor de rechten van zowat alle werknemers onder druk zetten, ook de legaal erkende. De echte profiteurs zijn dan ook niet de sans-papiers, zoals stemmen aan de rechterkant ons graag willen doen geloven. De profiteurs zijn degenen die hen uitbuiten. ‘Al wat wij vragen, is om hier legaal te kunnen werken en wonen’, benadrukt Amin, die deel uitmaakt van de groep sans-papiers in het restaurant van de ULB.

Moesten ze papieren hebben, zouden deze mensen gewoon kunnen bijdragen. Hun inkomsten voor de sociale zekerheid zouden, volgens berekeningen van het ACV, 65 miljoen euro per maand bedragen. Hun statuut op de arbeidsmarkt zou verbeteren en de sociale rechten van de hele werkende klasse zouden minder onder druk staan.

Maar het allerbelangrijkste: deze mensen zouden als mensen kunnen leven. Met een acceptabel inkomen, met sociale rechten, met een deftige woning en met perspectief om hun toekomst hier uit te bouwen.

MEEST GELEZEN

• 1
  ‘Mensen vroegen mij of ik Hutu of Tutsi ben, maar thuis spraken we daar niet over’
• 2
  Een bril is niet alleen goed voor de ogen, maar ook voor het inkomen
• 3
  Hepatitis eist 3500 mensenlevens per dag

Regularisaties: wat en waarom?

Volgens het Agentschap Integratie en Inburgering is een regularisatie gelijk aan ‘het uitzonderlijk toekennen van een verblijf aan iemand die geen wettig verblijf heeft, of slechts over een precair of tijdelijk verblijf beschikt’. Regularisatie is dus niet hetzelfde als een asielaanvraag. Het is bedoeld voor “buitengewone omstandigheden” en vereist dus extra criteria, waaronder prangende humanitaire omstandigheden en lange asielprocedures.

Regularisaties zijn om meerdere redenen cruciaal. Zo komen enkel mensen met de juiste papieren in aanmerking voor basisrechten zoals gezondheidszorg. ‘Nu hebben mensen zonder papieren enkel toegang tot dringende hulp’, zegt Ilse Derluyn (UGent) daarover in een onderzoeksartikel van Apache. ‘Als ze geregulariseerd zijn, kunnen ze ook preventief op medische zorg rekenen. Nu zijn ze vaak te bang om te gaan.’

De sans-papiers zijn ook niet degelijk beschermd bij arbeidsongevallen. Amin vertelt: ‘Ik ken mensen die gewond raakten op het werk. In plaats van een ambulance te bellen, voerde hun baas hen gewoon per auto naar ergens anders in Brussel en smeet hen eruit. Ikzelf heb een knie gebroken en werd ook zonder meer afgedankt door mijn werkgever. En daar kunnen we legaal niets tegen doen.’

Zolang er dus geen regularisatie komt, vallen de mensen zonder papieren uit de boot. Ook tot coronavaccins hebben ze geen toegang, uitgerekend nu het een halszaak is om iedereen zo snel mogelijk te vaccineren.

‘Het migratiebeleid faalt op vele vlakken. Om de zaken recht te trekken, moeten geregeld regularisaties plaatsvinden.’

In 2009 leidden tientallen bezettingen, sociale acties en hongerstakingen — vaak ook geconcentreerd in de Begijnhofkerk — tot het afdwingen van een aantal in tijd en ruimte beperkte objectieve criteria. ‘Vanaf het begin hebben we geprobeerd de banden aan te halen met de Belgische werkende bevolking, met hun vakbonden’, vertelde Ali Guissé, die de strijd trok, destijds in een interview met Solidair. ‘We vochten zij aan zij met de werknemers van de luchthaven van Zaventem bijvoorbeeld. We wilden de Belgen bij onze strijd betrekken. Om dat te bereiken, moesten we hen informeren, bewustmaken.’

Het vormen van één front van alle werkende mensen op basis van hun gedeelde sociale belangen was dus een cruciaal element. Eenmalig kon een groep mensen hierdoor geregulariseerd worden. Ook in 2014 kon een gelijkaardige, maar kleinschalige beweging zulke criteria afdwingen. Maar in beide gevallen bleef het daarbij en werd er niet de stap gezet naar permanent gebruik van objectieve criteria.

Er zijn dus tal van redenen om zo snel mogelijk naar eerlijke en objectieve criteria voor regularisatie te streven. Idealiter zou er een onafhankelijke commissie, waarin ook vakbondsleden, experten en leden van vluchtelingenorganisaties zetelen, bevoegd zijn voor de uitvoering hiervan. Zo wordt het niet overgelaten aan een groep ambtenaren zonder terreinkennis en zonder echt inzicht in de toestand van sans-papiers.

Lilana Keith van het platform Picum windt er geen doekjes om: ‘Het migratiebeleid faalt op vele vlakken. Om de zaken recht te trekken, moeten geregeld regularisaties plaatsvinden.’ Dat moet volgens haar dan wel met duidelijke criteria.

Strijd voor een menswaardig leven

Maar zoals we van veel mensen hoorden, laat de procedure opvallend veel ruimte voor interpretatie. Meer nog: vandaag heerst de willekeur. Of deze mensen al dan niet erkend worden, hangt vooral af van de goodwill van staatssecretaris Sammy Mahdi (CD&V) en andere ambtenaren. De ironie wil dat Mahdi ook bevoegd is voor de nationale loterij. Het lijkt erop dat de man niet in staat is zijn bevoegdheden van elkaar te onderscheiden.

In landen zoals Spanje bestaat er nu al een permanente wet met objectieve en vaste criteria. Andere landen, zoals Portugal, hebben de coronacrisis en de sluiting van de grenzen erkend als uitzonderlijke omstandigheden die de regularisatie van mensen zonder papieren mogelijk maken. Het is exact om deze reden dat de activisten opkomen voor objectieve criteria om aan papieren te geraken, die dan ook echt gevolgd moeten worden.

De strijd is nog niet gestreden. Dat blijkt al uit de reactie van Mahdi. In februari liet hij via sociale media weten dat hij zich ‘niet zou laten chanteren’. Een statement dat hij nogmaals herhaalde toen hij daarover een vraag kreeg in het parlement van Yoleen van Camp (N-VA). Het zal niet verbazen dat Mahdi’s antwoord ‘een enorme geruststelling’ betekende voor van Camp en haar conservatieve collega’s.

‘Wij gaan hoe dan ook voort, tot de regering ons legaal laat werken en wonen.’

De staatssecretaris is duidelijk niet van plan om het beleid van de uiterst rechtse Theo Francken (N-VA) om te buigen tot een humaner migratiebeleid. ‘Regels zijn regels’, rechtvaardigde hij op Twitter zijn onbuigzame houding tegenover de sans-papiers, alsof het probleem niet juist een totaal gebrek aan coherente regels is. Mahdi zaait zo verwarring door de eigenlijke eisen van de beweging te verzwijgen.

Strijd loont, zo blijkt duidelijk uit de bekroonde inspanningen van 2009 en 2014. En de wil om strijd te voeren is hier sterk aanwezig. De stemming onder de actievoerders in de ULB bewijst dat. Hoe lang ze daar kunnen blijven, dat weet niemand. De angst leeft onder sommigen dat ze na 31 maart — het officiële einde van de koude maanden — gewoon weer buiten gegooid worden. Maar Amin hamert erop: ‘Het kan dat we nog maar een maand mogen blijven, of het kan nog twee jaar zijn. Het kan dat we sommige dagen weinig of niet kunnen eten. Maar wij gaan hoe dan ook voort, tot de regering ons legaal laat werken en wonen.’

Het is glashelder: deze mensen zijn het meer dan beu om nog over zich heen te laten lopen. Het komt er nu op aan om hen een sterk platform te bieden en om hun campagne te versterken, ook via allianties met de bredere werkende en studerende bevolking. De wekelijkse solidariteitsbezoeken van de studenten van Comac zijn daarvan alvast een voorbeeld. Maar hoe dan ook is deze sociale strijd nog maar net begonnen.

Gil Puystiens en Felix Kumps zijn lid van Comac Leuven, de studentenbeweging van de PVDA.