‘Ngo's moeten zich voor hun vrijwilligers niet beperken tot westerlingen’

Is het nog wenselijk dat ngo’s vrijwilligers uitsturen om elders in de wereld hun expertise te delen? Of is dat een bevestiging van koloniaal denken?, vraagt Stefaan Bonte van Artsen Zonder Vakantie zich af. ‘Ja, ngo’s hebben nog een belangrijke rol te spelen, maar maar essentieel is dat dit gebeurt vanuit een internationaal kader waar er ruimte wordt gemaakt voor wederzijds leren, co-creatie en horizontale verhoudingen.’

In het dekolonisatiedebat dat volop wordt gevoerd stellen ngo’s zichzelf (terecht) in vraag. Zo staat te lezen in Dekoloniseren nu! Praktische inspiratiegids voor rechtvaardige internationale samenwerking, een inspiratiegids die werd uitgebracht door 11.11.11 en ngo-federatie, dat ‘de sector van ontwikkelingssamenwerking nog al te vaak de scheve machtsverhoudingen weerspiegelt in de relatie met haar partners en in de organisaties zelf’.

Een van de typische kenmerken van een ngo en vzw is dat ze vaak werden opgericht door en gesteund worden door een trouwe (en vaak grote) groep vrijwilligers met een goedbedoeld en grenzeloos engagement om de wereld te verbeteren. Maar de wereld en de context waarin dit engagement een plaats moet krijgen is aan het veranderen.

Wat betekent dat voor de inzet van talrijke Belgische vrijwilligers? Die gaan maar te graag naar pakweg Afrika om er zich op een concrete manier in te zetten voor een betere wereld.

Is het nog verantwoord voor organisaties om ‘witte’ vrijwilligers in te zetten? Om hun expertise en ervaringen vanuit België te delen?

Is het nog verantwoord voor organisaties om ‘witte’ vrijwilligers in te zetten? Om hun expertise en ervaringen vanuit België te delen? Of bevestigt dit nog maar eens het koloniale denken?

In sommige Afrikaanse landen zijn vrijwilligers alleszins niet langer zomaar welkom. Burundi, bijvoorbeeld, staat alleen nog beroep te doen op internationale expertise als soortgelijke kennis en kwalificaties niet in eigen land beschikbaar zijn.

Logisch, hoor ik u denken.

In Benin wordt elke vrijwilliger die expertise wil delen in het land gevraagd om een dossier in te dienen bij de autoriteiten. Dat moet minstens drie maanden voor een werkbezoek waarop de instanties het dossier onderzoeken. Pas na goedkeuring van de autoriteiten kan het bezoek worden georganiseerd.

De toon is gezet.

Internationale samenwerking

De Duurzame Ontwikkelingsdoelstelling van de VN (SDG’s) bieden het kader om ook de inzet van vrijwilligers door organisaties tegen het licht te houden. De wereld is vandaag meer dan ooit verbonden. Beter toegang tot technologie en kennis maakt het makkelijker om ideeën en innovaties te delen.

De SDG’s zijn erop gericht om de situatie in alle landen te verbeteren en internationale samenwerking te bevorderen. De doelstellingen zijn er ook op gericht af te stappen van steun van de rijksten aan de armsten.

We moeten inderdaad afstappen van de idee dat Europa de enige bakermat van kennis is. En beseffen dat de manier waarop die kennis vanuit Europa overgedragen wordt naar lage-inkomenslanden paternalistisch is.

Want vele uitdagingen zijn universeel. Hoewel de contact kan verschillen zijn, de uitdagingen waar we voor staan vaak dezelfde, zeker wat gezondheidszorg betreft. De koppen samen steken is daarom de boodschap.

Verschillende perspectieven, uit diverse landen, samen te brengen binnen een kader van internationale samenwerking werkt verrijkend. Het komt de zoektocht naar structurele oplossingen in een steeds complexer wordende wereld ten goede.

Hoe dan?

Mensen en organisaties voor eenzelfde doel en met dezelfde gedrevenheid verbinden is een krachtige manier om relaties horizontaler, en dus gelijkwaardiger te maken. Bovendien geeft het engagement op een zinvolle en toekomstgerichte manier vorm.

Mensen en organisaties voor eenzelfde doel en met dezelfde gedrevenheid verbinden is een krachtige manier om relaties horizontaler, en dus gelijkwaardiger te maken.

Mensen laten samenwerken, ongeacht nationaliteit. Gezamenlijk initiatief toelaten. Mensen zich laten met elkaar engageren in een bewust en vrijwillig gekozen relatie, gebaseerd op gemeenschappelijk belang en verantwoordelijkheid voor alle partijen, zou dat geen nieuwe rol van ngo’s kunnen zijn?

Zo’n verandering moet niet het marginaliseren van “het Noorden” betekenen. Maar het idee van vrijwilligerswerk is nog te veel uitgebouwd vanuit Europa, te weinig vanuit Afrika of elders. Alsof het draagvlak voor het bestaan van een Belgische ngo vooral in België zelf zou moeten liggen.

Als een ngo meer internationaliseert, kan die lijn zich ook doortrekken in de vrijwilligerswerking. Door netwerken van mensen die zich engageren voor een betere wereld niet alleen in Europa maar ook daarbuiten uit te bouwen, worden enorm veel kansen gecreëerd. Dat netwerk is een ideale manier om over grenzen heen geëngageerde mensen met elkaar te verbinden en meer impact te realiseren.

Binnen Artsen Zonder Vakantie uit zich dat bijvoorbeeld in online samenkomsten van medische expert-vrijwilligers uit België en Afrika in verschillende werkgroepen. Binnen zo’n werkgroep leren mensen elkaar echt kennen. Vanuit een authentieke connectie kan in alle openheid en vertrouwen gesproken worden over een gezamenlijk topic. Dat leidt tot breed gedragen oplossingen, die een grotere impact kunnen hebben.

Zo’n netwerk impliceert ook een waaier aan verschillende profielen. Dat maakt het mogelijk om capaciteitsopbouwende activiteiten te gaan differentiëren in functie van de context. Een vrijwilliger-pediater hoeft niet altijd naar Burkina Faso te trekken maar kan ook online een pediater-in-opleiding bijsturen. Of expert-vrijwilligers kunnen met hun rugzak aan ervaring en hun eigen opgebouwde netwerk bijvoorbeeld ook als een “connector” de juiste mensen met elkaar in contact brengen, of als ambassadeur op de barricade gaan staan.

Voor vrijwilligers binnen internationale samenwerking is dus absoluut nog een rol weggelegd. Die inzet en engagement is zelfs cruciaal om aan een duurzame toekomst te kunnen blijven bouwen.

Maar dat kan alleen op voorwaarde dat de diversiteit aan nationaliteiten, culturen, ervaringen, visies en meningen structureel georganiseerd en gefaciliteerd wordt. Ngo’s en vrijwilligers zijn uitgenodigd om verder te internationaliseren en mee in dit verhaal te stappen.

En u, beste lezer, om binnen dit publieke debat uw stem te laten horen over de waarde van peer-to-peersamenwerking en de rol van vrijwilligers in tijden van dekolonisatie.

Stefaan Bonte is sinds september 2020 directeur van de medische ngo Artsen Zonder Vakantie, een dynamisch netwerk van meer dan 500 medische, paramedische en technische experten in België en Afrika. Binnen de internationale samenwerking werkte hij ook al voor Caritas International Belgium, Trias en AgriCord.