Grenzen verleggen in Iran

Zondag 2 oktober, 1 uur ’s nachts. Samen met enkele collega’s uit het parlement land ik op de luchthaven van Teheran, klaar voor een werkbezoek aan Iran. Een colonne van officiële dienstwagens brengt ons naar het hotel en op een gegeven moment passeren we een Iraanse twintiger op een motorfiets, met een meisje achterop. De hijab slordig op het geblondeerde haar en in strakke jeans. Nieuwsgierig kijkt ze de wagens binnen en ze glimlacht. Ook de jongen lacht complexloos en onbevangen. Welkom in de Islamitische Republiek van Iran. Een van de meest onderschatte landen ter wereld.

Er is geen beter moment voor parlementaire diplomatie dan vandaag. Syrië en Rusland leggen Oost-Aleppo in as, met de steun van bondgenoot Iran. Een even trieste eer is weggelegd voor de doodstraf: met 977 terechtstellingen in 2015 is Iran koploper, na China. Wie de mensenrechten al te fel verdedigt, belandt er in de gevangenis, vaak zonder proces. Of wat te denken van Hamid Babaei? Deze Iraanse student aan de Universiteit van Luik werd in 2013 bij zijn terugkeer opgesloten onder de valse beschuldiging van “spionage”. Onze delegatie heeft aan elk van de Iraanse gesprekspartners gevraagd om deze praktijken te stoppen.

Maar Iran is veel uitdagender en complexer dan je op het eerste gezicht zou vermoeden. 70% van de bevolking is jonger dan 35 jaar en heeft de Iraanse Revolutie nooit meegemaakt. Meer meisjes dan jongens studeren aan de universiteit. Slechts 20% van de vrouwen werkt, maar dat percentage stijgt. In tegenstelling tot in Saoedi-Arabië mogen vrouwen autorijden en zijn er vrouwelijke parlementsleden.

De ultieme paradox: zelfs Ali Khamenei, de religieuze Opperste Leider, heeft een eigen facebookpagina.

Zeker in Teheran worden de grenzen constant verlegd. Chadors zie je zelden en de ene sluier is al modieuzer dan de andere. Het alcoholverbod wordt in quasi elke woning omzeild. Facebook, Twitter en Tinder zijn geblokkeerd, maar een VPN-verbinding lost dat snel op. De ultieme paradox: zelfs Ali Khamenei, de religieuze Opperste Leider, heeft een eigen facebookpagina.

De overheid is zich bewust van de vele overtredingen, maar kan niet bijbenen. Enkel wie ernstig over de schreef gaat en bijvoorbeeld publiek de mensenrechtensituatie op de korrel neemt, wordt hard aangepakt. Het is overigens niet zo eenvoudig om de vinger te leggen op die “overheid”.

Religieuze leiders en politici leven vaak op gespannen voet. Wie wat wanneer beslist, is een subtiel evenwicht. Grootayatollah Khamenei heeft in principe het laatste woord, ook over de aanstelling van rechters, maar binnen het kader uitgezet door de religieuze autoriteit is er ruimte voor president Rohani en de Masjlis, het Iraanse parlement.

Een katalysator voor meer openheid is zonder twijfel het Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA), het akkoord met Iran over de ontmanteling van haar nucleaire capaciteit. Door dit akkoord staat Iran aan het begin van een nieuw tijdperk. Heel wat economische sancties werden opgeheven en de wereld staat te springen om te investeren. China, Thailand, Italië en Oostenrijk hebben hun kans al gegrepen.

Iran heeft de tweede grootste gasreserve en de derde grootste oliereserve ter wereld. Bovendien heeft ze ook een sterke zware industrie (cement, metaal) én een neus voor onderzoek en ontwikkeling - mee dankzij haar goed opgeleide bevolking. Eind deze maand komt ook Vlaams minister-president Geert Bourgeois op bezoek, met honderden bedrijven in zijn kielzog. Laten we hun mercantiel enthousiasme toch wat temperen: de resterende economische sancties omwille van de mensenrechtensituatie blijven meer dan op hun plaats.

‘Iran is een sjiitisch land en gaat er prat op geen enkele terrorist naar Europa uit te sturen. Wat van Saoedi-Arabië niet kan worden gezegd.’

Maar dan zijn de Iraniërs er als de kippen bij om de bal terug te kaatsen. Waarom is Saoedi-Arabië een bondgenoot van het Westen en Iran het rijk van het Kwaad? Iran is een sjiitisch land en gaat er prat op geen enkele terrorist naar Europa uit te sturen. Wat van Saoedi-Arabië niet kan worden gezegd. De soennitische golfstaat exporteert het wahabisme, een extremistische lezing van de islam, en wordt ervan beschuldigd het internationaal terrorisme te financieren. Saoedi-Arabië bombardeert Jemen. En qua vrouwenrechten is de situatie er veel erger dan in Iran. Een herijking van onze relatie met de Saoedi’s dringt zich echt wel op.

Het is de rivaliteit tussen Saoedi-Arabië en Iran die de bredere context voor het conflict in Syrië vormt. Iran wil kost wat kost vermijden dat Syrië na Assad een pro-soennitische marionettenstaat van de Verenigde Staten wordt. Syrië is met andere woorden van strategisch belang tegen de soennitische machtsinvloed én een corridor richting Libanon en de (sjiitische) Hezbollah. Wat voor de Russen geldt, geldt ook voor Iran of elke andere speler in het Syrische conflict: enkel door elkaars belangen in de weegschaal te leggen en naar een aanvaardbaar politiek compromis te gaan, is vrede mogelijk. Een militaire oplossing bestaat niet.

Wouter De Vriendt is kamerlid voor GroenIran isoleren is de politiek van het verleden. Iran betrekken als een volwaardige regionale actor is de politiek van de toekomst. Dat zal de stabiliteit in het Midden-Oosten versterken. En als we daarbij wortel en stok gebruiken, is ook een verbetering van de mensenrechtensituatie haalbaar.