‘Bij hongersnood is het leven van meisjes weer wat minder waard’

Een wereldwijde voedselcrisis bedreigt het leven van miljoenen meisjes. Dat schrijft Sven Coppens, regionaal directeur West- en Centraal-Afrika bij Plan International. Deze groeiende ramp blijft veelal van aandacht verstoken door al het andere nieuws, maar de impact op meisjes wordt met de dag groter. En zo blijkt nog maar eens dat de aandacht voor genderongelijkheid in tijden van crisis steeds ergens op de achterbank belandt.

Het blijft een ongemakkelijke waarheid dat vrouwen en meisjes het hardst getroffen worden door voedselonzekerheid en hongersnood. Als gevolg van dominante sociale normen die jongens boven meisjes waarderen, zijn meisjes over het algemeen degenen die het laatst eten wanneer het voedsel opraakt en bovendien eten ze ook het minst. Een realiteit die reeds in 2015 door UN Women werd aangekaart.

70% van de mensen met voedselonzekerheid zijn meisjes en vrouwen.

70% van de mensen met voedselonzekerheid wereldwijd zijn meisjes en vrouwen. In een wereld die nog minstens 135 jaar nodig zal hebben om gendergelijkheid te bereiken, wordt de vraag of vrouwen — en in het bijzonder adolescente meisjes — meer honger lijden dan mannen jammer genoeg een retorische vraag. En de gevolgen zijn groot en vaak onvoorzien.

Meisjes moeten toch minder eten dan jongens

Ik neem u graag mee naar de Sahel, een regio in West- en Centraal-Afrika. Meer dan 30 miljoen Saheli’s in Burkina Faso, het noorden van Kameroen, Tsjaad, Mali, Niger en het noordoosten van Nigeria zullen in 2022 levensreddende hulp en bescherming nodig hebben. Een stijging met bijna twee miljoen ten opzichte van 2021.

Nu de crisis in de Sahel snel verergert, bereiken de humanitaire noden in de regio een ongekende hoogte. Conflicten, klimaatschokken en endemische armoede brengen miljoenen mensen in gevaar. En vooral meisjes en vrouwen worden getroffen.

Aibata is 17 en woont in de buurt van Kaya in Burkina Faso. ‘Het is moeilijk voor mij om met leeractiviteiten mee te doen als ik honger heb. Als ik niet genoeg te eten krijg, voel ik me verdrietig en mijn gedachten zijn elders. Ik eet de koekjes die ze ons in de leslokalen van Plan International geven, maar dat voldoet lang niet.’

Het gebrek aan toegang tot voedzaam voedsel kan de groei van kinderen belemmeren en heeft aanzienlijke gevolgen voor de ontwikkeling van de hersenen. Dat ondermijnt hun opleidingsniveau en gezondheid. Adolescente meisjes hebben in het bijzonder een grotere behoefte aan ijzer als gevolg van de menstruatie en lopen een groot risico op ondervoeding tijdens de zwangerschap.

Conflicten, klimaatschokken en endemische armoede brengen miljoenen mensen in gevaar. En vooral meisjes en vrouwen worden getroffen.

Meisjes en vrouwen kampen vaak met sociale en culturele normen die hen niet toelaten hun behoeften te uiten, waardoor ze het zonder voedsel moeten stellen. Zij zouden traditioneel namelijk ‘minder moeten eten’ dan jongens en mannen.

Nasrin, een 15-jarig meisje uit Zuid-Soedan heeft een oudere broer die als verpleger werkt en haar wat geld nalaat zodat ze eten kan kopen, maar ze eet slechts één keer per dag. Nasrin verwoordt het zo: ‘Als het geld […] op is, ben ik te bang om hem te bellen en het hem te vertellen, denkend dat hij zal zeggen dat ik het geld heb verspild, dus blijf ik maar liever hongerig.’

Dit is een wereldwijd probleem. Ik had u ook kunnen meenemen naar andere regio’s in de wereld waar dezelfde taferelen zich afspelen of dreigen. De Democratische Republiek Congo, de landen in de Hoorn van Afrika, of zelfs Myanmar en Haïti. De lijst wordt met de dag langer, niet in het minst ten gevolge van de COVID-19-pandemie en het conflict in Oekraïne.

Overleven ten koste van meisjes en hun toekomst

Als de wereld er geen aandacht aan besteedt, zullen bijna 200 miljoen mensen in de hongerigste plaatsen van de wereld een vergeten statistiek worden. En het overgrote deel van hen die het ergste te kampen hebben met de bijkomende gevolgen zijn meisjes en jonge vrouwen. Want het stopt niet enkel bij honger.

Hoe meer voedselonzekerheid toeneemt, hoe meer we een stijging zien van meisjes, vooral adolescente meisjes, die van school worden gehaald en die nooit terugkeren. Er wordt bijvoorbeeld steeds meer een beroep op hen gedaan om voor jongere broertjes en zusjes te zorgen, zodat ouders kunnen werken of voedsel kunnen zoeken.

Wanneer voedsel schaars is, nemen gezinnen dus steeds vaker hun toevlucht tot negatieve overlevingsstrategieën, met een reeks risico’s tot gevolg. Kinderarbeid neemt toe omdat gezinnen wanhopig hun inkomen proberen te verhogen om de stijgende kosten van voedsel te kunnen betalen.

Voor adolescente meisjes betekent voedselschaarste vaak dat het risico op een (gedwongen) kindhuwelijk toeneemt en daarmee ook het risico op een vroege zwangerschap. Ik luisterde actief naar adolescente meisjes en de overgrote meerderheid van hen bevestigde dat hun kwetsbaarheid nauw samenhangt met de economische situatie van hun gezin.

Meisjes en jonge vrouwen lopen een verhoogd risico op verschillende vormen van gendergerelateerd geweld.

Meisjes en jonge vrouwen lopen een verhoogd risico op verschillende vormen van gendergerelateerd geweld. Meisjes en vrouwen in Somaliland vertelden de medewerkers van Plan International dat verkrachting en andere vormen van seksueel geweld toenemen nu het land te kampen heeft met de ergste droogte in 40 jaar.

Ook vrouwen en meisjes in de Sahel staan bloot aan een wijdverspreid en toenemend risico om te worden ontvoerd, onder dwang te worden uitgehuwelijkt, seksueel te worden misbruikt en te worden verkracht. Zo komen meisjes en vrouwen terecht in een dubbele spiraal van honger en geweld.

Als honger dreigt, lijden meisjes het meest. Dat feit mag jongens en mannen niet afschrikken. De genderongelijkheden erkennen betekent niet dat de impact van voedselschaarste op hen niet even belangrijk is. Het betekent wél expliciet de vele extra barrières erkennen die meisjes en jonge vrouwen moeten overwinnen. Zowel om toegang te krijgen tot voldoende kwaliteitsvol voedsel als om zich te beschermen tegen de secundaire gevolgen van die schaarste.

En het erkennen van deze barrières is de eerste stap naar duurzame en meer rechtvaardige oplossingen.

Code Rood

Maar de nood is hoog. Plan International kondigde op 28 juni een globale “Code Rood” aan. Dat wil zeggen dat de hongercrisis voor de hele organisatie een topprioriteit wordt en beschikbare middelen zullen worden geheroriënteerd om de gevolgen van de hongercrisis te bestrijden. Om die reden werd er in België een campagne gelanceerd om bijkomende fondsen in te zamelen.

Dat betekent levensreddende interventies zoals directe financiële bijstand aan getroffen gezinnen, schoolmaaltijden en het leveren van voedingssupplementen. Daarnaast breiden we ook activiteiten ter bescherming van het levensonderhoud uit: om zo de veestapel en tuinbouw te versterken.

De structurele achterstelling van meisjes, op alle vlakken, moet voor altijd ontmanteld worden.

Verschillende humanitaire organisaties doen hetzelfde, maar we hebben meer steun nodig. Met spoed dient de internationale gemeenschap minstens 21,5 miljard dollar beschikbaar te stellen om 49 miljoen mensen van de rand van de hongersnood af te houden, de weerbaarheid van 137 miljoen mensen te bevorderen en in te zetten op  preventie van gendergerelateerd geweld.

En waar mogelijk moet prioritair steun worden verleend aan lokaal gestuurde actie. Lokale organisaties, inclusief degene bestuurd voor en door jongeren zelf, moeten een centrale rol krijgen bij de besluitvorming over oplossingen om de gevolgen van de voedselschaarste structureel aan te pakken.

De middelen voor internationale solidariteit en noodhulp, inclusief voor de aanpak van de hongercrisis, mogen daarbij niet worden aangewend om de directe gevolgen van het gewapende conflict in Oekraïne bij ons aan te pakken. Beide situaties vereisen een gerichte aanpak met specifieke, afzonderlijke en nieuwe middelen.

Maar het kan voor Plan International niet eindigen met noodhulp alleen. Onlosmakelijk onderdeel van onze aanpak blijft het actief strijden voor gelijkheid tussen meisjes en jongens, ook in tijden van voedselschaarste of andere crisissen. De structurele achterstelling van meisjes, op alle vlakken, moet voor altijd ontmanteld worden.

Opgeven is nooit ofte nimmer een keuze. We stoppen niet totdat elk meisje vrij is!

Sven Coppens is regionaal directeur West- en Centraal-Afrika bij Plan International. Hij werkt mee aan het humanitaire antwoord op de hongercrisis en heeft daarbovenop meer dan tien jaar ervaring met projecten in de regio.