Chinese leider richt pijlen op kritische intellectuelen

Xi Jinpings culturele revolutie: academici te gevoelig voor “vijandige krachten”?

© UN Geneva (CC BY-NC-ND 2.0)

Chinees president Xi Jinping

De Communistische Partij heeft al haar afdelingen de opdracht gegeven om ‘de geest van de patriottische strijd’ mee te nemen in het cursusaanbod voor jonge intellectuelen. ‘Het is noodzakelijk om de instructies van algemeen secretaris Xi Jinping te volgen’, schrijft de Partij op haar website.

Toen Xi aan de macht kwam in 2013 miste de Partij richting en toegewijde leden. Alle energie was de jaren ervoor in de economie gestoken. Partijlid was je alleen nog als het je in je carrière verder kon helpen. Daar moest verandering in komen, vond Xi bij zijn aantreden. De massa waar de CPC het van moet hebben, is niet langer de arbeidersklasse, maar die van de intellectuelen.

Onpatriottische geluiden

Mao en Deng gaven de arbeiders hun welvaart; nu moet de economie opnieuw hervormd worden om te blijven groeien. Die hervorming komt niet van de traditionele massa, maar van welvarende stedelingen. Dat zijn niet zelden ondernemers, wetenschappers en academici die zich weinig aantrekken van de Partij-ideologie. Sterker nog, de academicus is uiterst gevoelig voor ‘vijandige krachten’, schreef onderwijsminister Chen Baosheng in het partijblad.

De kloof tussen het platteland en de rijke steden, met hun hoogopgeleide bevolking, wordt alsmaar dieper en raakt ook de Partij

In werkelijkheid gaat het niet zozeer om ‘vijandige’ invloeden, maar om kritische geluiden die de groeiende welvaart, en mogelijk het voortbestaan van de Partij in gevaar brengen. De kloof tussen het platteland en de rijke steden met hun hoogopgeleide bevolking wordt alsmaar dieper, en raakt ook de Partij. Intellectuelen die naar het buitenland reizen hebben een schild nodig tegen kritiek op eenpartijstaat China - en op dit moment zijn ze zelf ook geen ideaal visitekaartje voor de CPC, vindt de partijleiding.

Het vergrootglas hangt boven de universiteiten. Een steekproef bij 14 universiteiten wees in 2017 uit dat daar te weinig aandacht is voor ‘ideologisch werk’. Sindsdien werken de universiteiten hard om daar verandering in te brengen. De Global Times berichtte bijvoorbeeld over studentrapporteurs. In het bestuur van Chinese universiteiten zit standaard een Partijsecretaris. Die schakelt studenten in om hun docenten en klasgenoten in de gaten te houden. In maandelijkse verslagen schrijft de rapporteur wie afwijkt van de partijlijn of onpatriottisch geluid laat horen. Het is niet bekend hoe gebruikelijk dat is.

Kritiek op docenten beperkt zich niet tot semi-officiële rapportages. Zo klaagden studenten aan een universiteit in Beijing op sociale media over een uitspraak van wiskundedocent Xu Chuanqing. Ze zou Japanners superieur vinden ten opzichte van Chinezen. Dat Xu’s uitspraak iets genuanceerder was, deed er niet toe. Voorlopig mag ze alleen administratief werk doen.

‘Op de thee’

Volgens de Global Times neemt het aantal geschorste of ontslagen docenten toe. Aan een universiteit in Xiamen proberen studenten de populaire professor You Shangdong te behouden. Wat You, die bekend zou staan om zijn scherpe kritieken, in zijn college heeft gezegd, is ook bij de Global Times niet bekend. Zijn aanstelling hing aan een zijden draadje nadat een student een klacht over hem indiende.

‘Shanghai heeft van oudsher meer vrijheid dan bijvoorbeeld Beijing of Guangzhou. Maar dat verandert snel’

De autoriteiten wachten niet tot studenten hun docenten bekritiseren. Wetenschappers die regelmatig optreden in de media kunnen rekenen op een uitnodiging voor ‘een kopje thee’, het eufemisme voor een stevig gesprek. Een politicoloog die lesgeeft aan een universiteit in Shanghai moest begin dit jaar ook op de thee komen. Het was rond de tijd van het Volkscongres waar Xi zijn machtspositie in cement goot. De docent, die anoniem wil blijven, durfde rond zijn analyses toen niet te delen met buitenstaanders. ‘Shanghai heeft van oudsher meer vrijheid dan bijvoorbeeld Beijing of Guangzhou. Maar dat verandert snel’, waarschuwt hij.

China is gewend aan politiek gemotiveerde campagnes. Erg onder de indruk zijn academici niet van de ‘geschiedenislessen’ die hun patriottisme moeten aanwakkeren, zo vertellen een aantal van hen in interviews. Het land heeft grotere problemen dan intellectuelen die hun schouders ophalen bij de partijpropaganda. Bovendien kost al dit achteraf bestuderen en verklaren van de partijlijn handenvol geld en moeite.

De reeks campagnes van de Communistische Partij hebben een diepere reden, meent de Amerikaanse China onderzoeker Elizabeth Economy. In een eenpartijstaat is dit een manier om het volk bij de Partij te betrekken. Door het volk centraal te stellen, hoeft de partijleider zich niet bezig te houden met hervormingen binnen de top van de Partij of in de staatsinrichting, zegt ze in haar boek The Third Revolution.

Impressie van de tijd

Volgens voormalig journalist bij de China Youth Daily, Li Datong zijn de cursussen vooral bedoeld ter meerdere eer en glorie van lokale partijbazen. ‘Die kunnen dan zeggen: kijk, dit heb ik gedaan. Meer niet.’ Het is je reinste onzin, wat Li betreft. De cursussen noemt hij een ‘farce’.

‘Xi viel bij intellectuelen door de mand toen het Volkscongres akkoord ging met het voorstel om zijn presidentschap voor onbepaalde tijd te verlengen’

Li publiceerde begin 2018 een open brief waarin hij zich uitsprak tegen de afschaffing van de termijnlimiet voor China’s presidentschap. Het Volkscongres ging later akkoord met het voorstel om Xi Jinpings presidentschap voor onbepaalde tijd te verlengen. ‘Voor intellectuelen is Xi toen door de mand gevallen. Ze geloven niet meer in hem.’

Na het Volkscongres, in de zomer van 2018, werden studenten mondiger, maar niet per se loyaler of patriottischer. Zo bekritiseerden studenten en docenten aan de Tsinghua Universiteit in Beijing docent Hu Angang. Hu had gezegd dat China’s economie, die volgens officiële cijfers de tweede ter wereld is, eigenlijk de Amerikaanse economie al voorbij was. Dat was overdreven, vonden zijn critici. Hu zou president Xi misleiden. Een oproep tot zijn ontslag werd door de Partij niettemin de kop ingedrukt.

De zwaarste kritiek tot nu toe kreeg Xi Jinping van de gerenommeerde rechtenprofessor Xu Zhangrun. In een lijvig essay verwijt Xu de president dat hij breekt met de erfenis van openheid die Deng Xiaoping achterliet. Chinezen verkeren ‘in onzekerheid over de richting van het land, en over hun persoonlijke veiligheid’, meent Xu, die in Japan verblijft maar verbonden is aan de Tsinghua universiteit in Beijing. Volgens Xu breekt de president en partijleider met de erfenis van openheid die Deng Xiaoping achterliet.

Xu’s manifest is een teken van de tijd, meent een geschiedenisprofessor die niet met naam genoemd wil worden. Mao Zedong had niet veel op met academici. Intellectuele Chinezen leden zwaar onder bijvoorbeeld zijn culturele revolutie. In de jaren tachtig, onder Dengs leiderschap werd academisch werk op waarde geschat, maar de emancipatie van de intellectuele Chinees werd de kop ingedrukt op het Plein van de Hemelse Vrede op 4 juni 1989.

Daarna draaide alles in China om de economie. ‘Intellectuelen hebben zich aangepast’, zegt de hoogleraar. In bedrijven en als ondernemers konden ze hun ei kwijt; met politiek bemoeiden ze zich niet meer. Dat heeft geleid tot de desinteresse voor de partij-ideologie. Toch waren er zelfs in de culturele revolutie nog wel kritische geluiden te horen. Nu durft geen criticus zich uit te spreken. ‘Wat ze ook zeggen, het is zinloos. Xu’s manifest is daarom een belangrijke impressie van deze tijd.’

Xi Jinping mag dan willen dat de intellectuelen massaal zijn patriottische ideologie bestuderen en uitdragen, die missie kan nog wel eens stekeliger worden dan hij verwacht. Hij kan van academici niet verwachten dat ze zijn versie van de Chinese geschiedschrijving en zijn ideologie voor zoete koek slikken.

Ja, het begint op de Culturele Revolutie te lijken, knikt de politicoloog in Shanghai bezorgd. Eind jaren zestig gingen intellectuelen met elkaar in debat, en in gevecht over wie de ideologie van Mao het beste volgde. Debatten liepen uit de hand en leidden tot straatgevechten, publieke mishandelingen en veelal het ontslag van wetenschappers. Zover zal Xi het niet willen laten komen.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.